Fréttablaðið - 23.10.2017, Síða 12

Þegar rof verður á nauðsynlegri opinberri þjónustu er það yfir­leitt vegna þess að þjónustan
er á svokölluðu gráu svæði. Eitt af
mörgum aðkallandi dæmum um
það er heimahjúkrun.
Reglulega birtast fréttir af lang­
veikum börnum eða fullorðnum,
sem hafa af því ríka hagsmuni að
komast af sjúkrahúsinu og heim til
sín. Í sumum tilvikunum er þörf á
sólarhringsþjónustu á heimili við­
komandi og hafa málefni svonefnds
öndunarvélahóps verið töluvert í
umræðunni í því sambandi. Hóp­
urinn er ekki stór (á bilinu fimm til
tíu manns) en þarf mikla, samfellda
og fjölþætta þjónustu. Líf liggur við
að þjónustan sé veitt á forsvarandi
hátt, af til þess hæfu starfsfólki.
Einnig þarf að tryggja nauðsyn­
lega aðstoð við athafnir daglegs
lífs og félagslegan stuðning til þess
að rjúfa einangrun og vinna gegn
öðrum neikvæðum félagslegum
afleiðingum sem fylgja langvinnum
sjúkdómum.
Hvar er gráa svæðið?
Gráa svæðið hér birtist í því rofi sem
verður á nauðsynlegri heilbrigðis­
þjónustu á heimili þess sem þarf á
þjónustunni að halda. Í stað áfram­
haldandi hjúkrunar og umönnunar
er aðkoma heilbrigðisþjónustunnar
takmörkuð við stutt innlit heima­
hjúkrunar, gjarnan að hámarki tvær
klukkustundir á dag.
Það sem reynir sérstaklega á hér
er öryggiseftirlit yfir nóttina. Heil­
brigðisyfirvöld telja að sveitarfélög­
um beri að veita þessa sólarhrings­
þjónustu. Sveitarfélögin telja á hinn
bóginn að næturvakt í öryggisskyni
verði hvorki felld undir nauðsyn­
lega aðstoð við athafnir dagslegs lífs
né félagslegan stuðning. Félagsþjón­
usta sveitarfélaga hafi enda ekki á að
skipa sérhæfðu heilbrigðisstarfs­
fólki sem geti borið ábyrgð á lífi og
heilsu sjúklinga.
Í einhverjum tilvikum hafa
sveitar félög gert notendasamning
(eða NPA­samning) um heildstæða,
samfellda þjónustu á heimili. Marg­
ir notendur kalla eftir slíkum samn­
ingum og ljóst er að þeir hafa ýmsa
kosti í för með sér. Erfiðlega hefur
hins vegar gengið að fá heilbrigðis­
yfirvöld til þess að leggja fram nauð­
synlegt fjármagn til slíkra samninga.
Hvað er til ráða?
Lausnin á þeim vanda sem hér hefur
verið lýst felst í því, að heilbrigðis­
þjónustan komi betur til móts við
þarfir þessa afmarkaða hóps sjúkl­
inga, m.a. með verkefninu „Sjúkra­
húsið heim“ sem Landspítali vinnur
nú að. Mjög mikilvægt er einnig að
þróa aðkomu heilbrigðisþjónustu
að fjármögnun þeirra notenda­
samninga sem gerðir eru. Bendir
flest til að hlutdeild heilbrigðis­
þjónustunnar í þeirri fjármögnun
geti að lágmarki verið fjórðungur af
andvirði þeirra.
Nálgast má frekari upplýsingar
um gráu svæðin í velferðarþjónust­
unni í Grábók á vef sambandsins.
Gráu svæðin í velferðarþjónustu – heimahjúkrun
Þann 21. júní sl. stóð KPMG á Íslandi fyrir fræðslufundi fyrir stjórnendur innan heil­
brigðisþjónustunnar og aðra sem
eru áhugasamir um stefnumótun í
heilbrigðismálum.
Aðalfyrirlesarinn á samkomunni,
Mark Britnell, stjórnarformaður
KPMG Global Health, leitaðist við
að svara spurningunni um hvort hið
fullkomna heilbrigðiskerfi sé í raun
og veru til. Erindi hans var byggt á
athugunum KPMG á heilbrigðis­
kerfum um 70 landa.
Glöggt er gestsaugað
Niðurstaða Mark Britnell er sú að
heilbrigðiskerfi þróaðra landa séu
í grunninn svipuð, en í samanburði
milli landa skeri einstakir þættir
sig úr, að því er varðar gæði heil­
brigðisþjónustu. Við uppbyggingu
góðs heilbrigðiskerfis mætti þann­
ig leita fyrirmynda til þeirra landa
sem best standa á hverju sviði fyrir
sig.
Í tengslum við Íslandsheim­
sóknina hafði Mark Britnell kynnt
sér skipulag heilbrigðisþjónust­
unnar og heimsótt Landspítala.
