Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.2016, Blaðsíða 30

Vikublað 20.–22. september 201622 Menning
Þetta er vitaskuld stór spurning með
marga fleti og svarið veltur ansi mikið á
úr hvaða átt maður kemur að henni.
Ef við byrjum breitt, þá verður það að
segjast að sú bjartsýnisbylgja sem ein-
kenndi umræðuna á fyrstu dögum ver-
aldarvefsins reyndist ekki eins kröftug
og margir óskuðu, eða spáðu fyrir um.
Lýðræðislegir, pólitískir, menningarlegir
umbótarmöguleikar netsins hafa ekki
umbylt kerfinu á þann hátt sem margir
sáu fyrir. Þótt möguleikar margstefnu-
boðskipta séu vissulega fyrir hendi á
netinu, hafa stýrð margstefnuboðskipti
leidd af fyrirtækjasamsteypum á borð
við Google og Facebook tekið yfir-
höndina. Í þessu samhengi spila hugtök
á borð við „samruni“ (e. convergence)
og „krosstengd boðskiptamynstur“ (e.
cross-media communications) stórt
hlutverk því menningariðnaðurinn vinn-
ur á mörgum sviðum í framleiðsluferli
menningarafurða.
Þótt landamæri séu vissulega
mikil væg, einnig í hinum stafræna heimi,
þá koma alþjóðasamsteypur sér gjarnan
hjá því að lúta ströngu regluverki mismun-
andi þjóðríkja með skráningu á stöðum þar
sem regluverkið er fjárhagslega heppilegra.
Mikið magn af menningarframleiðslu er
því virkjað af þessum stóru alþjóðlegu
öflum sem hugsa fyrst og fremst um gróða.
Þótt netið bjóði vissulega upp á alls kyns
andrými þar sem menningarframleiðsla
þrífst, hefur kenningin um hinn langa hala
ekki alveg gengið eftir. Google, Amazon,
Facebook og Netflix, svo fá dæmi séu tekin,
bjóða upp á tiltölulega einsleita heims-
mynd því algóritmarnir beina notendum
gjarnan í sömu spor, og þá gjarnan spor sem
hygla þeirra eigin framleiðslu.
Hvað hugverkin varðar buðust fleiri
möguleikar með tilkomu netsins, nýir
framleiðslu- og dreifingarmöguleikar, ný
höfundaréttarkerfi eins og Creative Comm-
ons, o.s.frv. Maður vonaðist svolítið eftir
því að þessir möguleikar ynnu betur með
listamönnum, gerði þá frjálsari í sköpun
sinni og biðu upp á fleiri möguleika til fjár-
mögnunar og
dreifingar. Og þótt þetta sé
raunin á ýmsum sviðum, þá reyndust veitur
á borð við Netflix, Spotify og Apple Music í
raun ótrúlega takmarkaðar og hagsmuna-
samtökum listamanna tókst ekki að semja
nægilega vel um kjör félagsmanna sinna.
Á margan hátt er ekkert nýtt að gerast hér,
þótt tækninni fleygi fram og afturblik til
horfinna tíma mun ekki reynast árangurs-
ríkt. Málið er að hagsmunasamtök eru fjarri
því eins sterk og samtök framleiðenda, sem
eru
rígbundin hagsmunum stór-
fyrirtækja. Þetta sýndi sig mjög vel þegar
Apple Music fór af stað, þegar YouTube og
Spotify semja við listamenn o.s.frv. Í tilfelli
Apple þurfti Taylor Swift til, sem segir ýmis-
legt um hvaða hagsmuni er verið að verja.
Þetta er hins vegar einungis einn angi
umræðunnar. Hinn er samofinn og mætti
kannski kalla hinn raunverulega iðnað,
sem er ekki bundinn hugverkunum sem
slíkum, heldur fremur þeim sporum sem
hugverkin, og önnur framleiðsla á netinu,
gera sýnileg og fæða algróritmana með.
Hér á ég við hin ýmsu álitamál sem snúa
að söfnun upplýsinga, eftirlit og vald al-
góritmans þegar lýtur að gagnasöfnun og
þeirri heimsmynd sem er haldið að okkur.
