Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.2017, Blaðsíða 33

Helgarblað 10.–13. febrúar 2017 Fólk Viðtal 25
É
g hætti á RÚV sumarið 2010.
Þá var von á fjórðu dótturinni
í heiminn og ég var búin að
ákveða að fara í nám í mið-
aldafræðum meðfram barna-
uppeldi,“ segir Eva María. „Það var
ekki erfið ákvörðun að hætta. Ég var
komin í nýtt samband og mér fannst
ég bera ábyrgð stórri fjölskyldu því
á þessum tíma voru fjögur börn að
koma nokkurn veginn ný inn í líf
mitt; barn okkar Sigurpáls manns-
ins míns og þrjú börn sem ég þekkti
ekki vel sem voru börnin hans og því
stjúpbörn mín.
Vinna í sjónvarpi gerir kröfur
til þess að maður vinni á alls konar
tímum sem eru ekki endilega fjöl-
skylduvænir. Það hentaði mér ekki
lengur. Ég var líka búin að fá að gera
nokkurn veginn allt sem stofnunin
bauð upp á, á þeim tíma. Mig lang-
aði til að vinna eftir langtímaplani og
það er ekki gert í sjónvarpi hér, nema
helst í leiknu efni sem var ekki mín
deild. En menn sjá augljóslega hvað
hægt er að ná fram miklum gæðum
ef gerð eru plön til margra ára eins
og raunin er með Fanga, sem þjóðin
sameinaðist yfir undanfarnar vikur. Í
almennri dagskrárgerð er hinsvegar
yfirleitt unnið frá degi til dags, eða
maður er með vikulegan þátt, en mig
langaði helst að setja mér langtíma-
markmið og vinna eftir því. Lang-
tímamarkmið mitt var því að klára
nám. Næsta langtímamarkmið er
svo að upplifa að flytja inn í hús ís-
lenskunnar á Melunum.“
Berst meðvitað við hégómann
Skipti hégómaþátturinn engu máli, ef
ég má orða það svo? Þú varst lands-
þekkt og mjög sýnileg í sjónvarpi.
„Hégómaþátturinn í fjölmiðlum
er auðvitað nokkuð sem ekki þýðir
að afneita, en hann finnst ekki bara
hjá fjölmiðlafólki heldur alls staðar í
mannlífinu. Síðan er fólk misjafnlega
duglegt að berjast við hégómann og
er jafnvel algjörlega ómeðvitað um
að þess þurfi. Mér finnst ég hafa
meðvitað barist við hégómann. Mað-
ur finnur hégómann blossa upp í sér
öðru hverju og hvernig ætlar maður
að taka á því? Ætlar maður að leyfa
honum að stækka og jafnvel taka yfir
líf manns eða ætlar maður að viður-
kenna kenndina og kveðja hana svo?
Ég leyfi hégómabylgjunum að skella
á mér og held svo áfram að vinna.“
Meistararitgerð þín í miðalda-
fræði fjallaði um þrjár gerðir rímna
í Grettis sögu. Ertu mjög forn í eðli
þínu?
„Sennilega er ég heldur forn í
mér. Þegar ég byrjaði í sjónvarpinu
varð sérsvið mitt fljótlega að tala við
gamalt fólk, það voru mínar ær og
kýr. Ég hitti gamla karla sem voru
að selja harðfisk í bílskúr og fór á
elliheimili og spurði fólk hvort það
kynni eitthvert slangur. Það hélt það
nú: „Sigló“ og „strætó“. En að fjalla
um þrjár gerðir rímna af Gretti er í
raun frekar nútímalegt fyrir þann
sem er í miðaldafræðum, því yngstu
rímurnar, og þær viðamestu, voru
ortar á 19. öld.“
Talandi um gamalt fólk, er það
rétt sem ég hef heyrt að þú hafir tíðk-
að það að heimsækja gamalt fólk í
frístundum þínum?
„Já, en það hefur dregið úr því
eftir því sem fjölskylda mín stækk-
aði. Þetta byrjaði þannig að ef ég tók
viðtöl við gamalt fólk sem ég náði
góðu sambandi við þá fór ég hiklaust
í heimsókn seinna og spjallaði við
það. Gamalt fólk hefur tíma til að
spjalla. Og það er eftirsóknarvert að
lenda á spjalli við þann sem hefur
reynt margt. Ég eignaðist þannig
nokkuð marga góða vini sem urðu
mér hjartfólgnir en eru því miður
allir dánir. Síðasti aldni vinur minn
kvaddi á síðasta ári.“
Klæddist samkvæmt 1926
Þegar þú varst krakki, varstu þá
hrifin af öllu gömlu?
