Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.2017, Qupperneq 12

Helgarblað 10.–13. febrúar 201712 Fréttir
Mannaskipti eru mjög tíð á hælinu og
maður er varla farinn að kynnast einni
fóstrunni, þegar hún er farin. Þetta og
margt fleira gerir það að verkum að
foreldrum og aðstandendum finnst
heimilið verða ókunnuglegt og fram­
andi, en þessar breytingar hljóta þó að
koma enn verr við vistfólkið, börnin.“
Faðirinn bætir við:
„Hins vegar er ýmislegt varðandi
Kópavogshælið sem full þörf er á að
ræða. Þetta er ríkisstofnun sem er van­
hæf að gegna sínu hlutverki vegna
fólksfæðar og skorts á sérmenntun.
Til dæmis gæta þrjár fóstrur tólf barna
á deildinni þar sem telpan okkar er.
Sum barnanna eru mjög hreyfihöml­
uð og þurfa mikla umönnun sem
fóstrurnar komast tæpast yfir. […]
þjóðfélagið lítur á aðhlynningu þessa
fólks sem dýra lausn, þar sem ýtrasta
sparnaði verði að koma við. Almenn­
ingi finnst vangefna fólkið vera á rétt­
um bás og starfsfólkið sér um að allt
gangi snurðulaust. Vistfólkið er hins
vegar næmt á umhverfi sitt og þarfn­
ast ástúðar og umhyggju í ekki minna
mæli en við sem heilbrigð erum.“
Starfsfólk fékk enga þjálfun
Talsvert virðist hafa verið reynt að vekja
athygli á manneklu, starfsmannaveltu
og skorti á faglærðu starfsfólki á þess­
um tíma einnig. Þar fór líklega fremst í
flokki Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir, for­
maður Starfsmannafélagsins Sóknar,
en í því félagi var m.a. ófaglært starfs­
fólk á sjúkrastofnunum. Hún skrifaði
greinar og kom á framfæri kvörtun­
um um það álag sem var á ófaglærða
félagsmenn hennar. Í grein sem hún
skrifaði í Þjóðlíf árið 1986 eftir brun­
ann á Kópavogshæli, sem fjallað er um
hér á öðrum stað í umfjölluninni, segir
hún:
„Það hefur vakið athygli með­
al almennings að einungis tve­
ir starfsmenn skyldu hafa verið á
vakt þegar eldurinn kom upp. Stað­
reyndin er sú, að því einungis er
unnt að halda uppi svo fámenn­
um vöktum, að sjúklingar sofi fast.
Starfsmenn Kópavogshælis hafa
þráfaldlega kvartað undan því að um
helgar er aðeins ófaglært fólk á vökt­
um. Þessum kvörtunum hef ég kom­
ið boðleiðis – en þeim aldrei verið
sinnt. Þessi störf eru þó vandasöm
og enginn skyldi halda að aðhlynn­
ing geðveikra eða fatlaðra sé fyrir við­
vaninga.“ Bendir Aðalheiður á að það
sé ekki forsvaranlegt að ófaglært fólk
sem hefur störf á sjúkrastofnunum
þurfi ekki að gangast undir námskeið.
Unga fólkið sem þarna hafi sótt um í
meirihluta viti í raun ekki hvað það er
að sækja um.
„Þessi kynning fer hins vegar
hvergi fram, en er þó mjög nauðsyn­
leg. Fólk sem sækir um störf á erfiðum
sjúkrastofnunum, eins og Kópavogs­
hæli er látið gangast undir krossapróf,
en það er allt og sumt. Ekkert er gert til
þess að kynna því starfið, heldur er því
att áfram,“ skrifaði Aðalheiður.
Í frétt í DV í janúar 1986 undir fyrir­
sögninni „Sóknarkonur sjá um lyfja­
gjafir“ upplýsir Aðalheiður sömuleiðis
að Sóknarkonur, ófaglærðir starfs­
menn á Kópavogshæli, hafi verið látn­
ar annast ýmis ábyrgðarstörf eins og
lyfjagjöf og annað tilfallandi þegar þær
eru einar á vakt um kvöld, nætur og
helgar.
„Það hefur oft verið kvartað yfir
þessu og við höfum komið þeim kvört­
unum á framfæri en án árangurs.“
Þær frásagnir sem finna má í skýrsl­
unni um rangar skammtastærðir, röng
lyf og almenna oflyfjun vistmanna á
tímum, kann því að hafa átt rætur sín­
ar að rekja til þess að þeim var í ein­
hverjum tilfellum sinnt af viðvaning­
um. Vitnað er einmitt í framangreinda
frétt DV í skýrslu vistheimilanefndar.
