Fréttablaðið - 01.09.2017, Blaðsíða 20

Þetta er þriðja greinin í röð greina eftir þrjá sérfræðinga í stjórnskipunarrétti við laga-
deild háskólans í Berkeley. Þar er
gagnrýni á ferlið við gerð nýrrar
stjórnarskrár á Íslandi greind og
hrakin. Enn fremur er Alþingi hvatt
til þess að samþykkja nýju stjórnar-
skrárdrögin.
Í þetta sinn lítum við á aðra teg-
und af gagnrýni sem beint hefur
verið að stjórnarskrárdrögunum.
Menn hafa fundið að þeirri leið
sem farin var til þess að semja þau
stjórnarskrárdrög, sem nú liggja
fyrir Alþingi. Þessi gagnrýni tekur
til kvartana yfir þeirri krókaleið
sem ferlið lenti í á milli mismunandi
opinberra stofnana, enn fremur því
hversu opin (eður ei) umræðan og
undirbúningsvinnan var, og að
ágreiningsatriði hafi verið snið-
gengin. Slíkar kvartanir eru lítils
virði, enda í andstöðu hver við aðra,
en það eitt sýnir að ferlið var í jafn-
vægi. Ólíkir hópar tóku þátt í ferl-
inu, og árangurinn varð skjal sem
nýtist Íslandi best til að festa í sessi
grundvallargildi og grundvallarlög-
gjöf.
Gagnrýnendur stjórnarskrár-
draganna benda á ýmsar hindranir
sem stjórnarskrárdrögin urðu fyrir í
stjórnsýslunni og segja þær sönnun
þess að þau séu gölluð. Hæstiréttur
Íslands ógilti kjör stjórnlagaþings.
Loks var nýtt stjórnlagaráð tilnefnt
af Alþingi en ekki kosið. Þátttaka
í þjóðaratkvæðagreiðslunni um
stjórnarskrárdrögin var tiltölulega
lítil miðað við kjörsókn á Íslandi
almennt. Þó sigruðust Íslendingar
á öllum þessum hindrunum og þær
staðfestu að stjórnarskrárdrögin
endurspegla sameiginleg gildi
íslensku þjóðarinnar.
Hagsmunaaðilar komu líka að
málinu. Stjórnlagaþingið þurfti ekki
að hefja vinnuna við stjórnarskrár-
drögin frá grunni. Tekið var mið
af undirbúningsvinnu stjórnlaga-
nefndar, núgildandi stjórnarskrá
Íslands og öðrum nýlegum stjórn-
arskrám. Þáttur Alþingis fólst m.a.
í því að samþykkja lög um stjórn-
lagaþing og tilnefna fulltrúa í stjórn-
lagaráð. Borgararnir tóku virkan
þátt í að semja stjórnarskrárdrögin
meðan á ferlinu stóð. Lítil þátttaka
í þjóðaratkvæðagreiðslunni var
aðeins til marks um það að þeir sem
sátu heima vísuðu málinu til þeirra
sem greiddu atkvæði. Stjórnarskrár-
drögin voru samþykkt með 67%
atkvæða þeirra sem tóku afstöðu,
og telst það yfirgnæfandi meirihluti
hvernig sem á málið er litið.
Jafnvægi tryggt
Sumir fundu að því að ferlið hefði
verið of opið. Aðrir kvörtuðu
undan því að það hefði ekki verið
nógu opið. Aðfinnslur og kvart-
anir af þessu tagi eru í andstöðu
hvor við aðra. Í upphafi var blásið
til almennra kosninga þar sem fólk
var valið til þess verks að skrifa nýja
stjórnarskrá. Tilteknir einstaklingar
voru loks skipaðir til þess að semja
heildstæð stjórnarskrárdrög. Þann-
ig þróuðust stjórnarskrárdrögin frá
því að vera hópvirkjunarverkefni
í það að verða stjórnarskrárdrög
stjórnarskrárnefndar, sem tilnefnd
var af löggjafanum, og er lokagerðin
í höndum sjálfs Alþingis. Þessir
áfangar skerptu enn á stjórnarskrár-
drögunum, þannig að jafnvægi var
tryggt milli opins ferlis og aðkomu
sérfræðinga. Allt þetta samþykktu
kjósendur sjálfir með yfirgnæfandi
meirihluta. Hefði nokkurt ferli
getað reynst betur, þrátt fyrir króka-
leiðirnar til núverandi draga?
