Fréttatíminn - 30.12.2016, Blaðsíða 32

32 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 30. desember 2016
Tímamót eru í kollinum á þér
Sandur rennur í gegnum stunda-
glas og sýnir að tíminn líður
stanslaust. Einmitt þar sem hann
færist úr efra hólfinu og niður í
það neðra hlýtur að vera þetta
eftirsóknarverða „nú“ sem að
sjálfshjálparbækur í bílförm-
um mæla með að við tileinkum
okkur að hugsa líf okkar útfrá.
Allt á að snúast um að rækta með
sér núvitund og dvelja í augna-
blikinu. Síðan koma áramót og
ósjálfrátt kemur tíminn og fram-
rás hans upp í hugann. Tíminn er
skrýtin skepna.
Guðni Tómasson
gudni@frettatiminn.is
Í ríflega tvö þúsund ár hafa vest-
rænir hugsuðir verið að velta fyrir
sér tímanum, eðli hans og spurn-
ingum sem honum tengjast. Um
það vitna skráðu heimildirnar, á
sögulegum tíma, en líklega eru
vangaveltur um tímann enn eldri
og hafa fylgt manninum frá upp-
hafi vitsmunalífsins. Er tíminn
óendanlegur eða nálgumst við
endalok hans? Flæðir hann áfram
eins og straumur árinnar eða „tikk-
ar“ hann áfram, eins og eitt sand-
korn í einu sem kemst í gegnum
nálarauga stundaglassins. Er hægt
að upplifa nútíðina eða er hún
yfirleitt til?
Hugsuðir með töluverða reikni-
getu í kollinum, á borð við
Aristóteles og Newton, litu svo á
tíminn væri algildur og það var
ekki fyrr en árið 1905 að Ein-
stein skaut niður þær hugmynd-
ir með afstæðiskenningunni sem
blandar saman rúmvíddum og
tímavíddinni. Nýjar útgáfur af tíma
urðu til og undirstaða lögð fyrir
heillandi framtíðarskáldskap þar
sem tíminn í óravíddum geimsins
sniglast áfram með öðrum hætti en
við erum vön.
Skipulag á kaosið
Hugmyndir manna um tímann
snúast í grunninn um það eitt að
koma skipulagi á kaosið og lífið.
Öll vitum við að án tímavitundar
gengu samfélög manna tæplega
upp. Hvert samfélag aðlagar líka
hugmyndir um tímann og gerir að
sínum eigin. Þetta kenna ferðalög
um nálæg og fjarlæg lönd okkur.
Strangur línulegur framgangur
tímans er ekkert endilega megin-
lögmál alls staðar. Sum samfélög
eru gjarnari á að hugsa tímann í
hringformi frekar en sem línu.
Hugmyndir um stundvísi eru líka
mjög ólíkar milli landa og jafnvel
einstaklinga. Hver á ekki vin sem
alltaf er seinn án þess að átta sig
á því?
Sól og himintungl ganga
sinn vanagang en kerfið
sem búið er til um tímann
er smíð okkar mannanna.
Þannig er 28. janúar næst-
komandi nýársdagur í Kína
og þá tekur ár hanans við
af ári apans. Við notum
hins vegar gregoríanskt
tímatal sem á uppruna
sinn á 16. öld og smíðum
ofurnákvæmar atóm-
klukkur til þess að fanga
tímann með sem mestri
nákvæmni.
Framrás tímans er
mælanleg eftir þess-
um kerfum en samt
er tíminn svo innilega
persónulegur. Við erum
líklega um fjögurra ára
gömul þegar við byrjum
fyrst að átta okkur á
Harold Lloyd reynir
að hanga í núinu í
kvikmyndinni Safetey
Last! frá árinu 1923.
Hætta starfsemi eftir 446 ár
Við notum hljóðmerki til að segja
til um tímann. Við teljum niður sek-
úndurnar fyrir áramót og hringjum
klukkum. Sum fyrirtæki eru svo
gömul að enginn veit nákvæmlega
hve lengi þau hafa verið að störf-
um. Það á við um Whitechapel Bell
Foundry sem hætti störfum á árinu,
nánar tiltekið 2. desember síðast-
liðinn.
Í Bretlandi hafa bjöllur fyrirtækisins hringt öldum saman, auk þess sem
sigrum hefur verið fagnað með bjölluhljómi og þeirra látnu minnst með því
að kirkjuklukkum er hringt.
Whitechapel Bell Foundry hóf starfsemi 1570 og jafnvel enn fyrr eða um
1420 voru handverksmenn farnir að smíða klukkur í austurhluta London.
Kynslóð fram af kynslóð smíðuðu starfsemenn fyrirtækisins bjöllur sem
hljómuðu um allt England og víðar. Stærsta afrekið var Big Ben, klukkan í
klukkuturni breska þinghússins, en bjalla fyrirtækisins boðaði einnig nýja
tíma í Philadelphiu árið 1776 þegar borgarbúar þar komu saman við
slátt Frelsisbjöllunnar þegar Bandaríkin urðu til.
Egyptar til forna notuðu
broddsúlur til að segja
til um gang tímans. Þær
voru höggnar úr einni
granítblokk og reistar
með ærnu erfiði og
tilfæringum. Letur á
hliðum þeirra sagði til
um gang himintungla
og tímans. Sumar
voru á fjórða tug
metra og fleiri hund-
ruð tonn á þyngd.
Frá árinu 1961 hafa atómklukkur verið
notaðar til að ákvarða samræmdan
heimstíma sem svo er kallaður. Sam-
ræmdur heimstími er leiðréttur um
eina sekúndu, venjulega í lok júní eða
í lok desember á nokkurra ára fresti.
Atómklukkur er allar heldur óvenju-
legar en hér er fyrsta slíka klukkan
sem gerð var árið 1955.
H
N
O
T
S
K
Ó
G
U
R
g
ra
fí
sk
h
ön
nu
n
Umsóknarfrestur er til 31. janúar 2017
Þróunarsjóður
námsgagna
Rannís auglýsir eftir umsóknum um styrki úr Þróunarsjóði
námsgagna.
Forgang hafa umsóknir sem uppfylla eitt eða fleiri
eftirtalinna atriða:
● Námsgögn fyrir innflytjendur vegna tungumálakennslu
og tvítyngis
● Fjármálalæsi þvert á skólastig
● Námsgögn fyrir starfsnám
Hlutverk Þróunarsjóðs námsgagna er að stuðla að nýsköpun,
þróun, gerð og útgáfu námsgagna fyrir leik-, grunn- og
framhaldsskóla í því markmiði að tryggja framboð og fjölbreyti-
leika námsgagna í samræmi við þarfir nemenda og skóla.
Stefna sjóðsins er að námsefnið sem styrkt er verði gefið út með
rafrænum hætti og gert aðgengilegt á netinu, þegar við á.
Hægt er að skila umsóknum til 31. janúar
2017 kl. 17:00.
Umsóknargögn er að finna á www.rannis.is
og skal þeim skilað á rafrænu formi.
frettatiminn.is