Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1993, Blaðsíða 8

veginn jafnfætis keppinautum sínum og annarri iðn-
aðarframleiðslu á því markaðssvæði, sem tekur við
4/5 hlutum sjávarvöruútflutnings okkar. Tollfrelsi
fæst fyrir 96-97% fiskútflutnings okkar í stað 60-
70%, eins og nú er. Noregur, sem í EFTA-samn-
ingum hafði aðlögunartíma til ársloka 1993 til að
afnema ríkisstyrki, mun verða að flýta því um eitt
ár. Bókun 6 mun halda gildi sínu á hverju sem dyn-
ur. Erlendum aðilum verður ekki heimilt að fjárfesta
í sjávarútvegi eða orkulindunum, nema við sjálf svo
kjósum. Ríkisforræði við nýtingu orkuauðlinda
brýtur ekki í bága við þennan samning. Vamaglaá-
kvæði fékkst fram, ekki aðeins um atvinnurétt, held-
ur alla hluta samningsins. Hægt verður að grípa til
þess hvenær sem stjómvöld telja hættu bera að
höndum. Haldið verður uppi fyllstu kröfum um ör-
yggis- og hollustuhætti og víða mun samningurinn
leiða til hertra krafna um umhverfisvemd og vinnu-
eftirlit.
I sömu skýrslu voru áréttuð önnur meginmark-
mið samningsins í fjórum þáttum. Að því er varðaði
vöruviðskipti væri stefnt að því að koma á fríversl-
un á grundvelli samræmdra samkeppnisreglna, fyrir
utan landbúnað og sjávarútveg; að útvíkka vörusvið
samningsins fyrir fisk og tilteknar landbúnaðaraf-
urðir; að afnema magntakmarkanir; að jafna starfs-
skilyrði atvinnuvega gagnvart skattheimtu og gjald-
töku; að ná fram sérstökum ákvæðum vegna
greiðslujafnaðarörðugleika; að afnema undirboðs-
tolla innan EES, einfalda upprunareglur, afnema
tæknilegar viðskiptahindranir, samræma reglur um
ríkisstyrki, opna markaði fyrir opinber innkaup og
framkvæmdir, samræma reglur um hugverkarétt,
koma á skaðsemisábyrgð framleiðenda vegna vöru,
endurbæta reglur um viðskipti með kol og stál og
auka samstarf um vissa þætti orkumála.
Allt þetta fékkst fram.
I samningum um fjármagns- og þjónustuviðskipti
voru markmiðin skilgreind á þá leið, að stefnt væri
að sameiginlegum markaði fyrir bankaþjónustu,
þjónustu verðbréfafyrirtækja og annarra fjármála-
stofnana sem og fyrir vátryggingastarfsemi og fjar-
skiptaþjónustu, upplýsingaþjónustu, kvikmynda-
framleiðslu. útvarp og sjónvarp. Frelsi skyldi ríkja í
flutningastarfsemi og fjármagnsflutningum milli
ríkja.
Öll þessi markmið náðust fram.
Meginmarkmið varðandi atvinnu- og búseturétt
voru að koma skyldi á frjálsum atvinnu- og búsetu-
rétti fyrir launþega og sjálfstætt starfandi og fjöl-
skyldur þeirra innan EES, á grundvelli reglunnar
um jafnan rétt á við ríkisborgara í því landi, þar sem
atvinnan er stunduð. Afnema skyldi alla mismunun
vegna þjóðemis varðandi almenn lífsskilyrði í því
landi þar sem vinna er innt af hendi, s.s. ráðningar-
og starfsskilyrði og félags- og efnahagsleg skilyrði.
Tryggja skyldi jafnan rétt til almannatrygginga og
rétt til þátttöku í verkalýðsfélögum. Aðgangur að
menntun og starfsþjálfun skyldi vera frjáls, komið
skyldi á gagnkvæmri viðurkenningu prófskírteina,
samræmingu á aðgangi að einstökum starfsgreinum
og viðurkenningu á sambærilegri starfsþjálfun.
Komið skyldi á fót samvinnu þeirra sem fylgjast
með vinnumarkaðsmálum og einfalda skyldi
landamæraeftirlit.
Þessi markmið náðust einnig.
Loks var lögð áhersla á rétt EFTA-ríkjanna til
þátttöku í áætlunum EB um rannsóknir og þróun,
menntamál, umhverfismál, neytendavemd, félaga-
rétt, málefni lítilla og meðalstórra fyrirtækja, félags-
leg réttindi, hagtölur, ferðamál, almannavamir o.fl.
Stefnt var að nánu samráði ríkjanna varðandi stefnu
í menntamálum, rannsókna- og þróunarstarfi, sam-
ræmingu á löggjöf þegar þörf krefur, auk þátttöku í
tilteknum verkefnum á sviði menningarmála.
Öll hafa þessi markmið náð fram að ganga.
Einhliða aðlögun að markaðsreglum EB getur
aldrei skilað neinum réttindum. Nauðsynleg viður-
kenning á íslenskum afurðum á markaðnum fæst
aðeins með því að EB og aðrar EFTA-þjóðir skuld-
bindi sig til slíkrar viðurkenningar með samningi
sem þessum.
Þá náðust einnig fram mikilvægir fyrirvarar í
samningaviðræðunum.
Fullkominn árangur náðist varðandi þann megin
fyrirfara íslendinga í samningaviðræðunum við EB
að takmarkaður skyldi réttur erlendra aðilda til fjár-
festinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Islensk löggjöf
um eignarhald erlendra aðila í sjávarútvegi getur því
haldið gildi sínu og verður því unnt að útiloka fjár-
festingar útlendinga í útgerð og frumvinnslu ótíma-
bundið. Yfirráð Islendinga yfir fiskveiðilögsögu ís-
lands eru óumdeild og óskoruð.
Hvað orku- og auðlindir varðar gerir EES-samn-
ingurinn ekki þá kröfu að einstaklingum eða fyrir-
tækjum, hvort heldur er innlendum eða erlendum, sé
heimilt að eignast orkulindir eða orkuver. Hins
vegar gerir samningurinn þá kröfu að innlendum og
erlendum aðilum sé ekki mismunað. Ef ríkisvald-
inu er tryggður einkaréttur til þess að nýta orkulind-
ir, er hægt að útiloka erlenda eignaraðild að orku-
fyrirtækjum. Þess vegna var í tíð fyrri ríkisstjómar
fallið frá óskum um undanþágur frá fjárfestingu er-
lendra aðila í orkulindum, enda fyrirvarinn ónauð-
synlegur.
Fjárfestingar í bújörðum hafa mikið verið rædd-
ar. I viðauka við EES-samninginn er undanþága
fyrir Island til 1. janúar 1996 frá reglum samnings-
ins um erlendar fjárfestingar í fasteignum. Samn-
ingurinn heimilar kaup EES-borgara á fasteignum í
8