Lystræninginn - 01.05.1979, Qupperneq 14

Ólafur Haukur Símonarson
Hvar eru fuglar?
Sumar tilfærslur og áherslubreytingar í samtímanum
verða nánast án þess almenníngur veiti þeim athygli.
Það er sjaldnast fyrr en eftirá, að menn tala um þróun -
það hafi orðið þróun í þessu eða hinu í einhverja
tiltekna átt. Sérílagi veitist mönnum erfitt að setja
fíngur á slíkar breytíngar í yfirbyggíngu þjóðfélagsins,
og sérílagi hvurnig hugmyndafræði samfélagsins tekur
breytíngum í gagnvirkri stígandi við breytíngar í basis
eða grundvelli samfélagsins. Og þó er á stundum einsog
dragi frá túngli í hrollvekjasögu og menn reka augun í
að sitthvað sem hefur átt sér stað hefur færst úr stað og
tekið breytíngum, ýmist stig- eða eðlisbreytíngum..
Nýtt slagorð hljómar þessa dagana. Dagblöð eiga
ekki að hafa skoðanir, heitir það. Blöðin eiga ekki að
þröngva skoðunum eða áliti uppá lesendur, segja hinir
nýju gúrúar síðdegis- og helgarpressunnar. Blöðin eiga
aðeins að sýna og birta. Þetta er nýja línan í blaða-
mennskunni, niðurstaðan af ofmettun á blaðamark-
aðnum, hruni blaða erlendis og ákveðnu
gervifrjálslyndi. Það er birtíngargildið, þ.e. sölugildið
sem hinir nýju gúrúar (og væntanlega útgefendur þeirra
lika) vilja hafa að leiðarljósi.
Þetta mat, hvort sem það er nú ferskt eða úldið, helst
auðvitað í hendur við þá hágírun neyslunnar sem teygir
sig inn í krók og kima. Það á semsé að vera mögulegt að
lesa alla dóbíuna af dagblöðum ánþess að rekast nokk-
ursstaðar á skoðun, boðun eða hugsjón. Uppá síðkastið
þykir það nefnilega aldeilis ótrúlega ófint að hafa hug-
sjón. Að lýsa því yfir að maður hafí hugsjón þykir álíka
smekkleysa og að auglýsa i Mogganum, að maður hafi
fengið lekanda. Einkum á þetta við um potara á vinstra
kanti. Enginn atvinnupólitíkus með minnstu glóru fæst
tilað viðurkenna að hann sé hugsjónamaður. Það
jafngildir pólítísku sjálfsmorði að játa á sig hugsjónir.
Þeir sem vilja þumlúnga sig áfram í kerfinu flýta sér að
sverja af sér hverja örðu af æskuhugsjónum sínum.
Hugsjónir þykja næstum því jafn púkalegur farángur
og sjópoki.
Hvað hefur komið í staðinn? Jú, dagblöðin hamast
við að birta. Stjórnmálamennirnir eru þar allir settir í
eina hakkavél (þá sömu og poppstjörnurnar eru settar
í) og búnir til úr þeim einlitir pólitískir hamborgarar,
sem síðan eru kryddaðir eftir þörfum, ýmist með
steiktum lauk eða hráum, sinnepi eða bleikri tómat-
sósu. Það þykir fátækleg forsíða sem ekki býður upp á
að minnsta kosti eina morðtilraun, eitt stórslys (eða
næstum því stórslys) og lítinn eiturlyfjareifara. Og í
takti við þessa katastrófuklifun bólgna ákveðin orð,
einsog tilaðmynda orðið „raunsæi". Allir keppast við
að vera raunsæir, því auðvitað hlýtur raunsæi og birtíng
að vera ósamrýmanlegt því að hafa skoðun og hugsjón.
I eyrum gúrúa síðdegispressunnar hljómar það einsog
skrítla að lýsa eftir raunsæum hugsjónamönnum.
Afhverju þykja orðin hugsjón og raunsæi svona ákaf-
lega ósamræmanleg í seinni tíð? Er það kannski merki
um uppgjöf þeirra sem hingað til hafa þorað að hugsa
útyfir stórgallað og heimskulegt þjóðskipulag? Það er
engu líkara en kreppugusturinn sem leikur um Vestur-
Evrópu hafi feykt burt allri þeirri frjóu umræðu sem
höfundur þessa pistils man til alla vegu frá árinu 1965.
Vissulega eldast menn, umræða staðnar og utanveltu-
menn eru skyndilega staddir innanveltu - en afhverju
þarf samhengið að rofna, því stöðugt koma nýjar
kynslóðir til sögunnar? Víðast hvar hníga rök
14