Kiwanisfréttir - 01.04.1978, Blaðsíða 29

Forysta Rangæinga I upphafl
togaraútgerdar á íslandi
Erindi þetta, sem hér birtist, var flutt á
fundi í Kiwanisklúbbnum Dimon á Hvols-
velli 11. marz síðastliðinn. Blaðstjóm
Kiwanisfrétta fór þess á leit við mig að
þetta yrði birt í blaðinu. Það leyfði ég fús-
lega, þrátt fyrir að ég gerði mér ljóst, að
uppbygging hefði verið á annan veg hefði
ég samið þetta sem blaðagrein, en ekki
sem ræðu. Hins vegar er það von mín, að
fólk hafi einhvern fróðleik eftir lesturinn.
Mikil atvinnubylting verður hér á ís-
landi um síðustu aldamót, þjóðin hefur
haft það eina markmið í gegnum margar
aldir að skrimta, komast í gegnum hinn
harða vetur með menn og skepnur og sjá
eitt sumar enn. A seinnihluta 19. aldar má
sjá að vor er í lofti í atvinnumálum Is-
lendinga, Þeir hafa eignazt skútur og kútt-
era og þeir geta sótt á dýpri mið en for-
feður þeirra gerðu á árabátum og fólki fer
að líða betur í þessu landi en áður, og til
marks um það er, að ekki var neitt hungur
og mannfellir á síðasta þriðjungi 19. aldar.
En veður skipast fljótt í lofti. Þegar ís-
lendingar fóru loks að geta sótt á dýpri
mið en áður, sást hér við landi fyrsti gufu-
knúni togarinn og var það þýzki togarinn
„President Hervig“, sem kom hér inn á
Faxaflóa í júní 1889 og olli miklu uppnámi
við Faxaflóa og víðar um land, og náðu
þau inn á Alþingi íslendinga, þar sem sam-
þykkt var stjórnarfrumvarp, sem bannaði
K-FRÉTTIR
allar botnvörpuveiðar við ísland. Frum-
varp, sem ekki hlaut náð fyrir augum kon-
ungs var ekki staðfest.
Fyrstu tilraunir með botnvörpu, sem ég
hefi séð skráðar heimildir um, eru um til-
raunir Breta í Norðursjó á árunum 1635—
1640 á dögum Karls I. og var þá dregin
bómullarvarpa og segl notað til þess að
knýja skipið áfram. Það er ekki fyrr en ár-
ið 1881, að fyrsti gufutogarinn er byggður
í Hull í Bretlandi, og eins og áður sagði
birtist fyrsti togarinn við íslandsstrendur í
júní 1889, og var sá þýzkur, en eftir fylgja
Bretar og sækja þeir svo stíft á þessi mið
okkar, að ekki er orðið mögulegt að gera út
kúttera og árabáta fyrir þessum ryksugu-
togurum, svo notað sé nútíma orðalag.
Landhelgisgæzla okkar var nánast engin
á þessum árum. Hún var í höndum Dana,
eins og öll okkar utanríkismál á þeim ár-
um, og vildu Danir ekki styggja Breta, eins
og viðskiptaháttum þeirra var háttað við
Breta á þeim tíma. Danir gerðu samning
við Breta árið 1901, sem var til 50 ára og
kvað svo á, að Bretar máttu veiða upp að
3 mílum og inn á öllum fjörðum, þannig
að eftir 1948 máttu Bretar veiða inni á
fjörðum.
Með auknum sjávarafla og vinnu við
hann hefst mikil búseturöskun í landinu á
síðasta áratug 19. aldar. Verður t. d. 72%
aukning á íbúatölu Reykjavíkur, þar fjölg-
ar fólki úr 3886 manns árið 1890 í 6682
29