Hann lýsti þeirri skoðun að ef ekki
verði gerðar viðeigandi ráðstafanir
í heilbrigðismálum á Íslandi muni
ástandið sennilega eiga eftir að
versna. Ekki þurfi aðeins breyting­
ar á sjúkrahús­ og öldrunarþjónust­
unni, heldur verði að efla samstarf
og samtal á milli grunnþjónustu og
sértækrar heilbrigðisþjónustu.
Heilbrigðisáætlun
Á tíunda áratug síðustu aldar var
rætt mikið um forgangsröðun og
stefnumótun í heilbrigðismálum
hér á landi. Það leiddi til þess að
Alþingi samþykkti á vormánuðum
2001 heilbrigðisáætlun til ársins
2010. Sú vinna virðist hafa farið
fram hjá Mark Britnell því hann
undraðist að hafa ekki séð nein
merki um langtímaáætlanir í heil­
brigðismálum á Íslandi.
En tekið skal undir með honum
að mikilvægt sé að setja sér skýr
markmið og gera heilbrigðisáætlun
til lengri tíma.
Óbreytt hlutdeild
Í þessu samhengi er fróðlegt að líta
á fjármál hins opinbera árið 2016,
sem Hagstofan gerði nýlega grein
fyrir í riti sínu, Hagtíðindum. Þar
kemur fram að heildarútgjöld til
heilbrigðismála hafi numið 8,6%
af vergri landsframleiðslu (VLF) á
árunum 2015 og 2016. Það þýðir
að hlutdeild heilbrigðiskerfisins í
verðmætasköpuninni hefur haldist
óbreytt bæði þessi ár. Það er því
langt í land að ná því markmiði að
verja 11% af vergri landsframleiðslu
í heilbrigðismál. (Hvert prósentu­
stig í VLF 2016 var 24,2 milljarðar
króna).
Vaxandi þjónustuþörf
Stjórnvöldum hefur ítrekað verið
bent á að mikil fjölgun aldraðra
kalli á aukna sjúkrahúsþjónustu
á næstu áratugum. Mannaflaspár
sýna að á næstu tveimur áratugum
muni fjöldi íbúa 65 ára og eldri nær
tvöfaldast og verða meira en 20%
mannfjöldans árið 2035. Þrátt fyrir
það virðist lítið vera gert til að mæta
ört vaxandi þjónustuþörf þessa
þjóðfélagshóps. Á Landspítala ríkir
þegar neyðarástand vegna skorts á
úrræðum fyrir hjúkrunarsjúklinga
sem lokið hafa meðferð og bíða eftir
vistun í hjúkrunarrýmum. Fram­
bjóðendur til Alþingis mættu hafa
þessar staðreyndir í huga og ekki
síst þeir sem munu taka að sér að
mynda næstu ríkisstjórn.
Mun ástandið versna?
Að festast í skotgrafahernaði er atvinnusjúkdómur stjórn­málamanna. Ofbeldissamband
stjórnar og stjórnarandstöðu snýst um
aðþrengingu. Kollegum í þinghúsinu
er skipt í lið og andstæðingurinn skal
sko ekki komast upp með neitt.
Margar heiðarlegar tilraunir hafa
verið gerðar til að láta af þessum
svæsna ósið, en hann heldur áfram.
Ástæðan er einföld. Meirihlutinn
hefur nær ótakmarkað vald til að
koma sínum hugðarefnum áleiðis,
með dagskrárvaldi og meirihluta
atkvæða, en minnihlutinn þarf að
sætta sig við að gelta bara á meðan.
Von minnihlutans er að ef hann
geltir nógu hátt muni einhver taka
eftir þeim í samfélaginu, og geti þá
stöðvað lítið rædda eða illa ígrundaða
lagasetningu sem annars færi í gegn í
þeirra óþökk.
Svona stjórnmál eru samfélag­
inu dýrkeypt. Árangurinn verður í
mýflugumynd og margt situr á hak­
anum. Almenningur bíður enn eftir
að uppgjörinu við hrunið sé að fullu
lokið og að uppbygging hefjist fyrir
alvöru. En nei, stjórnmálamenningin
getur bara af sér endalausar þrætur og
ríkisstjórnir hrynja í gríð og erg. Þetta
er hvimleitt.
Það er mikil þörf á bættri stjórn­
málamenningu, en það er fráleitt að
ætla að það eitt að skipta út fólki muni
duga. Píratar hafa frá stofnun talað
fyrir kerfisbreytingum til að bæta skil­
virkni, þjónustugæði og áreiðanleika í
stjórnkerfinu. Við skiljum að oft getur
vel meinandi fólk verið fast í mann­
skemmandi umhverfi þar sem lélegar
niðurstöður eru óhjákvæmilegar. Það
er líka satt í stjórnmálum: enginn fer
í stjórnmál af illum hug. En vondar
reglur leiða af sér vondar niðurstöður.
Sé vilji til verksins má laga reglurn­
ar. Laga starfshætti þingsins og ferli
þingmála, auka getu stjórnkerfisins
til að vinna mál hratt en vel. Draga úr
sóun og auka skilvirkni.