Loks hafa sumir kvartað undan
því að ágreiningsmál hafi verið snið-
gengin og það skorti á að þau hafi
verið rædd á sínum tíma, og sé því
margt óljóst í stjórnarskrárdrög-
unum. Nú er það svo, að stjórnar-
skrá er grundvallarskjal og henni er
ætlað að endurspegla viðhorf heillar
þjóðar. Stjórnarskrá er ekki svar við
öllum spurningum, síst þeim sem
eru svo umdeildar að ekki næst um
þær samstaða innan hóps sem er
mun afmarkaðri en þjóðin sjálf. Þess
vegna er löggjöf nauðsynleg. Hlut-
verk hennar er einmitt að tryggja
að umræða fari fram og samstaða
myndist. Stjórnarskrá ber að endur-
spegla þau gildi sem flestir samein-
ast um. Lög henta betur til þess að
leysa úr ágreiningsatriðum. Að því
er varðar ofangreindar aðfinnslur
og kvartanir eru þær einmitt til
marks um hvað ferlið heppnaðist
vel, þannig að árangurinn varð
stjórnarskrárdrög sem allir hags-
munaaðilar komu að, og sem endur-
spegla íslensku þjóðina í heild sinni.
Um gæði nýju íslensku stjórnarskrárinnar – Þriðji hluti
Brandon V.
Stracener
sérfræðingur
við California
Constitution
Center í laga-
deild Berkeley
háskóla
Nú er það svo, að stjórnar-
skrá er grundvallarskjal og
henni er ætlað að endur-
spegla viðhorf heillar þjóðar.
Stjórnarskrá er ekki svar við
öllum spurningum, síst þeim
sem eru svo umdeildar að
ekki næst um þær samstaða
innan hóps sem er mun
afmarkaðri en þjóðin sjálf.
Þess vegna er löggjöf nauð-
synleg.
Það var hreint og klárt „banka-lán“ fyrir Landsbankann að fá Benedikt Bogason hæsta-
réttardómara sem dómsformann í
innheimtumáli gegn mér nýverið.
Þrátt fyrir að bankinn væri með allt
á hælunum í málatilbúnaðinum
gegn mér, þá fór Benedikt létt með
að dæma honum í vil.
Í fyrri grein minni rakti ég sam-
skiptin við Landsbankann. Í stuttu
máli hafði Landsbankinn hundsað
fyrirmæli mín á árinu 2008 um að
selja hlutabréf til að greiða upp yfir-
dráttarlán. Ég taldi að bankinn ætti
að bera hallann af því að fara ekki
eftir þessum skýru fyrirmælum,
sem að sjálfsögðu voru hljóðrituð í
bankanum. En bankinn gaf sig ekki
og höfðaði innheimtumál á hendur
mér árið 2014.
Skýr niðurstaða héraðsdóms
Ég varði mig sjálfur gegn Lands-
bankanum. Þar gerði ég einkum
kröfu um að bankinn framvísaði
hljóðritunum af símtölum mínum
við starfsfólks hans, þar sem ég
gaf fyrirmæli um að skuldin yrði
gerð upp með sölu hlutabréfanna.
Dómari í héraðsdómi var Jón Finn-
björnsson. Hann gaf bankanum
þrjá mánuði til að finna þessar
upptökur, enda hefur lengi verið
vinnuregla þar að hljóðrita öll
símtöl sem snúa að fjárhagslegum
ákvörðunum. Bankinn sagðist engar
upptökur finna. Dómarinn spurði
hvort ég vildi reyna að sanna máls-
vörn mína á annan hátt og þáði ég
það. Kom þá í ljós að ég gat fundið
tvö vitni að þessum samskiptum
mínum við bankann. Annað var
vitni að símtali sem ég átti við starfs-
mann bankans og hitt vitnið mætti í
bankann með mér á tilteknum degi
þar sem ég ítrekaði kröfu mína um
sölu bréfanna. Dómarinn tók fram-
burð vitnanna góð og gild og sýkn-
aði mig af kröfu bankans.
