Fréttatíminn - 21.01.2017, Blaðsíða 8

8 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 21. janúar 2017
svo lítið af ungu fólki hérna. Unga
fólkið okkar fer í burtu og kemur
ekki til baka því þess bíður ekkert
hérna. Auðvitað hef ég áhyggjur af
því að byggðin hér geti lagst af.“
Laxeldi getur hjálpað til við að
snúa þessari fólksfækkunarþró-
un við og hefur raunar gert það í
litlum mæli nú þegar, til dæmis á
Bíldudal.
Ísland í norsku ljósi
Þessi lýsing á forsendum laxeldisins
á Lovund gæti allt eins átt við um
nokkur þeirra fyrirtækja í laxeldi á
Íslandi sem líta á framleiðslu á laxi
sem svar við fólksfækkun í dreifbýli
í landinu, til dæmis á Vestfjörðum.
Þannig segir í skýrslu dótturfélags
útgerðarinnar Hraðfrystihússins
Gunnvarar í Hnífsdal, Háafells ehf.,
að laxeldið geti orðið vendipunkt-
urinn fyrir byggðina. „Atvinnu-
áhrifin, verðmætasköpunin og
margfeldisáhrifin af uppbyggingu
í laxeldi geta snúið við þeirri nei-
kvæðu þróun sem hefur verið við-
varandi á Vestfjörðum.“
Að mörgu leyti er hægt að spegla
stöðu laxeldis á Íslandi, og fram-
tíðaráætlanir eldisfyrirtækja, í
reynslu Norðmanna.
Í samtali við Fréttatímann segir
Einar Kristinn Guðfinnsson, stjórn-
arformaður Landssambands lax-
eldisstöðva og fyrrverandi alþingis-
maður úr Norðvesturkjördæmi, að
byggðasjónarmiðin séu honum of-
arlega í huga. Einar Kristinn er frá
Bolungarvík en þar stendur til að
hefja umfangsmikið laxeldi á næstu
árum og eru það fyrirtækin Háafell,
Arnarlax og Arctic Fish sem standa
fyrir eldinu í Ísafjarðardjúpi.
„Þarna getur verið um að ræða öfl-
uga atvinnugrein sem getur búið
til viðbótarstörf fyrir þjóðarbú-
ið, störf og afleidd störf. Það sem
við sjáum, sem er áhugavert, er að
þessi uppbygging mun fyrirsjáan-
lega verða á landsvæðum sem stað-
ið hafa höllum fæti í byggðalegu
tilliti og vísbendingarnar sem við
höfum nú þegar frá sunnanverð-
um Vestfjörðum sanna það og eru í
samræmi við þá reynslu sem Norð-
menn hafa, jafnvel þó að þeir fram-
leiði auðvitað margfalt magn miðað
við það sem við munum framleiða.
Reynsla Norðmanna segir okkur
nákvæmlega þetta.“
Tíföldun á Íslandi
Ísland stendur nú frammi fyrir því,
í fyrsta skipti í sinni sögu, að hefja
stórfellda framleiðslu á eldislaxi í
fjörðum landsins alveg eins og Nor-
egur fyrir rúmum fjörutíu árum
síðan. Framleiðslan á Íslandi hef-
ur einungis numið nokkur þúsund
tonnum síðastliðin ár en til stend-
ur að snarauka hana upp í allt að
hundrað þúsund tonn á nokkrum
árum. Norsk stórfyrirtæki í laxeldi
eins og Salmar AS og Midt-Norsk
Havbruk hafa fjárfest í íslenskum
laxeldisfyrirtækjum og koma með
fjármagn til þessarar aukningar.
Bara í Ísafjarðardjúpi stendur til að
framleiða 25 þúsund tonn.
Í Noregi nemur framleiðslan á
eldislaxi 1.3 milljónum tonna á ári
og stefna þeir að því að fimmfalda
framleiðsluna fyrir árið 2050. Þessi
lax er seldur til 100 ólíkra landa
um allan heim. Mest af laxinum,
75 prósent, fer til landa í Evrópu-
sambandinu. Tekjurnar af sölunni
á laxinum námu rúmum 65 millj-
örðum norskra króna eða um 2/3
hlutum af útflutningstekjum Norð-
manna í sölu á sjávarafurðum. Sala
á eldislaxi er því miklu stærri en
sala Norðmanna á veiddum fiski.
Noregur er langstærsti framleið-
andi af Atlantshafslaxi í heiminum
og hefur farið í útrás með fram-
leiðsluna til Síle, Kanada, Skotlands
og nú líka Íslands.
Laxeldið í Noregi er hins vegar
langt frá því að vera óumdeilt þar í
landi og víðar.
