Fréttablaðið - 25.10.2017, Qupperneq 20

Í síðustu grein minni lagði ég fram tillögu um hækkun lífeyris aldraðra. Í þessari grein fjalla ég
um tekjutengingar, tekjuskerðingar
í kerfi almannatrygginga. Ég legg til,
að þessar skerðingar verði afnumdar
í áföngum. Skerðingarnar eru orðnar
svo miklar, að þær eru að eyðileggja
almannatryggingakerfið.
Alvarlegastar eru þessar skerðingar
vegna greiðslna úr lífeyrissjóðum.
Það er dregið svo mikið af lífeyri
eldri borgara hjá Tryggingastofnun,
ef þeir fá greiðslur úr lífeyrissjóði, að
heildar útkoman verður eins og þeir
hafi aldrei greitt í lífeyrissjóð.
Árið 1969 lýsti Alþýðusamband
Íslands því yfir, að lífeyrissjóðirnir
ættu að vera viðbót við almanna-
tryggingarnar. Launþegar hófu að
greiða í lífeyrissjóðina í trausti þess,
að lífeyrir úr lífeyrissjóðunum kæmi
til viðbótar lífeyri frá almannatrygg-
ingum, þegar launþegar, sjóðfélagar,
færu á eftirlaun. En þetta hefur verið
svikið. Í mörgum tilvikum fá eldri
borgarar, sem greitt hafa í lífeyris-
sjóð alla sína starfsævi, ekkert meira
úr eftirlaunakerfinu, TR og lífeyris-
sjóði samanlagt en ef þeir hefðu aldrei
greitt neitt í lífeyrissjóð.
Eldri borgarar, sjóðfélagar í lífeyris-
sjóðunum, hafa verið sviknir. Lífeyrir,
sem samsvarar lífeyri úr lífeyrissjóði,
hefur verið gerður upptækur. Þetta
er „eignaupptaka“. Þessu verður að
linna. Best er að afnema þessa skerð-
ingu í 2-3 áföngum. Það skiptir engu
máli þó þetta kosti ríkið talsverða
fjármuni. Ríkið er áður búið að spara
stórfé með skerðingu. Nú er komið að
skuldadögum hjá ríkinu. Það verður
að greiða til baka.
Aðrar helstu skerðingar í kerfinu
eru skerðing tryggingalífeyris vegna
atvinnutekna og skerðing vegna
fjármagnstekna. Fyrir væntanlegar
alþingiskosningar hefur mest verið
rætt um skerðingu vegna atvinnu-
tekna. Það hefur verið rætt mikið um
frítekjumark vegna atvinnutekna,
þar eð það var lækkað um síðustu
áramót úr 109 þúsund kr. á mánuði
í 25 þúsund á mánuði. Og nú vilja
allir stjórnmálamenn hækka það á
ný; flestir nefna 100 þúsund kr. í því
sambandi.
Hvers vegna er svona mikið rætt
um skerðingu vegna atvinnutekna
nú? Jú, það er vegna þess, að fyrr-
verandi ríkisstjórn og sú, sem er að
fara frá, ræddu það mikið, að þær
vildu greiða fyrir atvinnuþátttöku
eldri borgara. Það skaut því skökku
við, að í stað þess að greiða fyrir
atvinnuþátttöku var hún torvelduð
með því að lækka frítekjumarkið.
En hvers vegna þarf frítekjumark
vegna atvinnutekna? Hvers vegna er
það ekki frjálst fyrir eldri borgara að
vinna, ef þeir hafa heilsu til, án þess
að ríkið skerði lífeyrinn hjá almanna-
tryggingum á móti?
Ef eldri borgari fer út á vinnumark-
aðinn og aflar tekna tekur ríkið skatt
af því og þess vegna kostar það sáralít-
ið fyrir ríkið að standa undir lífeyri til
þessa eldri borgara. Ríkið fær þá skatt
á móti. Ég tel þess vegna að afnema
eigi með öllu skerðingu lífeyris TR
vegna atvinnutekna eldri borgara.
Það er plús fyrir ríkið, ef eldri borgari
vill og getur aflað atvinnutekna.
Ef til vill er spurning hvort
afnema eigi einnig skerðingu trygg-
ingalífeyris vegna fjármagnstekna.