Fyrrverandi starfsmenn hælisins
frá níunda áratugnum, sem DV hefur
rætt við, bera hælinu þó flestir góða
sögu sem vinnustað, eins og lesa má
í aukaefni hér í umfjölluninni. Þó hafi
runnið upp fyrir mörgum síðar, að
ýmis legt hafi þar orkað tvímælis. n
Kerfisbundið getuleysi
n Kristín vann tvö sumur á barnadeild Kópavogshælis n Áttaði
sig síðar á að óbeint ofbeldi fólst í afskiptaleysinu
„Mín upplifun er engan veginn sú að þarna hafi
verið fólk sem vildi gera þessum börnum mein eða
beitti þau harðræði. Ég upplifði þetta ekki sem
mannvonsku, aðeins þeirra tíma þekkingarleysi og
kerfisbundið getuleysi til að sinna þessum einstak-
lingum,“ segir Kristín Amalía Atladóttir, sem vann
sem ung kona tvö sumur á barnadeild Kópavogshæl-
is árin 1984 og 1985. Hún segir að henni sé oft hugsað
til baka og hún sé hrygg yfir því að hafa ekki verið
skynugri á aðstæður og það andvara- og hugsunar-
leysi sem hún hafi síðar með árunum áttað sig á að
hafi viðgengist þar.
Kristín kveðst aldrei hafa orðið vör við beint
ofbeldi en þegar hún hafi verið komin til vits og ára
hafi runnið á hana tvær grímur.
„Það sem mér finnst erfitt að horfast í augu við
var hið hrikalega afskipta- og sinnuleysi. Starfsmenn
komu og fóru, enginn var með yfirsýn, hugað var að
líkamlegum þörfum barnanna en þau voru að mestu
látin afskiptalaus. Engin örvun eða þjálfun, ekkert samhengi í umönnun þeirra,“ segir Kristín
sem kveðst skilgreina slíkt afskiptaleysi og vanrækslu nú sem óbeint ofbeldi.
Hún rifjar upp að hún hafi komið þarna inn í sumarvinnu, rúmlega tvítug, og ekki fengið
neina kennslu. Hlutverkið hafi verið að sinna umönnun, líkamlegri umönnun, en henni hafi
aldrei verið kynntar sértækar þarfir einstaklinganna. Hún rifjar upp dæmi um stúlku, sem
setið hefur í henni lengi.
„Hún var greinilega mjög einhverf og líka mikið fötluð. Hún sat og reri fram í gráðið alla
daga. Svo man ég að ég var á kvöldvakt nokkur skipti og sá um að koma henni í rúmið. Ég
slökkti ljósið og þegar ég var að fara fram þá læddist ég áberandi upp að henni og kitlaði hana
pínulítið. Hún hló og var pínulítið eins og ungbarn. Þegar ég var búin að endurtaka þetta tvö til
þrjú kvöld þá sá ég að hún var byrjuð að engjast um í eftirvæntingu. Þar sá ég að undir fötlun
hennar var manneskja og það þurfti ekki meira en svona lítinn endurtekinn leik til að mynda
samband. Það var ekkert svoleiðis í gangi. Þetta var stúlka sem gerði ekkert annað allan
daginn en að sjúga á sér puttann og róa fram í gráðið allan daginn en það var eitthvað meira
þarna. Hún var svo fljót að taka við sér þegar manni datt eitthvað svona í hug.“
Kristín segir að sér hafi liðið vel þarna og að andinn hafi ekki verið slæmur. En eftir því
sem hún þroskaðist hafi hún farið að skilja betur og sú tilfinning að hún hefði getað gert betur
sé sár. „Ég var þarna í stuttan tíma en maður hugsar hvort maður hefði getað lagt sig meira
fram um að vinna með viðkomandi. Í einföldum litlum hlutum. Slíkt situr í mér og hefur gert í
langan tíma.“
Snemma að morgni mánudags­
ins 13. janúar 1986 kom upp eldur
í einni af fjórum deildum í heimilis­
einingum Kópavogshælis. Einn vist­
maður, sextugur karlmaður sem bjó
í næsta herbergi við það sem eldur­
inn kom upp í, lést af völdum reyk­
eitrunar í brunanum og ein kona,
21 árs, var lögð inn á gjörgæslu­
deild í lífshættu. Hún lést rúmum
mánuði síðar 18. febrúar af alvar­
legum afleiðingum reykeitrunarinn­
ar. Fjórtán vistmönnum sem voru
í álmunni þegar eldurinn kom upp
var bjargað út af reykköfurum. Á for­
síðu DV þann dag voru átakan legar
myndir af vistmönnum þar sem
þeir krupu helkaldir á ísnum með­
an slökkviliðsmenn breiddu yfir þá
teppi.