Þetta
eru stór álitamál sem
krefjast stórra hugsana
og lausna. Að efla aðgerðir sem
taka á ólöglegu niðurhali finnst
mér í þessu sambandi afturhalds-
söm aðgerð, sem leysir ekki áskoranir
margra listamanna þegar til lengri tíma
er litið. Tæknin er til staðar og mun bara
þróast. Áskorunin liggur í samningsstöðu
listamanna gagnvart framleiðslu og
dreifingarfyrirtækjum, og eins og áður
sagði, er þetta ekkert nýtt. Vandamálið
er bara að í tilfelli Apple Music, Spoti-
fy, YouTube, Facebook, o.s.frv. lyftist
samningsaðstaðan um nokkur lög og því
þurfa hagsmunasamtök að vinna saman
þvert á landamæri. Sagan um Davíð og
Golíat er ágæt til síns brúks, en einhvern
veginn finnst mér Davíð hafa verið svolítið
heppinn og hugsanlega er árangursríkara
að láta risa kljást. Þetta sést ágætlega
í málaferlum Evrópusambandsins og
Google. Þetta sást einnig ágætlega í
ágreiningi Apple Music og Taylor Swift
(sem í þessu tilviki er enginn Davíð) og
það er á þessum nótum sem slaginn ber
að taka.
ÞITT BESTA VAL Í LITUM
HANNAH NOTAR
LIT 3-65
PALETTE DELUXE
NÚ MEÐ LÚXUS
OLEO-GOLD ELIXIR
GERÐU LIT
AÐ LÚXUS
FYRIR ALLT AÐ 30% MEIRI GLJÁ*
NR. 1 Í EVRÓPU
NÝTT
Listin á tímum á stafrænnar afritunar
Hvernig verður blómlegri menningarsköpun best viðhaldið á tímum internets og stafrænnar afritunar?
Á
undanförnum áratugum hefur
stafræn tækni og internetið
gjörbreytt neysluvenjum fólks á
lista- og hugverkum og menn-
ingarafurðum. Þessi fyrir bæri
hafa gefið listamönnum margfalt
breiðari vettvang og öflugri sjálfstæðar
dreifingarleiðir, og neytendum meira
framboð af efni en þá hefði getað órað
fyrir. Vegna þess hversu auðvelt er að
afrita afurðir og dreifa þeim um lendur
internetsins hefur hins vegar gengið
erfiðlega að finna leiðir til að tryggja
framleiðendum efnis þá umbun sem
þeir telja eðlilega fyrir starf sitt.
Hagsmunaaðilar hafa beitt sér
fyrir því að lög um höfundarrétt séu
löguð að hinu nýja umhverfi eða að
ríkisvaldið reyni að koma í veg fyrir
ólöglega afritun, dreifingu og niður-
hal á höfundarréttarvörðu efni. Það
síðast nefnda virðist þó hægara sagt
en gert. Ef koma á í veg fyrir slíkt virð-
ist óhjákvæmilegt að stunda víðtækar
persónunjósnir og eftirlit með net-
notkun allra tölvunotenda. Umræð-
an er oftar en ekki föst í förum þar sem
er deilt um hvort höfundarréttur eða
friðhelgi einkalífsins skuli vega þyngra.
Í slíkum deilum er oftar en ekki
skautað framhjá spurningunni sem
þó ætti að vera miðlæg og alltaf til
grundvallar: Hvernig getum við best
viðhaldið blómlegri menningarsköp-
un á tímum internets og stafrænnar
afritunar?
DV fékk fjóra einstaklinga sem hafa
velt þessum málum fyrir sér út frá ólík-
um forsend-
um til
að
leiða umræðuna í frjósamari áttir.
Hvernig getum við best viðhaldið
blómlegri menn-
ingarsköp-
un á
tímum internets og staf-
rænnar afritunar? n
Árangursríkast
að láta risa kljást
Bjarki Valtýsson, lektor í menningarfræði við Kaupmannahafnarháskóla
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is