Hraksmánarleg vinnubrögð
hæstaréttardómara
Landsbankinn áfrýjaði dómnum
til Hæstaréttar. Þar var Jóhanna
Claessen, yfirmaður lánadeildar
Landsbankans, svo ljónheppin að
fá Benedikt Bogason sem dómsfor-
mann. Skemmst er frá því að segja
að halda mætti að Benedikt hafi
varla kynnt sér gögn málsins þegar
hann kvað upp dóminn.
Hæstaréttardómarinn sagði
ósannað að ég hefði gefið bank-
anum fyrirmæli um að selja hluta-
bréfin til að borga upp lánið. Hann
sagði að það væri mitt vandamál að
bankinn fyndi ekki hljóðupptökur
af símtölunum, þar sem ég gat ekki
munað við hvaða starfsmenn ég
hefði talað á sínum tíma. Ábyrgðina
á varðveislu símtalanna og að finna
þau flutti Benedikt sem sagt frá
bankanum yfir til mín. Hann gerði
enga kröfu til bankans um að finna
hljóðupptökurnar sem þó eiga að
vera til.
Benedikt bankavinur hafði að
engu framburð vitnanna um sam-
skipti mín við bankann. Þannig
gaf hann skít í hið faglega mat Jóns
Finnbjörnssonar héraðsdómara á
frásögn þeirra. Jón hafði yfirheyrt
vitnin mjög rækilega til að vera viss
um sannleiksgildi frásagnar þeirra.
Rökrétt hefði verið af Hæstarétti
að sýkna mig af kröfu Landsbank-
ans, eða vísa málinu aftur í hérað til
að gefa bankanum annað tækifæri
til að framvísa hljóðupptökunum.
Niðurstaða Benedikts Bogasonar
Landsbankanum í hag er vægast
sagt stórfurðuleg. Hann horfir alfar-
ið framhjá upplýsingum sem fram
komu í héraðsdómi og styðja mitt
mál að öllu leyti.
Hin „æskilega“ niðurstaða
Líklega á lýsing Jóns Steinars Gunn-
laugssonar, hæstaréttarlögmanns
og fyrrverandi hæstaréttardómara,
ágætlega við um þessa bankafyrir-
greiðslu Benedikts Bogasonar. Jón
Steinar kemst svo að orði í nýlegum
pistli á Pressunni:
„Ef dómari finnur ekki gildan rök-
stuðning fyrir niðurstöðu sinni er
það yfirleitt vegna þess að hann er
ekki til. Þá kann að gerast að komist
sé að „æskilegri“ niðurstöðu án rök-
stuðnings.“
Bankalánið Benedikt Bogason
Einar Valur Ingi-
mundarson
umhverfisverk-
fræðingur
Ábyrgðina á varðveislu sím-
talanna og að finna þau flutti
Benedikt sem sagt frá bank-
anum yfir til mín. Hann gerði
enga kröfu til bankans um að
finna hljóðupptökurnar sem
þó eiga að vera til.
Þegar sú stund rann upp í sögu Evrópu að Sovétríkin voru formlega lögð niður árið 1991
var ég stjórnmálaritstjóri og leiðara-
höfundur dagblaðsins Tímans, aðal-
málgagns Framsóknarflokksins.
Þess er að minnast að Framsóknar-
flokkurinn var þá mikilvægt stjórn-
málaafl sem lét til sín taka.