„Nei, sem betur fer hefur maður
ekki sama smekk frá fæðingu og þar
til maður gefur upp öndina. Þegar ég
var ung fannst mér gömlu hverfin í
Reykjavík hræðileg, ég gat ekki hugs-
að mér neitt verra en að búa í gömlu
húsi og ég var hrædd við sumt gam-
alt fólk. Maður eldist upp úr hlutum
og hjá mér varð algjör kúvending
þegar ég varð tólf ára. Á þeim tíma
stundaði ég að klæða mig í föt eins
og árið væri 1926 og gerði nokkuð
lengi. Þegar ég fór til dæmis að heim-
sækja vinkonu mína uppi í sveit hjá
afa hennar klæddi ég mig í svartan
kjól, nælonsokkabuxur og hælaskó,
var með hanska og hatt með neti.
Þannig sat ég í rútunni á leið upp í
Borgarfjörð. Svo tók vinkonan á móti
mér, saklaust barn í Henson-galla,
ljúf og kát.“
Hvenær heillaðistu fyrst af mið-
aldabókmenntum?
„Þegar ég fór í Háskólann hafði ég
áhuga á eiginlega öllu. Ég var jafn-
vel að hugsa um að fara í eðlisfræði
en örlögin höguðu því þannig að ég
var ekki nógu vel upplögð fyrir eðlis-
fræði daginn sem ég mætti fyrst í Há-
skólann og fór í bókmenntafræði.
Fyrsti kennari minn þar var Helga
Kress sem reyndist góður en kröfu-
harður kennari. Hjá henni fór ég
að vinna verkefni um miðaldabók-
menntir og heillaðist smátt og smátt
af þeim heimi. Annar kennari ýtti
einnig undir þennan áhuga og það
var Matthías Viðar Sæmundsson
heitinn sem kenndi hrollvekjur og í
gegnum það námskeið fór ég að leita
að hrollvekjandi frásögnum í mið-
aldabókmenntum.
Þarna fannst mér svo margt hægt
að skoða. Mér fannst líka umhugs-
unarvert, eins og okkur hlýtur öllum
að þykja, af hverju við sækjum svona
mikið í óhugnaðinn. Það er eins og
við þurfum á honum að halda. En
það er margt annað en óhugnaður
sem er spennandi í miðaldabók-
menntum, eins og aldarfarið og hug-
myndir fólks um hlutverk kynjanna.“
Afstaða gegn ofbeldi
Nýútkomið er pistlasafnið Konan
kemur við sögu, sem Árnastofnun
gefur út, en þar fjalla fyrrverandi og
núverandi starfsmenn stofnunar-
innar um konur og kvennamenn-
ingu í aldanna rás. Eva María er höf-
undur greinarinnar Konan sem vildi
mæla máli sínu og fjallar þar um
Yngveldi fagurkinn í Svarfdæla sögu
en meðferðin á þeirri konu er vægast
sagt skelfileg.
„Þetta er óhugnanleg frásögn
sem er furðu lítið haldið á lofti,
kannski vegna þess hversu skelfi-
leg hún er,“ segir Eva María. „Með-
ferðin á Yngveldi er einstök vegna
þess að hefnd karlanna er tekin út
á henni en ekki karli eins og vaninn
var. Í sögunni er Yngveldur ekki
drepin heldur brotin markvisst niður
og á endanum er hún látin gufa upp
úr sögunni eftir að aðrar persónur
hafa hafnað henni. Þarna er fjallað
um tabú því fyrst er Yngveldur látin
horfa á syni sína drepna og síðan er
hún seld mansali til útlanda, ekki
bara einu sinni heldur tvisvar. Núna
er ég að horfa á sjónvarpsseríurnar
Game of Thrones og óhugnaðurinn í
Svarfdælu er á pari við mesta óhugn-
aðinn þar. Þessar birtingarmyndir
ofbeldis í listum og afþreyingu fá
mann til að hugsa um ofbeldið sem
enn viðgengst í mannfélaginu.
Ég hef ákveðið að taka þátt í að
berjast gegn ofbeldi hvar sem því
verður við komið. Þess vegna vinn
ég með UN Women og reyni að vekja
athygli á því að fólk þarf að byrja á
taka afstöðu gegn öllu ofbeldi ef við
ætlum að minnka ofbeldið í heimin-
um.“
Eva María er að undirbúa upp-
lestrarkvöld í Mengi við Óðinsgötu
þann 15. febrúar þar sem ýmsir þeir
sem greinar eiga í bókinni munu
fjalla um margvísleg efni tengd kon-
um í menningarsögunni. „Dag-
skráin byggir aðallega á stuttum
fyrirlestrum. Þorsteinn frá Hamri
slæst svo í hópinn með okkur því
hann skrifaði fyrir margt löngu frá-
sögn tengda ákveðnu örnefni sem
örnefnafræðingur frá Árnastofnun
hefur skoðað, en nálgun þeirra er
ólík. Snorri Sigfús Birgisson hefur
samið stutt tónverk sem er tengt frá-
sögn Þorsteins og það verður flutt
þetta kvöld. Við reynum að dansa á
línunni á milli fræða og kvöldvöku,“
segir Eva María.
