Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.2016, Blaðsíða 31

Vikublað 20.–22. september 2016 Menning 23
Það er löngu kominn tími á að neytendur
og tónlistarveitur átti sig á að það er ekk-
ert eðlilegt við það að greiða tæpar 1.200
krónur á mánuði fyrir aðgengi að mest allri
tónlist sem kemur út í heiminum (Spotify
Premium-áskrift). Kaffibollinn á kaffihúsi
getur kostað allt að 550 krónur. Af hverju
er ekki hægt að greiða meira fyrir tónlist?
Tónlistarheimurinn var lengi að meðtaka
þær breytingar sem stafræna byltingin
hafði í för með sér og bjóða upp á löglega
valkosti en nú þegar þeir eru í boði þurfum
við raunhæfara verðlag. Ein ástæða þess
að tónlistargeirinn var lengi að bregðast
við stafrænu byltingunni og bjóða upp
á lausnir er hin gríðarlega flækjusúpa
sem hagsmunasamtök í tónlist eru og
réttindamálin þar af leiðandi. Við erum
með hagsmunasamtök fyrir ólíka hópa
sem oft á tíðum ná ekki að tala saman og
koma sér saman um stefnu og aðgerðir og
eyða jafnvel tímanum frekar í hnýting og
hagsmunabaráttu sín á milli. Flækju-
stigið í réttindamálum innan tónlistar er
næstum óyfirstíganlegt fyrir þá sem vinna
innan geirans eða vilja sækja sér leyfi fyrir
notkun tónlistar og þetta gerir það að
verkum að oft reynir fólk að komast und-
an því eða stendur ekki rétt að málum sem
þýðir að tónlistarfólk verður af mikilvæg-
um tekjum. Spurning hvort þetta þarfnist
ekki einhverrar einföldunar þannig að það
sé einhver leið að ná utan um þetta fyrir
meðalgreinda manneskju?
Annað sem er talsvert rætt þessa
dagana er hættan á því að tónlist sem
fær aðallega spilun í heimalandinu muni
eiga erfitt uppdráttar og að við munum
sjá meiri flatneskju í tónlistarsköpun í
framtíðinni. Til að bregðast við þessu
hér á landi hefur verið komið á laggirnar
Hljóðritasjóði sem styrkir útgáfu hljóðrita.
Það er mjög jákvætt skref sem þar er stig-
ið. Annað sem hægt er að gera til koma í
veg fyrir að tekjur dreifist á einsleitan hóp
er að tónlistarveitur almennt taki upp
notendamiðaða skiptingu tekna, þ.e. það
tónlistarfólk sem ég hlusta á með minni
áskrift fær þær tekjur í stað þess að þær
fari í púkk og dreifist svo til rétthafa miðað
við heildarhlustun. Þetta gæti orðið til
þess að rétta hlut þeirra listamanna sem
fá aðallega spilun í heimalandi sínu.
Það má líka spyrja sig hvort síma-
fyrirtækin sem fá stóran hluta af tekjum
sínum af netnotkun ættu kannski að
leggja sitt af mörkum og stuðla að líflegri
menningarsköpun með styrkjum og/eða
annars konar stuðningi. Hvet þau hér með
til þess. Að lokum finnst mér persónulega
ekkert að því að loka veitum sem bjóða
upp á ólöglegt niðurhal á efni, fyrirtækjum
sem stunda slíka starfsemi yrði lokað á
öðrum sviðum þjóðfélagsins.
Pingpong.is - Síðumúli 35 (að neðanverðu) , Reykjavík - S: 568 3920 & 897 1715
Borðtennis
er fyrir alla!
BorðtennisBorð
Listin á tímum á stafrænnar afritunar
Sólveig Þorsteinsdóttir, upplýsingafræðingur og verkefnastjóri á
Heilbrigðisvísindabókasafni Landspítala
Það sem ég hef mesta reynslu af er útgefið vísindaefni sem er aðgengilegt á internetinu. Höf-
undar eru hvattir til að semja sérstaklega við útgefendur um hvernig má meðhöndla þeirra efni
með sérstökum samningi, CCBy licence.
Á undanförnum tíu árum hefur rutt sér til rúms stefna um opinn aðgang að vísinda-
efni og þar er áherslan á efni sem kostað var af opinberu fé, svo sem styrkjum, gögnum og
vinnuaðstöðu sem kostað er af ríkinu. Flestir eru á því að slíkt efni eigi að vera opið fyrir alla á
internetinu og er ég þeirra skoðunar. Vísindamenn verða þá að gefa út undir höfundasamningi
eins og CCBy licence.
Útgefendur hafa selt aðgang að slíku efni hingað
til fyrir háar upphæðir í formi áskrifta til bókasafna.