Í þannig umhverfi getur samvinna
blómstrað þrátt fyrir pólitískan
ágreining. Í stjórnmálum er endalaust
rætt um stöðugleika. Raunverulegur
stöðugleiki verður ekki til í vondu
vinnuumhverfi. Lögum það.
Raunverulegur
stöðugleiki
Það verður að gera ráð fyrir því að fólk trúi því sem það segir sjálft, m.a.s. stjórn­
málamenn.
Nú keppast allir flokkar við að
lofa afnámi fátæktar, styrkingu
innviða, uppbyggingu heilbrigðis­
kerfis og jafnvel stórauknum fjár­
munum til mennta­ og velferðar­
mála. Eitt er gott við hversu stutt
er frá síðustu kosningum: þeir
sem héldu uppi þessum boðskap
þá og mynduðu stjórnina sem féll
í september, Viðreisn, Björt fram­
tíð og Sjálfstæðisflokkur, sýndu í
fjármálaáætlun til fimm ára og
fjárlagafrumvarpi að þeir ætluðu
ekki að standa við gefin loforð
nema að mjög takmörkuðu leyti.
Fyrirætlanir þeirra um upp­
byggingu, menntun og velferð
takmörkuðust við það að þeir
voru ekki tilbúnir að afla þeirra
varanlegu tekna sem nauðsyn­
legar eru til að standa undir fram­
sæknu samfélagi sem hlúir að
börnum, sjúkum og öldruðum en
skapar jafnframt aðstæður fyrir
einstaklinga til að njóta hæfileika
sinna; samfélag sem um leið býr
sig undir að takast á við þær risa­
vöxnu áskoranir sem bíða okkur
í nálægri framtíð: umhverfisvá og
ójöfnuð, bæði á hnattræna vísu
og hér innanlands. Slíkt samfélag
er hægt að byggja hér á Íslandi
en ekki nema við aukum sam­
eiginlegar tekjur okkar með því
að taka upp skattkerfi í líkingu
við flestar þjóðir sem við berum
okkur saman við, þ.e. með hærri
fjármagnstekjuskatti, auðlinda­
gjöldum, auðlegðarskatti og
þriðja skattþrepi hátekjufólks.
Slíkir skattar eru ekki jafn háðir
hagsveiflum og neysluskattar,
slá á þenslu auk þess sem þeir
ýta undir velferð og jöfnuð t.d.
með því að gera kleift að stórefla
barnabætur og aðra aðstoð við
ungt fjölskyldufólk. Það hefur
hallað mjög á ungar fjölskyldur
á undanförnum árum og ára­
tugum, en barnabætur eru fyrir­
taks tekjujöfnunartæki og koma
sér vel jafnt fyrir þá sem hafa lágar
tekjur og hærri.
Sjálfstæðisflokkur hefur um
áratuga skeið verið mótfallinn því
að styrkja grundvöll samneysl­
unnar. Því miður á það við um
fleiri framboð. Þeir sem halda því
fram, með fráfarandi forsætisráð­
herra, Bjarna Benediktsson, í far­
arbroddi, að það sé hægt að auka
heilbrigði, velferð og menntun til
frambúðar án þess að bæta tekju­
öflun samfélagsins blekkja sjálfa
sig og aðra. Þeir trúa og vilja að
kjósendur trúi hinu ómögulega:
að hvítt sé svart, að vont sé gott
og að ís sé heitur.
Heitur ís
Guðjón
Bragason
sviðsstjóri
hjá Sambandi
íslenskra sveitar-
félaga
Lausnin á þeim vanda sem
hér hefur verið lýst felst
í því, að heilbrigðisþjón-
ustan komi betur til móts við
þarfir þessa afmarkaða hóps
sjúklinga, m.a. með verkefn-
inu „Sjúkrahúsið heim“ sem
Landspítali vinnur nú að.
Ingimar
Einarsson
félags- og stjórn-
málafræðingur
Stjórnvöldum hefur ítrekað
verið bent á að mikil fjölgun
aldraðra kalli á aukna
sjúkrahúsþjónustu á næstu
áratugum. Mannaflaspár
sýna að á næstu tveimur ára-
tugum muni fjöldi íbúa 65
ára og eldri nær tvöfaldast og
verða meira en 20% mann-
fjöldans árið 2035.
Sjálfstæðisflokkur hefur um
áratuga skeið verið mótfall-
inn því að styrkja grundvöll
samneyslunnar. Því miður á
það við um fleiri framboð.
Torfi Tulinius
prófessor í
íslenskum
miðaldafræðum
2017
Smári
McCarthy
þingmaður
Pírata
2017
2 3 . o k t ó b e r 2 0 1 7 M Á N U D A G U r12 s k o ð U N ∙ F r É t t A b L A ð i ð
2
3
-1
0
-2
0
1
7

0
4
:3
2
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
0
8
-0
C
9
4
1
E
0
8
-0
B
5
8
1
E
0
8
-0
A
1
C
1
E
0
8
-0
8
E
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
4
8
s
_
2
2
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K