Morgunblaðið - 08.04.2017, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2017
FRÉTTASKÝRING
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Við rannsókn á þeim rútuslysum sem
orðið hafa hér á landi undanfarin ár,
bæði banaslysum og alvarlegum slys-
um, hefur rannsóknarnefnd sam-
gönguslysa (RNSA) oft orðið vör við
misbrest á beltanotkun farþega.
Þegar slys hafa orðið á farþegum eða
bílstjórum hafa viðkomandi yfirleitt
ekki verið í beltum.
Ágúst Mogensen, rannsóknar-
stjóri hjá RNSA, segir mikilvægt að
vekja athygli farþega á nauðsyn þess
að nota beltin. Öll óhöpp veki um-
ræðu um öryggismálin, líkt og hið
hörmulega slys í Svíþjóð á dögunum
þegar rúta valt utan vegar með þeim
afleiðingum að þrír skólakrakkar á
leið í skíðaferðalag létust og tugir
slösuðust. Ekki voru allir farþegar í
beltum en nú er bílstjórinn grunaður
um manndráp af gáleysi eftir 600 km
akstur að næturlagi. Um tveggja
hæða rútu var að ræða og eðli máls-
ins samkvæmt er hætt við alvarlegri
slysum um borð í slíkum bifreiðum ef
eitthvað fer úrskeiðis.
Hætta á alvarlegum slysum
Ágúst segir RNSA vera í góðu
sambandi við aðrar rannsóknar-
nefndir á Norðurlöndum sem rann-
sakað hafa mörg alvarleg rútuslys.
Sameiginlegir fundir eru haldnir ár-
lega. „Við höfum getað dregið lær-
dóm af þeim og nefndirnar skipst á
upplýsingum. Þegar rútur fara út af
eða lenda í árekstri er hætta á mjög
alvarlegum meiðslum og viðbúnaður
þarf að vera mikill á vettvangi. Þetta
eru engar venjulegar aðstæður. Hlúa
þarf að fjölda manns og öflugan
tækjabúnað þarf til að koma öku-
tækjunum upp á veg eða rétta þau
af,“ segir Ágúst, sem reiknar með að
fá kynningu á rannsókn slyssins í
norðurhluta Svíþjóðar á næsta fundi.
Samkvæmt tölum frá Samgöngu-
stofu hafa fleiri slasast um borð í
hópferðarbílum á seinni árum. Ekk-
ert banaslys hefur orðið frá árinu
2006, þegar einn lést um borð í rútu.
Á síðasta ári slösuðust 42, þar af 10
alvarlega, 32 slösuðust árið 2015, 20
árið 2014 og 11 árið 2013. Aukningin
síðan þá nemur um 280%. Frá árinu
2005 hafa 286 manns slasast um borð
í rútum. Flestir slösuðust árið 2007,
eða 61. Þetta sést nánar á meðfylgj-
andi korti.
Ágúst Mogensen segir þær rútur
sem lent hafa í óhöppum hafa verið í
margs konar ástandi. Sumar hafi
verið nýlegar og í góðu standi en aðr-
ar verið gamlar með bilaðan hemla-
og hjólabúnað.
„Hin seinni ár hafa rúturnar oftast
verið nýlegar eða nýjar. Áður fyrr
vildi loða við flotann að hann væri í
eldri kantinum, meðalaldurinn hár
og ástandið eftir því. Það er erfitt að
alhæfa um rútuflotann í dag, hann
hefur stækkað samfara aukinni
ferðamennsku,“ segir Ágúst.
Meðalaldurinn líkt og 2008
Samkvæmt upplýsingum frá Sam-
göngustofu er meðalaldur rútuflot-
ans í dag 13,1 ár. Fyrir fimm árum
var meðalaldurinn 14,3 ár, þannig að
flotinn hefur yngst á síðustu árum.
Sé farið aftur til ársins 2008 var
meðalaldurinn þó lægri en í dag, eða
12,7 ár. Enn sjást gamlar rútur í um-
ferðinni, t.d. í akstri með skóla-
krakka í ferðalög eða innanbæjar á
milli skóla og sundlauga. Ágúst seg-
ist hafa orðið var við þessar eldri rút-
ur. Auðvitað eigi að gera kröfur um
það besta þegar börn eigi í hlut.
Alls eru um 2.900 hópferðarbílar
skráðir í dag. Með fjölgun ferða-
manna hafa fyrirtækin orðið að bæta
við sig rútum, bæði notuðum og
nýjum. Árið 2014 voru 102 nýjar rút-
ur fluttar inn til landsins, 98 árið 2015
og 221 rúta á síðasta ári, beint úr
kassanum. Það sem af er þessu ári
hafa 22 nýjar rútur verið fluttar inn.