Samþjöppun á eignarhaldi
Í Noregi gerðist það, eftir því sem
meiri reynsla komst á laxeldið, að
stórfyrirtæki keyptu upp minni
fyrirtæki sem og framleiðsluleyfi
í laxeldi. Árið 1990 framleiddu tíu
stærstu laxeldisfyrirtækin í Noregi
8 prósent af framleiðslunni en árið
2001 var þessi tala komin upp í 46
prósent. Þessi þróun í eignarhaldi
á laxeldisfyrirtækjum og laxeld-
isleyfum í Noregi er að hluta til
svipuð þeirri þróun sem verið hef-
ur í samþjöppun í eignarhaldi á
aflaheimildum á Íslandi. Minni fyr-
irtæki selja kvótann til stærri fyrir-
tækja eins og Samherja, HB Granda
og Síldarvinnslunnar sem alltaf
verða stærri og stærri og dreifing
verðmætanna um samfélagið verð-
ur minni.
Fjölskyldufyrirtækið Nova Sea
á eynni Lovund, sem rætt var um
fyrr í greininni, fór ekki varhluta af
þessari þróun. Árið 1995 lenti Nova
Sea í kröggum og keypti ríkisfyrir-
tækið Norsk Hydro hlut í því. Þessi
hlutabréf enduðu svo hjá stærsta
laxeldisfyrirtæki Noregs, Marine
Harvest sem er í eigu norska skipa-
kóngsins og milljarðamæringsins
John Fredericksen, árið 2005. Fyr-
irtækið framleiðir 22 prósent af
öllum Atlantshafslaxi í heiminum.
Fredricksen keypti þá hollenskt
fyrirtæki sem hafði eignast hluta-
bréfin á Lovund, og mörg önnur
fyrirtæki, fyrir 1.3 milljarða evra.
Marine Harvest er skráð á markað
í kauphöllinni í New York og mætti
Fredricksen á verðbréfamarkaðinn
með dauðan eldislax á fati þegar
viðskipti hófust með bréf félagsins.
Í bók Kjersti Sandvik kemur fram
Laxeldisfyrirtækin
hlusta ekki á rök og
vilja ekki samtal
Spurningar Fréttatímans til
norsku blaðakonunnar Kjersti
Sandvik og svör hennar
Hver er þín sýn á laxeldið í Noregi?
Laxeldið er orðið að mikilvægri
atvinnugrein í Noregi. Atvinnu-
greinin hefur skapað störf á svæð-
um þar sem verið hefur fólksfækk-
un og hún er orðin að mikilvægri
útflutningsgrein. En laxeldið hefur
líka sína slæmu hliðar. Litlar rann-
sóknir hafa farið fram á neikvæðum afleiðingum laxeldisins fyrir umhverfið.
Bæði á áhrifunum á fisktegundir sem lifa í sjónum meðfram ströndinni og
eins á villta laxinn. Síðustu ár hefur laxeldið lent í erfiðleikum út af lús og
sjúkdómum og má því ekki stækka meira í Noregi. Lokaðar kvíar í sjó eða á
landi fyrir hluta eða alla framleiðsluna myndu verja náttúruna. En laxeldis-
fyrirtækin vilja ekki viðurkenna að framleiðsluaðferðirnar sem notaðar eru
í dag séu umhverfisspillandi. Ef laxeldið á að stækka tel ég að það þurfi að
skipta um framleiðsluaðferðir.“
Hvaða ráðleggingar myndir þú gefa Íslendingum, sem eru að stíga sín
fyrstu skref í tilraunum til að koma upp stórfelldu laxeldi í landinu?
Laxeldið má ekki stækka meira en náttúran þolir. Á hverjum tímapunkti
þurfa yfirvöld að hafa stjórn á umhverfisvandamálunum sem fylgja eldinu.
Í bókinni minni segir prófessor í hagfræði að ef það sé einhver atvinnugrein
sem ríkisvaldið verði að stýra með stífum reglum þá sé það laxeldið. Ég tel
að það eigi að fylgja þessu ráði. Þetta er líffræðileg framleiðsla í vistkerfi
náttúrunnar og þá mega efnahagslegar ástæður ekki bara ráða för. Ég
vil meina að í Noregi hafi yfirvöld treyst of mikið á laxeldisfyrirtækin og
ekki hlustað nægilega mikið á líffræðinga, vísindamenn og þá sem tala um
hættuna sem steðjar að öðrum atvinnugreinum og villta laxinum. Ég myndi
einnig hugleiða að taka upp laxeldi í lokuðum kvíum. Það er fjárfesting sem
mun bera ávöxt til lengri tíma litið.“
Hvernig hefur það verið fyrir þig sem blaðamann að gagnrýna og benda á
brotalamir í svo mikilvægri atvinnugrein í Noregi þar sem hagsmunirnir eru
svo miklir? Ertu álitin „fjandmaður fólksins“?
