Víkurfréttir - 09.01.2014, Blaðsíða 26

fimmtudagurinn 9. janúar 2014 • VÍKURFRÉTTIR26
Máttu r s k á l d -s k a p a r i n s
getur verið mikill.
Og gaman er að sjá
enn og aftur stað-
fe s t i ng u þ e s s a ð
þegar skáldum tekst
vel upp fara lesendur
stundum að trúa skáldskapnum
og telja hann sannan. Ég heyri að
þannig eru sumir sveitungar mínir í
Keflavík að lesa nýja skáldsögu Jóns
Kalmans Stefánssonar, Fiskarnir
hafa enga fætur. Ekki sem skáld-
sögu heldur sem nýtt bindi Sögu
Keflavíkur.
Reyndar heyri ég líka að sumir hafi
ekki lesið bókina en haldi því samt
fram að þarna sé fjallað um veru-
leikann og á slíkan hátt að þeim
líki myndin ekki. Það er furðulegt
en jafnframt hlægilegt að heyra. Og
sýnir líka hvað máttur skáldskaparins
getur verið mikill.
Jón Kalman er án efa orðinn einn
okkar stóru höfunda – það þarf ekki
að taka orð íslenskra gagnrýnenda
fyrir því, nógu margir erlendir hafa
haldið því fram á síðustu árum. Og
hann mun verða fulltrúi þjóðarinnar
í Brasilíu í sumar, honum tókst það
sem knattspyrnulandsliðinu tókst
ekki; samið hefur verið um útgáfu á
svokölluðum „Vestfjarðaþríleik“ hans
þar í landi. Verk Jóns eru gefin út víða
um lönd, á fjölda tungumála. Hann
hefur skrifað þrjár ljóðabækur og nú
tíu skáldsögur; sumar þeirra gerast
í Dölunum, aðrar á Vestfjörðum, en
höfundurinn eyddi unglingsárunum
í Keflavík og ég hef beðið spenntur
eftir að hann tækist á við þann heim
í sögu. Að hann skapaði goðsagna-
kenndan heim í kringum heimabæ
okkar, eins og honum tókst að gera
með Búðardal í Sumarljós og svo
kemur nóttin. Goðsagnir í sögum rétt
eins og tónlistarmenn okkar hafa gert
í tónum og textum undanfarna ára-
tugi. Goðsagnaheim úr æskulandinu
eins og Guðbergur Bergsson gerði
með Grindavík í „Tangasögunum“,
Þórbergur Þórðarson með Suðursveit
í uppvaxtarþríleik sínum og Halldór
Laxness með Mosfellsdal í Innan-
sveitarkróniku. Loksins varð af því að
Jón Kalman fór að takast á við Kefla-
vík á slíkan hátt – reyndar einnig
með Norðfjörð um leið – og þessum
lesanda, sem þekkir höfundarverk
hans býsna vel, finnst hafa tekist svo
vel til að þetta sé hans besta skáldverk
til þessa – og er við býsna góð verk
að keppa. Við Keflvíkingar hljótum
að fagna því að sjá slíkan heim lifna,
innan ramma sem við þekkjum að
einhverju leyti, þótt hann gæti aldrei
lifað nema sem listræn og skálduð
heild.
Höfundurinn hefur látið hafa eftir
sér að sagan sé um tuttugu prósent
veruleiki, hitt sé skáldskapur. Ætli
það séu ekki nokkuð algeng hlutföll
í sögum þar sem byggt er á raun-
verulegum heimi. En Jón Kalman
byrjar líka strax í upphafi frásagnar
að vinna gegn þeirri upplifun að um
sé að ræða einhverja sagnfræði eða
sannleika; þess vegna kallast Vogar
Stapaþorpið, þar sem sögupersónan
Ari ekur Reykjanesbrautina í upp-
hafi bókar, og stóra skiltið með nafni
Reykjanesbæjar er orðið blikkandi
ljósaskilti. Jökullinn er líka kominn í
vesturátt – „heimum má alltaf breyta“
sagði annar snjall rithöfundur um list
skáldskaparins og það er einmitt það
sem Jón Kalman gerir. Sem sögusvið
notar hann Keflavík uppvaxtarára
okkar – með varnarliði og frysti-
húsum, og Keflavík dagsins í dag
– með flughóteli og ferðamönnum,
til að skapa sinn leiftrandi frjóa,
áhugaverða og dramatíska söguheim,
kringum örlagasögu einstaklinganna
sem eiga í hlut. Hann hreytir þessum
heimi á sinn hátt, eins og sagan krefst,
en vitaskuld er þetta engin fegurðar-
samkeppni sveitarfélaga; höfundur
rifjar upp hin stórfurðulegu orð
fyrsta forseta lýðveldisins árið 1944,
að það gleddi hann að vera „kominn
á svartasta stað landsins“. En eins
hefur það glatt þennan lesanda að
upplifa þessa heillandi Keflavík höf-
undarins á síðum bókarinnar, og hún
er svo sannarlega ekki svört.