Mér er vitaskuld minnisstætt að
ég ritaði ýmislegt um þessa þróun
heimsmála og fagnaði ekki síst því
sem næst stóð að Eystrasaltsþjóð-
irnar öðluðust sjálfstæði og þjóð-
frelsi eftir margra ára innlimun í
Sovétríkin. Ekki lét ég undir höfuð
leggjast að bera lof á Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
fyrir skörulega framgöngu og frum-
kvæði þess að Ísland varð í raun
fyrst allra vestrænna ríkja til þess að
viðurkenna sjálfstæði Eystrasalts-
landanna. Mér bjó einnig mjög í hug
að benda á, að nú væri að því komið,
að vestrænar þjóðir mótuðu skýra
stefnu um friðvænleg samskipti við
hið nýja Rússaveldi, viðurkenndu
þá breytingu sem orðin var í stjórn-
kerfi þess, líta á þróunina sem upp-
haf að raunverulegum Evrópufriði,
þar sem Rússland fengi viðurkenn-
ingu sem Evrópuríki, en ekki litið á
það sem einhverja fjarlægja „austur-
blokk“.
Eðlilegar ríkisþarfir
Til þess að gera slíka friðarstefnu
gildandi var að sjálfsögðu nauðsyn-
legt að virða stöðu og eðlilegar ríkis-
þarfir Rússlands, sýna því skilning
um það sem hlaut að vera því sam-
boðið. Þar kemur margt til greina,
m.a. það að króa ekki ríki Rússa af
sem landlukt óvinaflæmi. Litháar
áttu í snörpum deilum um sam-
bandsslitin við Sovétveldið , en þeir
unnu það til friðar að sínu leyti að
afmarka skika lands kringum Kalin-
ingrad (Königsberg) sem flotastöð
fyrir Rússa!
Allt annað var uppá teningnum
hvað varðaði samninga við Úkra-
ínu, þar sem Gorbatsjov sá fyrir
það sem nú er orðið, að hatrammar
deilur standa um Krímskagann sem
Rússaveldi hlaut að vera í mun að
ekki væri lokað fyrir aðgang þess
að Svartahafi og þær sjóleiðir sem
þaðan liggja. Um þetta hef ég ekki
fleiri orð að sinni, en bið góðan les-
anda að geta í eyðurnar, sjá þróun-
ina í ljósi raunsæis.
En lesandi góður! Nú ætla ég, mér
til skemmtunar og þér trúlega til
furðu, að venda mínu kvæði í kross.
Sú kúvending er vel við hæfi, því allt
er þvers og kruss í evrópskri friðar-
pólitík og býsna fjarlæg því sem ég
vonaði á þeirri minnistæðu stund
þegar Sovétríkin leystust upp fyrir
meira en aldarfjórðungi. Sú von mín
brást að ráðandi menn í Evrópu og
Bandaríkjunum ynnu það til friðar-
ins að virða Rússland sem stórveldi
í Evrópu, hvað sem Sovéttímanum
leið. Um þetta er öll von úti. Rúss-
land er nú óvinur Evrópu númer
eitt.
Í stað þess að halda áfram að
skrifa eins og leiðarahöfundur
eða stjórnmálaskýrandi ætla ég
að segja sögu af skrýtnum körlum,
m.a. drykkfelldum belsebúbum og
hrekkjalómum að hætti Íslenskrar
fyndni.
Framhald greinarinnar mun
birtast síðar undir nafninu Sagan af
Jeltsín og Pútín.
Rússland, Óvinur Evrópu – Fyrri hluti
Ingvar Gíslason
fv. alþingismað-
ur og ráðherra
Til þess að gera slíka friðar-
stefnu gildandi var að sjálf-
sögðu nauðsynlegt að virða
stöðu og eðlilegar ríkisþarfir
Rússlands, sýna því skilning
um það sem hlaut að vera
því samboðið. Þar kemur
margt til greina, m.a. það að
króa ekki ríki Rússa af sem
landlukt óvinaflæmi.
1 . s e p t e m b e r 2 0 1 7 F Ö s t U D A G U r20 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
0
1
-0
9
-2
0
1
7

0
4
:3
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
A
3
-6
6
3
C
1
D
A
3
-6
5
0
0
1
D
A
3
-6
3
C
4
1
D
A
3
-6
2
8
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
5
6
s
_
3
1
_
8
_
2
0
1
7
C
M
Y
K