Óhöpp og slys hafa verið tíðust yfir
vetrarmánuðina, þegar hált er á veg-
um og sviptivindasamt. Ágúst segir
ástand vegakerfisins sums staðar
ekki gott og oft á tíðum engar vegaxl-
ir sem rútur geti nýtt sér við að mæta
umferð á móti. Varðandi bílbeltin
segir Ágúst að RNSA hafi stöðugt
hvatt til þess að farþegar noti beltin.
„Það er mismunandi eftir menn-
ingu og þjóðerni farþega hvernig það
gengur. Í sumum löndum er fólk ekki
vant því að spenna beltin í hópferða-
bílum. Reyndar hefur það líka viljað
loða við hér á landi. Ef hópbifreið
veltur höfum við bent á að fallið úr
efstu stöðu getur jafngilt breidd bif-
reiðarinnar. Fallið getur verið um og
yfir tvo metra. Við höfum fjölmörg
dæmi um meiðsl bara vegna þessarar
fallhæðar. Við brýnum því fyrir fólki
að spenna beltin,“ segir Ágúst.
Hann segir farþega meðvitaðri um
þennan öryggisþátt en áður. Við-
skiptavinir rútufyrirtækja geri einn-
ig kröfur um að belti séu í öllum rút-
um, enda eigi það að vera þannig.
Sérstök aðgerðaáætlun er til stað-
ar hjá viðbragðsaðilum þegar rútu-
slys eða önnur hópslys verða. Sam-
eiginlegri aðgerðarstjórn var komið
á á síðasta ári, og hefur hún gefist
vel. Viðbrögð við hópslysum eru æfð
reglulega en um allt land eru hóp-
slysaáætlanir til staðar hjá við-
bragðsaðilum.
Ágúst Svansson, aðalvarðstjóri hjá
lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu,
segir sameiginlega aðgerðastjórn
hafa komið sér vel í slysinu á Mos-
fellsheiði í október síðastliðnum, þeg-
ar rúta með rúmlega 40 farþega valt
og nokkrir slösuðust alvarlega. Sam-
ræming aðgerða lögreglu, slökkvi-
liðs, björgunarsveita, Landspítalans
og RKÍ sé gríðarlega mikilvæg.
„Aðgerðir á Mosfellsheiði gengu
mjög vel, þarna vorum við í miklu ná-
vígi, boðleiðirnar stuttar og við nán-
ast héldumst í hendur. Þetta gerði
alla ákvarðanatöku auðveldari.“
Ágúst Svansson segir að með auk-
inni ferðaþjónustu sé nauðsynlegt að
vera vakandi fyrir auknum forvörn-
um og fræðslu um öryggismál. Sam-
fara fjölgun ferðamanna og aukinni
umferð aukist einnig hættan á slys-
um, t.d. þegar ferðamenn nemi stað-
ar á miðjum vegi til að horfa á norð-
urljósin eða taka myndir af
umhverfinu. Ekki megi heldur
gleyma hlutverki og ábyrgð rútufyr-
irtækja og annarra ferðaþjónustu-
fyrirtækja við að upplýsa og fræða
ferðamenn.
Orðsporið að veði
Þórir Garðarsson, varaformaður
Samtaka ferðaþjónustunnar og
stjórnarformaður ferðaþjónustu-
fyrirtækisins Gray Line, sem er með
um 78 rútur í flota sínum, segist telja
að heilt yfir sé ástand rútuflotans í
dag mjög gott og fyrirtækin hafi
öryggismálin í öndvegi. Langflest
fyrirtækin taki þau mál mjög alvar-
lega, enda sé orðspor þeirra að veði.
„Flotinn hefur batnað verulega á
undanförnum árum. Meira hefur ver-
ið keypt af nýjum bifreiðum, sem eru
öruggari og þær menga minna. Hins
vegar takmarkar viðhaldsskortur á
þjóðvegakerfinu öryggið verulega,“
segir Þórir og tekur veginn gegnum
þjóðgarðinn á Þingvöllum sem dæmi.
Eins og fram kom í Morgunblaðinu í
gær hefur staðið til að endurbæta
þann veg en ekki er enn ljóst hvaða
leið verður farin í þeim efnum.
„Eins og vegurinn í gegnum þjóð-
garðinn er í dag er eina lausnin að
breyta honum í einstefnu á efri og
neðri leiðinni, þannig að bílarnir
þurfi ekki að mætast á þessum kafla.
Vegkantarnir eru farnir að gefa sig
og nauðsynlegt er að gera end-
urbætur,“ segir Þórir.
Rokrassgat á Mosfellsheiði
Rútur hafa einnig lent í óhöppum á
Mosfellsheiði og hafnað utan vegar.
Þórir segir rokið og hálkuna hafa
haft mest með þau óhöpp að gera.