Ég tel það vel koma til greina. Fjár-
magnstekjur eldri borgara stafa iðu-
lega af því að eldri borgarinn hefur
verið að minnka við sig húsnæði;
hefur selt stærra húsnæði og keypt
minna húsnæði í staðinn og lagt mis-
muninn í banka. Það er alltaf verið
að hvetja eldri borgara til þess að
minnka við sig húsnæði á efri árum.
En ef ríkið læsir krumlunni í þá fjár-
muni sem eldri borgarar geta sparað
og lagt í banka, hvetur það ekki til
þess að eldri borgarar minnki við sig
húsnæði.
Niðurstaðan er þessi: Afnema á
allar tekjutengingar eins og sumir
stjórnmálamenn hafa raunar lofað
án þess að standa við það. Skerðingar
vegna atvinnutekna á að afnema
strax, í einu lagi. En aðrar skerðingar
mætti afnema í áföngum.
Nú eru aðeins nokkrir dagar til
þingkosninga. Talsvert er rætt um
það, að lífeyrir dugi ekki fyrir fram-
færslukostnaði og hópur aldraðra
búi við fátækt. Hækka verður lífeyri,
ef tryggja á að lífeyrir dugi fyrir fram-
færslukostnaði og fátækt verði bægt
frá. Mín tillaga er að lífeyrir hækki í
320 þúsund kr. á mánuði eftir skatt.
Það er lágmark. Skerðingar vegna
atvinnutekna á að afnema strax.
Afnema á skerðingar í kerfi
almannatrygginga
Þjóðin vill nýjan Landspítala á betri stað en Hringbraut er. Einnig meirihluti lækna, hjúkr-
unarfræðinga, sjúkraliða, sjúkra-
flutningamanna sem og annarra
heilbrigðisstarfsmanna.
Enda er uppbygging við Hring-
braut misráðin. Þar er um að ræða
bútasaum nýrra og mislélegra, sýktra
gamalla bygginga, á þröngri lóð, í
umferðarteppum í miðbæ, fjarri
miðju höfuðborgarsvæðisins. Hag-
kvæmni þess að byggja nýjan spítala
á nýjum stað er yfir 100 milljarðar
króna. Það verður mun betra fyrir
sjúklinga, starfsmenn og aðstandend-
ur og hagkvæmara fyrir skattgreið-
endur. Það eina sem eftir stendur af
rökum fyrir Hringbraut er ótti sumra
að ný staðsetning tefji komu spítal-
ans um nokkur ár. En þessi tafaótti er
ástæðulaus því það vilja nánast allir
láta byggja nýjan spítala.
Mun fljótlegra er að byggja frá
grunni á opnu aðgengilegu svæði
(green field) heldur en í þrengslum
miðbæjarins við gamla spítalann.
Þar þarf að taka tillit til viðkvæmrar
sjúkrahússtarfsemi og tengingar
við (myglaðar) eldri byggingar með
undirgöngum og brúm. Tafir verða
miklar vegna umferðarvanda sem
mun ágerast með árunum. Þó að
það taki um 5 ár að undirbúa bygg-
ingu á nýjum stað vinnst sá tími
upp með meiri byggingarhraða. Í
rauninni verður nýr spítali á nýjum
stað tilbúinn nokkrum árum fyrr en
nýbyggingum og endurbyggingum
gamla húsnæðisins myndi ljúka
við Hringbraut enda mun það taka
samtals að minnsta kosti 12 ár en
líklega verða þau ekki undir 18.
Þörfin fyrir sjúkrahúsþjónustu
vex um 1,7% á ári. Ef haldið verður
áfram við Hringbraut mun Hring-
brautarspítali verða um helmingi of
lítill þegar hann kemur, ef starfsemi
Fossvogsspítala flyst á Hringbraut.
Árlegur sparnaður af sameining-
unni er metinn á um þrjá milljarða
króna sem var meginforsenda þess
að sameina ætti sjúkrahúsin á
einum stað. Sá sparnaður mun ekki
nást og ekki verður hægt að leggja af
Fossvogsspítala. Ef byggja ætti nægi-
lega stóran Hringbrautarspítala yrði
hann algert monster og myndi fram-
lengja byggingarvinnuna við Hring-
braut um 6 ár eða svo.
