Fréttablaðið - 09.01.2018, Blaðsíða 11

Flutnings- og dreifikerfi raf-orku eru mikilvægur hluti af innviðum nútíma þjóðfélags.
Flutningskerfi Landsnets flytur raf-
orkuna á hárri spennu frá virkjun
að tengivirki, þar sem spennan er
lækkuð og afhent til dreifiveitu eða
annarra notenda og dreifiveitan
dreifir orkunni til sinna notenda.
Í lofti eða í jörð
Til þess að hægt sé að flytja og
dreifa raforkunni þarf raflínur.
Þær eru annaðhvort í lofti eða
jörð. Dreifikerfin, sem rekin eru
á mun lægri spennu en flutnings-
kerfin eru að stórum hluta komin í
jörðu. Strengvæðing flutningskerfa
gengur hins vegar hægar, enda eru
raffræðilegar áskoranir þar erfiðari
viðureignar auk þess sem kostnað-
ur og umfang við jarðstrengslagnir
vex með hækkandi spennu. Hér
á landi hafa þó jarðstrengslagnir
verið ráðandi í nýlögnum á lægri
spennustigum í flutningskerfinu.
Í raforkukerfinu er aflið samsett
úr tveimur þáttum; raunafli sem
er sá hluti aflsins sem skilar vinnu
og launafli sem skilar engri vinnu
en sveiflast fram og til baka. Jarð-
strengur er þannig uppbyggður að
hann framleiðir umtalsvert meira
magn af launafli en loftlína með
sambærilega afkastagetu. Laun-
aflsframleiðslan er í réttu hlutfalli
við annað veldi spennunnar, sem
þýðir til dæmis að jarðstrengur
framleiðir fjórfalt meira launafl á
132 kV spennu en hann myndi gera
á 66 kV spennu.
Launafl hefur bein áhrif á
spennuna í kerfinu og er gagnlegt
upp að vissu marki, til dæmis til
þess að viðhalda spennugæðum.
Verði launaflið hins vegar of
mikið, getur það farið að hafa
neikvæð áhrif á kerfisreksturinn,
til að mynda vegna erfiðleika við
spennustýringu í kerfinu.
Styrkur eða stífleiki
Svokallað skammhlaupsafl er
mælikvarði á styrk eða stífleika
kerfisins og gefur þar með upp-
lýsingar um það hversu vel kerfið
getur staðið á móti áhrifum laun-
aflsins á kerfisreksturinn. Skamm-
hlaupsaflið er mismikið eftir
tengipunktum og eru nokkrir
þættir sem hafa áhrif á það, s.s.
nálægð við virkjanir, möskvun
kerfisins og spennustig. Í íslenska
flutningskerfinu er skammhlaup-
saflið mest á Suður- og Suðvestur-
landi, sem helgast af því að þar eru
flest af stærstu orkuverum lands-
ins og kerfið er þar þéttriðnast, þ.e.
tengipunktar tengjast saman með
mörgum, sterkum flutningslínum.
Sem dæmi má nefna að útreiknað
Jarðstrengir í raforkukerfi – Takmörkuð auðlind?
Magni Þór
Pálsson
verkefnastjóri
rannsókna hjá
Landsneti
skammhlaupsafl í 220 kV tengi-
virkinu á Geithálsi er um sjöfalt
hærra en í 132 kV tengivirkinu á
Rangárvöllum við Akureyri.
Innbyrðis áhrif og heildstætt mat
Ólíkur styrkur kerfisins milli land-
svæða er meginástæða þess að svig-
rúm til jarðstrengslagna er mis-
munandi. Þar sem kerfið er sterkt
er meira rými til þess heldur en
þar sem styrkurinn er lítill. Einnig
þarf að hafa í huga að jarðstrengs-
lagnir innan sama svæðis hafa inn-
byrðis áhrif. Til dæmis hafa jarð-
strengslagnir í dreifikerfinu áhrif
á mögulegar jarðstrengslengdir í
yfirliggjandi flutningskerfi á sama
landsvæði. Þetta gildir að sjálf-
sögðu einnig í hina áttina. Við
hjá Landsneti höfum lengi bent á
það að af þessum sökum þurfi að
meta jarðstrengslagnir með heild-
stæðum hætti, sbr. t.a.m. skýrsluna
„Jarðstrengslengdir í meginflutn-
ingskerfinu – Mat á mögulegum
jarðstrengslengdum í nýju 220
kV flutningskerfi á Norður landi –
Kerfisgreining“, mars 2017. Skipu-
lagsstofnun hefur tekið undir þetta
með óyggjandi hætti í nýlegu áliti
stofnunarinnar um mat á umhverf-
isáhrifum Kröflu línu 3.
Þurfum að nýta möguleikana
Af framansögðu er ljóst að til þess
að nýta megi á sem bestan hátt það
svigrúm sem er til jarðstrengslagna
í flutningskerfi raforkunnar, þarf að
rannsaka hvert tilfelli gaumgæfi-
lega.
Þar sem möguleikar til jarð-
strengslagna í íslenska flutnings-
kerfinu eru ef til vill minni en víða
annars staðar, er afar nauðsynlegt
að nýta möguleikana á sem bestan
hátt. Það er mikilvægt að til sé skýr
stefna frá hendi stjórnvalda og að
hún sé höfð að leiðarljósi.
Ítarlegri umfjöllun um jarð-
strengi má finna á heimasíðu
Landsnets, www.landsnet.is
Þar sem möguleikar til
jarðstrengslagna í íslenska
flutningskerfinu eru ef til vill
minni en víða annars staðar,
er afar nauðsynlegt að nýta
möguleikana á sem bestan
hátt. Það er mikilvægt að
til sé skýr stefna frá hendi
stjórnvalda og að hún sé
höfð að leiðarljósi.
Skál fyrır skóla
LÍFFRÆÐI
EFNAFRÆÐI
NÆRINGARFRÆÐI
JARÐFRÆÐI
ÍS
L
E
N
S
K
A/
S
IA
.I
S/
N
AT
8
55
39
0
8/
17
S k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ð 11Þ R i ð J u D A G u R 9 . J A n ú A R 2 0 1 8
0
9
-0
1
-2
0
1
8
0
4
:2
4
F
B
0
4
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
E
B
0
-C
F
B
4
1
E
B
0
-C
E
7
8
1
E
B
0
-C
D
3
C
1
E
B
0
-C
C
0
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
4
0
s
_
8
_
1
_
2
0
1
8
C
M
Y
K