Mér hefur verið boðið víða til að tala um bókina en laxeldisfyrirtækin hafa
ekki haft áhuga á að rökræða málin. Kannski er taktíkin að þegja mig í hel
vegna þess að ég hef ekki fengið svör við neinu sem ég gagnrýni laxeld-
isfyrirtækin fyrir. Mér finnst það vera synd að laxeldisfyrirtækin séu ekki
reiðubúin að annað fólk beri einnig taugar til norskra stranda og að það sé
hrætt um að laxeldi í opnum sjókvíum geti valdið skaða í umhverfinu. Lax-
eldisfyrirtækin hafa tilhneigingu til að stimpla alla gagnrýni, hvort sem hún
er uppbyggileg eða ekki, sem andstöðu við laxeldið. Að þeirra mati er ég
andstæðingur laxeldisins. Þetta mjög svart-hvít sýn og er ekki rétt. Þvert á
móti. Ég er ekki andstæðingur laxeldisins. Mér finnst bara að laxeldisfyrir-
tækin eigi að sýna meiri auðmýkt og að ræði einnig neikvæðar afleiðingar
eldisins og að þau viðurkenni að þau gætu þurft að breyta um framleiðslu-
aðferðir til að stækka meira.“
að laxeldisfyrirtækið hafi skilaði
hagnaði upp á tíu milljónir norskra
króna á dag frá árinu 2005 og er
nefnt að arðgreiðsla til hluthafa
hafi numið 3.4 miljörðum norskra
króna árið 2014, eða samtals rúm-
lega 40 milljörðum króna.
Núningur milli ólíkra heima
Þessi þróun hefur líka leitt af sér
núning á milli stofnenda fyrirtækja
eins og Nova Sea, sem reka fyrir-
tækin með ákveðinni umhyggju
fyrir dreifðum byggðum Noregs,
og fjárfesta eins og John Frederick-
sen sem telja að byggðasjónarmið
eigi ekki í heima í viðskiptum, eins
og kom fram í ársskýrslu Landsam-
bands norskra eldisfyrirtækja, sam-
kvæmt bók Kjersti Sandvik. „Krafa
um samfélagslega ábyrgð virkar
ekki í öðrum atvinnugreinum og
mun heldur ekki virka í laxeldinu
til lengri tíma litið. Þetta leiðir af
því að af sjálfsögðu eru gerðar kröf-
ur um hámarks arðsemi af hluta-
fé og sem hæstum arðgreiðslum til
eigenda.“
Árið 2013 var eignarhald Marine
Harvest á norskum laxeldisfyrir-
tækjum orðið svo umsvifamik-
ið að það átti 24 prósent af öllum
leyfunum. Í norskum lögum var
í gildi ákvæði um að einstök fyr-
irtæki mættu mest eiga 25 pró-
Norski skipakóngurinn John Fredericksen rekur stærsta laxeldisfyrirtæki
Noregs, Marine Harvest, en í bók Kjersti Sandvik kemur fram að fyrirtækið hafi
hagnast um 10 milljónir norskra króna á dag í rúman áratug. Fredericksen sést
hér þegar Marine Harvest var skráð í bandarísku kauphöllina árið
2014 en hann mætti í athöfnina með dauðan eldislax á fati.
Í Noregi nemur fram-
leiðslan á eldislaxi 1.3
milljónum tonna á ári og
stefna þeir að því að fimm-
falda framleiðsluna fyrir
árið 2050. Þessi lax er
seldur til 100 ólíkra landa
um allan heim.
110 starfsmenn vinna nú hjá Arnarlaxi, stærsta laxeldisfyrirtæki landsins. Vík-
ingur Gunnarsson, framkvæmdastjóri Arnarlax, sést hér á skrifstofu fyrirtækis-
ins ásamt starfsmönnum.
ÚTSALA!
H E I L S U R Ú M
A
R
G
H
!!!
0
40
11
7
#3
ROYAL CORINNA 120
Hágæða millistíf fimm-svæða skipt heilsudýna
með poka-gorma kerfi ásamt botni og fótum.
(Stærð 120x200 cm)
6.324 kr.* Á MÁNUÐI
FULLT VERÐ 98.036 kr.
ÚTSÖLUVERÐ 68.625 kr.
30%
AFSLÁTTUR!
(*
Mi
ða
ð v
ið
12
má
na
ða
va
xta
lau
sa
n r
að
gr
eið
slu
sa
mn
ing
m
eð
3,
5%
lá
nt
ök
ug
jal
di
og
40
5 k
r. g
re
iðs
lug
jal
di)
FlashBack 91,9 fjölskyldan hefur stækkað og bætt
við sig fjórum nýjum útvarpsrásum
Breyttu símanum
þínum í útvarp
Sæktu spilarann:
w
w
w
.jo
ku
la
.is