Mun betra er að byggja strax á
nýjum stað. Hagkvæmni nýrrar stað-
setningar, þar sem sameina mætti
spítalana strax í upphafi, er því á
núvirði um 60 milljörðum kr. hærri
en áður var talið, eða samtals um
160 milljarðar kr. á núvirði, umfram
það að byggja við Hringbraut.
Í fjárlagafrumvarpinu fyrir 2017
og fjármálaáætlun ríkissjóðs til 5
ára er gert ráð fyrir uppbyggingu
spítalans við Hringbraut og teknir
frá um 50 milljarðar króna eða um
10 milljarðar kr. á ári að jafnaði. Ef
við frestum spítalanum um 5 ár og
hugum að uppbyggingu á nýjum
stað getum við nýtt þessa peninga
í að styrkja heilbrigðiskerfið strax
svo um munar.
Í rauninni þarf að huga að stóru
línunum í skipulagsmálum á höfuð-
borgarsvæðinu áður en staðsetning
nýs Landspítala verður ákveðin.
Þétting byggðar, borgarlína, göng
eða brú yfir Skerjafjörð, Sunda-
braut, Fluglest, byggð á uppfylling-
um út frá Ártúnshöfða, staðsetning
flugvallar … allt þetta og fleira þarf
að skoða og meta saman. Það hefur
ekki verið gert.
Fengjum nýjan spítala fyrr
Þegar stóru línurnar hafa verið
lagðar mætti svo eftir 5-10 ár hefjast
handa við byggingu betri spítala á
betri stað og ljúka byggingu hans á 5
árum. Við fengjum þá nýjan spítala
í raun fyrr en mun takast við Hring-
braut og það getur verið nógu stór
spítali með stækkunarmöguleikum
til næstu áratuga.
Að öðrum kosti verjum við ekki
bara 50 milljörðum í vanhugsaða
spítalabyggingu við Hringbraut
heldur vantar þá 200-300 milljarða
í að greiða úr samgönguvandanum
sem þegar hefur myndast í miðbæn-
um og mun stórvaxa með stækkun
Hringbrautarsjúkrahússins.
Samtök um betri spítala á betri
stað telja að gera þurfi faglega
staðar valsgreiningu strax til að
finna út bestu staðina fyrir fram-
tíðarsjúkrahúsið og meta kostnað
og ábata af mögulegu staðarvali.
Á grundvelli vel fram settra niður-
staðna geta kjörnir fulltrúar valið
milli bestu kostanna eða þjóðin
í vandaðri skoðanakönnun eða
þjóðar atkvæðagreiðslu.
Í komandi kosningunum gefst
okkur kjósendum vonandi færi
á að inna stjórnmálaflokkana
eftir afstöðu til þessa máls og eftir
atvikum velja þá flokka sem huga
að þessum málum af einhverju viti í
stað þess að fylgja stórgölluðum illa
ígrunduðum áformum frá fyrri tíð.
Byggjum betri spítala á betri stað og bætum
10 milljörðum á ári í heilbrigðiskerfið
2017
Aðeins hefur verið rætt um kosningaþátttöku eftir aldri og kynjum. Komið hefur fram að
um og innan við helmingur þeirra sem
eru 29 ára og yngri fer á kjörstað. Þetta
byggist á upplýsingum um þátttöku í
borgarstjórnarkosningunum í Reykja-
vík 2014. Kosningaþátttaka í heild
hefur verið mikil hér á landi miðað
við grannríki okkar. En kosningaþátt-
taka hefur farið minnkandi, því miður.
Þannig fóru aðeins 64% karla og 62%
kvenna á kjörstað 2014. Í næstu kosn-
ingum á undan fóru 74% á kjörstað,
sama hlutfall karla og kvenna. Hæst
hefur kosningaþátttakan í Reykjavík
á umliðnum áratugum til borgar-
stjórnar farið í um 90%; síðast 1974.
Reykjavíkurborg gaf út fyrir nokkru
ansi fróðlegan bækling sem heitir
„kynlegar tölur“. Þaðan eru tölurnar
hér á undan.
Yfirleitt er kosningaþátttaka aldurs-
flokkanna svipuð eftir kynjum. Þar
kemur reyndar fram að það eru áber-
andi færri karlar sem kjósa en konur
á aldrinum 25 til 49 ára. Af hverju er
það?