„Þessi leið er rokrassgat. Um leið og
komið er upp fyrir Skeljabrekku
koma hættulegir kaflar. Þarna koma
sviptivindar og menn þurfa að fara
sérstaklega varlega. Vegagerðin hef-
ur bætt hálkuvörnina á þessum slóð-
um en betur má ef duga skal.“
Þórir segir allar rútur í dag hafa
bílbelti fyrir farþega. Flestir bíl-
stjórar og leiðsögumenn séu duglegir
að reka áróður fyrir því að farþegar
spenni beltin. Bílstjórar séu einnig
samviskusamir við að fara eftir
reglum um akstur og hvíldartíma.
„Rútur eru að mínu mati öruggasti
ferðamátinn en til þess þarf fólk að
vera í beltum. Bílarnir eru þannig
byggðir að þeir eiga að þola að fara á
hliðina eða toppinn án þess að aflag-
ast verulega,“ segir Þórir.
Mismunandi eftir þjóðerni
Hann telur að ekki sé hægt að
setja ábyrgð í öryggismálum alfarið á
bílstjórana og rútufyrirtækin.
Ástand vegakerfisins skipti einnig
miklu sem og veðurfarið, sem geti
breyst fyrirvaralaust. Þá sé einnig
mismunandi eftir þjóðerni ferða-
manna hve vel sé tekið í beiðnir um
að spenna beltin. Þannig sé greini-
lega ekki hefð fyrir bílbeltanotkun í
löndum eins og Kína.
„Við þurfum bara að vera dugleg
að hamra á nauðsyn þess að spenna
beltin. Öðruvísi aukum við ekki ör-
yggi farþega.“
Þórir bendir á að miðað við mikla
umferð rútubíla um landið þurfi ekki
oft að aðstoða rútur sem starfræktar
eru af innlendum fyrirtækjum. Þau
fari samviskusamlega eftir þeim við-
miðunum um vindstyrk sem Vega-
gerðin, Samgöngustofa og trygg-
ingafélögin hafi gefið út, þ.e. við
hvaða aðstæður sé ráðlagt að aka og
fyrir hvaða ökutæki. „Hjá okkur í
Gray Line eru veðurkort og sjón-
varpsskjáir beintengd upp á vegg,
bæði hjá vaktmönnum og þar sem
bílstjórar eru. Þar er fylgst vel með
því hvernig veðrið er á hverjum stað
og ekki lagt í hann nema veður og
færð leyfi.“
Fleiri slasast um borð í rútum
 Slösuðum rútufarþegum hefur fjölgað um 280% frá árinu 2013  Misbrestur er á beltanotkun
 Alls um 2.900 rútur skráðar  Rútuflotinn er að yngjast  Slæmir vegir takmarka öryggi farþega
Morgunblaðið/Júlíus
Rútuslys Mikill viðbúnaður var á Mosfellsheiði sl. haust þegar rúta með kínverska ferðamenn valt út af Þingvallavegi og lenti á hliðinni.
Slasaðir í hópferðabílum 2005-2016
13
18
61
20
12
18 19 20
11
20
32
42
70
60
50
40
30
20
10
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 He
im
ild
:S
am
gö
ng
us
to
fa
Mikið slasaðir LátnirLítið slasaðir
Samgöngustofa metur sem svo að
öryggismál hópferðabíla séu heilt
yfir í góðu standi. Mikill innflutn-
ingur hafi verið á nýjum hóp-
bifreiðum sem bendi til þess að
flotinn sé að yngjast og megi ætla
að nýjar rútur séu talsvert örugg-
ari en þær eldri.
„Slysatölur sýna að slösuðum í
rútum fjölgar og veldur sú fjölgun
vissulega áhyggjum en þó er fjölg-
unin nokkurn veginn í takti við
fjölgun ferðamanna og þar með
fjölgun rútufarþega,“ segir Gunnar
Geir Gunnarsson, deildarstjóri ör-
yggis- og fræðsludeildar Sam-
göngustofu.
Hann segir Samgöngustofu ekki
hafa gögn um bílbeltanotkun í rút-
um en ljóst sé að hægt sé að auka
hana til muna með því að tilkynna
farþegum í upphafi ferðar um
skyldu þeirra til að spenna beltin.
„Það er reynsla flestra sem hafa
upplifað slíkt að mjög margir
spenna á sig beltin við að heyra
slík skilaboð. Lögum samkvæmt
skulu farþegar fá upplýsingar um
beltaskyldu frá ökumanni, leið-
sögumanni eða með mynd- eða
hljóðupptöku og er það því á
ábyrgð rekstraraðila hóp-
bifreiðanna og ökumanna þeirra
að upplýsa farþega. Samgöngu-
stofa vinnur stöðugt að því að
auka beltanotkun almennt og eru
rútur þar ekki undanskildar,“ segir
Gunnar Geir.
Brýnt að auka bílbeltanotkun
SAMGÖNGUSTOFA HEFUR ÁHYGGJUR AF FJÖLGUN SLASAÐRA
286
rútufarþegar hafa
slasast frá árinu 2005.
42
slösuðust á síðasta ári,
þar af 10 alvarlega.
RÚTUSLYS
»