Kviknaði í frá kertaljósi
Degi síðar, þann 14. janúar, var upp­
lýst að kviknað hefði í út frá kerta­
ljósi í einu herbergjanna. Kerti
hafði dottið ofan af kommóðu og
niður á gólf þar sem eldurinn læsti
sig í rúmföt. Glugginn í herberginu
var opinn og þegar stúlka, sem var
í herberginu opnaði dyrnar til að
ná í hjálp varð gegnumtrekkur sem
varð til þess að eldurinn magn­
aðist og eldtungur læstu sig í þak­
skegg hússins. Í kjölfar brunans
komu ýmis vandamál og hættur á
hælinu fram í dagsljósið. Nokkuð
sem kannski var lýsandi fyrir þá
afgangsstærð sem stofnunin var
álitin.
Í fyrsta lagi var það vegfarandi
sem var á ferð í bifreið sinni yfir
Arnarneshæðina sem varð eldsins
var. Vaktmenn á hælinu vissu ekki
að kviknað væri í fyrr en lögregla og
slökkvilið mættu á vettvang. Í ljós
kom einnig að aðeins tveir vakt­
menn sáu um næturvakt á deildun­
um fjórum sem allar voru í fjórum
sérstæðum svefnálmum og hýstu
60 vistmenn.
Hvorki kerfi né skynjarar
En ekki þurfti að undra að fámennt
starfslið hafi ekki orðið eldsins vart
því upplýst var að ekkert bruna­
varnarkerfi eða reykskynjarar voru
í Kópavogshæli á þessum tíma. For­
stöðumaður hælisins hafði ítrekað, í
nokkur ár fyrir þennan atburð, ósk­
að eftir fjármagni frá stjórnvöldum
til að setja upp brunavarnarkerfi en
ávallt fengið þau svör að engir pen­
ingar væru til fyrir því.
„Falskt öryggi“
Þáverandi forstjóri tæknideildar
ríkisspítalanna bar sömuleiðis við
fjárskorti spurður út í reykskynjar­
ana í DV á þessum tíma. Tækni­
deildin hafi þar að auki metið það
sem svo að reykskynjarar veittu
„falskt öryggi“ þar sem þeir væru
ekki samtengdir og væru ótryggir
til frambúðar. Því voru slökkviliðs­
menn ekki sammála.
Svo fór að í kjölfar hins mann­
skæða bruna, sem vafalaust hefði
aldrei þurft að kosta nokkurn mann
lífið ef til staðar hefði verið lögbund­
ið brunavarnarkerfi í opinberri
byggingu, hófst söfnun fyrir bruna­
varnarkerfi. Var það Kiwanishreyf­
ingin sem stóð fyrir söfnuninni til
að koma upp fullkomnu kerfi á hæl­
inu. Kostnaðurinn við kaup og upp­
setningu var metinn á fjórar millj­
ónir króna. Á verðlagi dagsins í dag
eru fjórar milljónir í janúar 1986,
rétt um 26 milljónir króna. Auglýs­
ing fyrir söfnunina var áhrifamik­
il, skreytt myndum af vistmönn­
um í kjölfar brunans og textinn er
lýsandi. Þar stendur meðal annars:
„Þau gleymdust, það kostaði eitt
mannslíf og marga miklar þján­
ingar. Við gleymdum þeim, þú
og ég. Við getum ekki bætt fyrir
mannslíf en við getum komið í veg
fyrir að slíkur atburður endurtaki
sig. Þau þurfa á okkur að halda.“
Meðan á söfnuninni stóð brást
fyrirtækið Securitas skjótt við
og færði Kópavogshæli 63 reyk­
skynjara að gjöf til að setja upp á
meðan beðið var eftir brunavarnar­
kerfinu. Virðingarvert framtak hjá
báðum aðilum sem vakti athygli, en
því miður of seint fyrir vistmennina
tvo sem létust vegna eldsvoðans al­
ræmda á hinni fjársveltu stofnun.
Fengu ekki fé fyrir reykskynjurum
n Tveir vistmenn létust í eldsvoða á Kópavogshæli árið 1986 n Fjársveltið kostaði mannslíf
Alvarlegt mál Í ljós kom að hvorki var
brunavarnarkerfi né einn einasti reyk-
skynjari í Kópavogshæli þegar eldurinn
kom upp. Mynd TiMAriT.iS
Átakanleg forsíða Myndirnar af
vistmönnunum sem krjúpa í snjónum
eftir brunann í Kópavogshæli vöktu mikil
viðbrögð. Hér gefur að líta forsíðu DV 13.
janúar 1986, morguninn sem eldurinn
kom upp. Mynd TiMAriT.iS
Hugsar oft til baka Kristín
Amalía Atladóttir starfaði tvö
sumur á barnadeild Kópa-
vogshælis um miðjan níunda
áratuginn. Mynd SigTryggur Ari
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir Gagn-
rýndi mjög ástandið á Kópavogshæli, en
ábendingum hennar og Sóknar virðist hafa
verið tekið fálega af stjórnvöldum. Mynd
TíMAriT.iS
Vinnum fyrir öll
tryggingafélög
Skútuvogi 12h, Reykjavík
S: 568-9620 - bilaretting.is
Útvegum
bifreið
meðan á
viðgerð
stendur