En það sem er mest sláandi er að
kosningaþátttaka kvenna minnkar
meira en karla þegar ofar dregur í
aldri. Þannig kjósa 74% kvenna en
81% karla í aldurshópnum 75-79
ára. En eftir 80 ára aldur snarlækkar
hlutfall kvenna enn; þegar þangað er
komið kýs 71% karla en aðeins 57%
kvenna. Af hverju er það? Það hefur
ekki verið kannað. Er það kannski
vegna þess að karlarnir á þessum aldri
eru frekar með bílana en konurnar?
Hvað veldur?
Þess vegna varð þessi fyrirsögn til
sem merkir þessa grein: Bjóddu þeim
eldri með á kjörstað!
Bjóddu þeim eldri með
þér á kjörstað
Í margar kynslóðir hafa Kata-lónar búið við þær aðstæður að vera þegnar í ríki þar sem aðrir
en Katalónar ráða ferðinni. Lög eru
sett og dómar upp kveðnir í fjarlægri
borg, af fólki sem talar aðra tungu.
Slæmir og góðir tímar hafa skipst á.
Á slæmum tímum hefur verið vont
að vera Katalóni í Katalóníu, miklu
verra en að vera Íslendingur á Íslandi
þegar valdið var í Danmörku.
Það er margsannað, ekki síst á
Íslandi, að það er ljómandi góð hug-
mynd að þjóðir stjórni sér sjálfar.
Það má sjá jafnskýrt í skæru róm-
antísku ljósi og í grámósku hvers-
dagslegrar skynsemi. Áralöngum
tilraunum Katalóna til að heimta
þennan sjálfsagða rétt hefur nú
verið svarað með því að berja mörg
hundruð borgara sem fengust við
það eitt að krota á miða. Því kroti
hafði áður verið lýst sem merkingar-
lausu föndri, en ofbeldismönn-
unum þótti samt rétt að undirstrika
merkingarleysið með því að berja
fólkið svo eftir yrði tekið. Það er
deginum ljósara að Katalónar geta
ekki lengur deilt sæng með svoleiðis
mönnum.
Nú er lag fyrir Íslendinga að viður-
kenna sjálfstæði Katalóna. Margt
mælir með. Á móti má segja að rispa
verði á sjálfsmynd þeirra sem byggja
tilveru sína á að vera þegnar í stór-
veldi. Þeir hryggjast þegar molnar
úr stórveldinu og meta gleði sína
yfir stærð ríkisins meira en líf og
heilsu þeirra sem vilja fara. Kannski
sterkustu rökin fyrir því að styðja
Katalóna til sjálfstæðis felist í fram-
lagi til uppeldis þessa fólks.
Svo sakar ekki að Katalónar munu
muna Íslendingum stuðninginn
næstu þúsund árin.
Nú er lag að gera rétt
2017
2017
Guðjón
Sigurbjartsson
viðskiptafræð­
ingur
Samtök um betri
spítala á betri
stað
Þegar stóru línurnar hafa
verið lagðar mætti svo, eftir
5-10 ár hefjast handa við
byggingu betri spítala á betri
stað og ljúka byggingu hans
á 5 árum. Við fengjum þá
nýjan spítala í raun fyrr en
mun takast við Hringbraut
og það getur verið nógu stór
spítali með stækkunarmögu-
leikum til næstu áratuga.
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta­
fræðingur
Ef eldri borgari fer út á
vinnumarkaðinn og aflar
tekna tekur ríkið skatt af
því og þess vegna kostar það
sáralítið fyrir ríkið að standa
undir lífeyri til þessa eldri
borgara. Ríkið fær þá skatt á
móti.
Guðrún
Ágústsdóttir
formaður
öldungaráðs
Reykjavíkur­
borgar
Haraldur
Ólafsson
prófessor við
Háskóla Íslands
2 5 . o k t ó b e r 2 0 1 7 M I Ð V I k U D A G U r20 s k o Ð U n ∙ F r É t t A b L A Ð I Ð
2
5
-1
0
-2
0
1
7

0
4
:5
5
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
0
D
-C
8
4
0
1
E
0
D
-C
7
0
4
1
E
0
D
-C
5
C
8
1
E
0
D
-C
4
8
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
7
2
s
_
2
4
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K