Hún segist vera afar ánægð á
Árnastofnun. „Árnastofnun er lykil-
stofnun sem býr samt við það furðu-
verk að vera alltaf læst. Þarna eru
handritin geymd og öryggisgæslan
þarf að vera góð. Þeir sem þarna
starfa rannsaka íslenska tungu og
bókmenntir og vilja teygja sig út og
kynna það sem þeir eru að rann-
saka fyrir öllum þeim sem hafa
áhuga. Mikið mun svo breytast þegar
stofnunin fær nýtt húsnæði, þá
verða ekki lengur læstar dyr heldur
geta allir komið í heimsókn, farið á
bókasafnið og skoðað handrit á sýn-
ingu og vonandi verður húsið fullt
af íslenskunemum frá öllum heims-
hornum.“
Nauðsynlegt að passa málið
Ætlarðu að halda áfram að skrifa
meira um fornar bókmenntir jafn-
framt því að vera vef- og kynningar-
stjóri stofnunarinnar?
„Á fimm ára planinu er að ná
að stunda rannsóknir meðfram
vinnunni því það er svo margt sem
þarf að gera aðgengilegt almenn-
ingi. Það er það sem fræðimenn gera,
þeir taka þessa gömlu texta og gera
þá þannig úr garði að það sé hægt að
miðla innihaldinu til allra þeirra sem
áhuga hafa og ekki síður inn í fræða-
samfélagið. Það er svo spennandi
hvernig þessir gömlu textar segja
okkur ekki bara sögurnar held-
ur líka sögu tungumálsins, íslensk-
unnar. Miðaldafræðin var ný náms-
braut við Háskóla Íslands þegar ég
valdi mér framhaldsnám. Ef ég væri
að velja mér nám í dag myndi ég setja
nýjungagirnina til hliðar og fara í ís-
lensku. Þá gæti ég rannsakað allt það
sama og ég er að gera núna en hefði
sterkari grunn í íslenskri tungu, mál-
sögu og málfræði. Þegar ég skoða
þessa gömlu texta okkar fer mikill
tími í að staldra við orðin og velta fyrir
sér alls konar hlutum, eins og hvort
við notum orðið enn í dag, hvernig
ritun þess hefur breyst, hvernig það
beygist og svo framvegis.“
Hefurðu áhyggjur af hnignun ís-
lenskunnar?
„Já. Mér finnst leiðinlegt að þurfa
að viðurkenna það en ég hef áhyggj-
ur af henni. Ég hef heyrt af því að
börn séu farin að leika sér saman á
ensku og það nístir mig. Ég þykist
vita að á meðan notendaviðmót
snjalltækja eru á ensku og börn eru
með þau milli handanna stóran
hluta dagsins þá sé íslenskan í hættu.
Það er svo margt merkilegt við ís-
lenskuna, eins og það að við höfum
aldrei þurft að þýða gömlu sögurnar
okkar yfir á nútíma íslensku. Þetta er
sama tungumálið. Þessu er öðruvísi
farið til dæmis hjá Englendingum,
þeir hafa fornensku, miðensku og
nútímaensku og þýða þarf bæði frá
fornensku og miðensku yfir á nú-
tímaensku svo enskumælandi fólk
dagsins í dag geti skilið textana. Það
er magnað að við skulum hafa þessa
sérstöðu að þurfa ekki að þýða forn-
málið yfir á nútímaíslensku og við
ættum að halda sem lengst í það.
Þegar við þurfum að fara að þýða Ís-
lendingasögurnar höfum við misst
mikið. En við þurfum ekki að missa
neitt ef við pössum okkar mál,
notum það, rannsökum og miðlum
áfram til komandi kynslóða.“
Magnaður Stefán Jónsson
Það er aldrei ofsagt um mikilvægi
lesturs fyrir börn. Hefur þú verið dug-
leg að lesa fyrir börnin þín?
„Ég var kannski kærulaus
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@dv.is
Eva María Jónsdóttir hafði átt afar far-
sælan feril sem dagskrárgerðarmaður á RÚV þegar
hún ákvað að söðla um og fara í bókmenntanám
í Háskóla Íslands sem leiddi hana síðan inn í heim
miðalda. Hún lauk meistaraprófi í miðalda fræðum
frá Háskóla Íslands fyrir ári og starfar nú sem
vef- og kynningarstjóri Stofnunar Árna Magnús-
sonar í íslenskum fræðum, auk þess sem hún sinnir
fræðunum eftir mætti. Kolbrún Bergþórsdóttir hitti
Evu Maríu og spurði hana meðal annars um fræðin,
íslenskuna, fjölskyldulífið og trúna.
„En þegar
sannleiksskýrslan
var opinberuð ákvað ég
að láta það eftir elstu
dætrunum að fá að
skírast í kirkju. Þær voru
því skírðar allar fjórar á
einum og sama degi. Þær
voru á aldrinum eins árs
til ellefu ára.
„Gamalt fólk hefur tíma
til að spjalla. Og það er
eftirsóknarvert að lenda á spjalli
við þann sem hefur reynt margt.