Bókasöfnin greiða þá fyrir höfundarréttinn og gott dæmi
er Landsaðgangurinn sem veitir öllum landsmönnum
aðgang að völdum tímaritum og bókum. Þetta er mjög
dýrt og er ríkið í raun að tvígreiða fyrir þessar greinar því í
flestum tilfellum hefur ríkið þegar greitt fyrir þessa vinnu
í formi styrkja til vísindamanna eða til þeirra stofnana
sem þeir starfa hjá. Þetta mál vill þó oft verða mjög flókið
og er núna unnið að því af Fjölís að rukka bókasöfn fyrir
höfundarrétt að erlendum tímaritum. Vandinn er að
bókasöfnin eru þegar búin að greiða fyrir höfundarréttinn
og er því verið að innheimta höfundarréttinn í þrígang.
Ég get ekki tjáð mig um hvernig þessu er háttað með
annað efni eins og listina en auðvitað eiga höfundar að
fá greitt fyrir sína vinnu hvort sem það er í formi styrkja
eða beinnar greiðslur frá notendum. Ég veit að útgef-
endur geta haldið mjög stíft utan um sitt efni en hvort sérhver
einstaklingur getur gert það á sama hátt finnst mér ólíklegt.
Vísindaefni sem er opið öllum á internetinu gerir mikið meira gagn en það sem er lokað –
hraðar framþróun vísindanna. Það sama gildir einnig um listina því myndir eða bækur sem eru
til dæmis lokaðar ná litlum áhrifum.
Menningarsköpun þjóðfélaga er kjarninn
í sjálfsmynd þeirra og tilvist. Þjóðfélög
án hefða og sköpunar (og þau eru til) eru
harðplastsjoppur með skyndibita sem
engin einkenni hafa önnur en einkenna-
leysið sjálft. Tæknibyltingar fyrri tíða eiga
það sameiginlegt að þær hafa hægt og
bítandi veitt almenningi aukna möguleika
til frelsis í tjáningu og þar með lýðræðis.
Ritun, prentverk, útvarp, sjónvarp og nú
Netið bera í sér þessa möguleika og Netið
kannski allra helst þar sem erfitt hefur
reynst að halda böndum á því. Áður fyrr
voru stofnanir, kirkjan, ríkið, útgefendur
og fjölmiðlar hliðverðir og stjórnendur
þess sem birta mátti og hafa tök þeirra
verið mismunandi eftir tímum og stöðum.
Netið, hins vegar, virtist hafa algjörlega
ýtt þessum varðmönnum til hliðar þegar
það náði hnattrænum krafti. Virtist, því á
sumum stöðum geta stjórnvöld stýrt um-
ferðinni á því og síðustu ár hefur sú þróun
orðið að örfáir aðilar, Google, Microsoft,
Apple, Amazon, Facebook, hafa náð utan
um gríðarlegan hluta Netsins og eru orðnir
ráðandi í dreifingu upplýsinga af öllu tagi.
Þetta eru aðilar sem verja höfundarrétt
sinn með kjafti og klóm og hirða hann
síðan af einstaklingum eins og þeim sýnist,
til eigin nota. Þetta er þversögn Netsins
sem tæknibyltingar, það er á hraðri leið að
gera möguleikana til frelsis og tjáningar
margfalt takmarkaðri en í fyrstu sýndist.
Nýlenduherrar 21. aldar eru þessi og viðlíka
fyrirtæki og þau hirða bæði menningar-
sköpun og ágóðann af henni ef ekki er
spyrnt við fótum. En eins og svo oft felast
tækifæri í því að takast á við ógnina.
Íslendingar gætu farið þá leið að
stofna efnisveitu fyrir þjóðina alla,
efnisveitu sem allir hefðu aðgang að, bæði
skapendur og notendur. Þetta yrði gátt
fyrir þjóðina og alla sem skapa menningu
fyrir hana, hvernig svo sem þeir fara að því,
í stuttu máli sagt, allir sem geta dreift efni
með stafrænum hætti. Þjónustunni yrði
streymt til notenda sem greiddu fyrir hana
sanngjarnt gjald. Um leið yrði þeim sem
skapa efni eða dreifa tryggt að sanngjarn-
ar greiðslur kæmu fyrir, ekki einhverjir
smáaurar eins og tíðkast. Slík gátt gæti
einnig þjónað erlendum notendum sem
opið hlið að Íslandi og veitt upplýsingar um
ferðaþjónustu, viðskipti og annað sem við
viljum koma á framfæri um land og þjóð.
Þetta yrði Íslandsgáttin fyrir alla hérlendis
og erlendis og yrði öllum opin án þess að
gera þjóðina að kúguðum þegnum örfárra
stórfyrirtækja.
Efnisveita fyrir alla þjóðina
Þurfum raunhæfara verðlag
Opið efni gerir
meira gagn
María Rut Reynisdóttir umboðsmaður
Gauti Kristmannsson bókmenntafræðingur