Hinn aldni höfðingi Ólafur Björns-
son ritaði pistil um bók Jóns Kal-
mans í Víkufréttir á dögunum og var
ekki jafn hrifinn og ég. Skemmtilegt
var að sjá að hann virtist hafa hlýtt
á upplestur á sögunni sem lestur á
sagnfræðiriti, misheppnuðu að hans
mati, og vitaskuld á hver og einn
að upplifa listina á sinn hátt. Þó var
sérkennilegt að sjá talað um aðal-
persónuna, Ara, sem Jón Kalman
– eins og persóna og höfundur séu
einn og sami maður, en gott að sjá
staðfestingu á því að höfundinum
hefur tekist að skapa óræðan heim
sem hver og einn lesandi getur stigið
inn í á sinn hátt. Ólafur var sann-
færður um að lýsingar á ákveðnu
frystihúsi ættu við Litlu Milljón svo-
kallaða – en ég sé alltaf Stóru Milljón
fyrir mér! Varðandi ákveðin atriði
þar sem dátar af vellinum sækja mat-
væli í frystigeymslu telur Ólafur átt
við geymslu sem Hraðfrystistöðin
byggði, en ég sá aftur fyrir mér frysti-
geymsluna í Stóru Milljón sem her-
inn leigði einmitt um tíma og var
iðulega einhverju úr henni gaukað
að starfsfólki þegar vörur voru sóttar.
Þannig raðar hver lesandi heiminum
saman í höfði sér um leið og hann
heyrir eða les, hver með sínum hætti.
Og ef lesið er með opnum huga sé
ég ekki hvernig á að vera hægt að
hrífast ekki – mikið hlakka ég til að
lesa seinni hluta verksins.
„Nú fyrst skil ég Keflavík. Hún er í
raun eins og hver annar bær á land-
inu,“ sagði Bubbi Morthens hrifinn
við mig á dögunum, eftir að hann
hafði lesið Fiskarnir hafa enga fætur
í annað sinn. Ég held hann hafi lesið
hana einu sinni enn síðan. Þetta er
þannig bók. Mjög góð bók sem við
Keflvíkingar getum glaðst yfir að eiga
svolítið í.
Einar Falur Ingólfsson
Við upphaf nýs árs horfum við
fram á veginn og
veltum fyrir okkur
hvað árið muni bera í
skauti sér og leggjum
á ráðin um hvernig
við best náum mark-
miðum okkar. Þá er gott að líta um
öxl og nýta reynslu fyrri ára til að
gera enn betur á því nýja.
Í stjórnmálunum urðu skörp kafla-
skil með kosningunum síðastliðið
vor. Í stað vinstristjórnar, sem forðaði
landinu frá gjaldþroti og endurreisti
samfélagið við fordæmalausar að-
stæður í kjölfar efnahagshruns, kom
hægristjórn. Með aðgerðum vinstri-
stjórnarinnar var jöfnuður í land-
inu aukinn og margt fært til betri
og sanngjarnari vegar en aðgerðir
hægristjórnarinnar hafa miðað að
því að auka ójöfnuð og færa fjármuni
til þeirra sem nóg hafa fyrir frá þeim
sem ekki eru aflögufærir.
Vinstristjórnin náði ekki að gera
allt sem nauðsynlegt var að gera við
þessar aðstæður á aðeins fjórum
árum en lagði grunn að mörgu sem
unnt hefði verið að byggja á. Hægri-
stjórnin hefur nú afturkallað margt
það besta úr áætlunum sem fyrri
ríkisstjórn gerði til lengri tíma. Þar
á meðal eru mál er varða atvinnu-
stefnu, byggðastefnu, stefnu í utan-
ríkismálum og náttúruvernd. Allt
eru þetta málaflokkar sem brenna á
öllum landsmönnum og ekki síst á
okkur í Suðurkjördæmi.
Hægristjórnin lét það verða eitt af
sínum fyrstu verkum að skera niður
styrki við nýsköpunarverkefni og
skapandi greinar. Þar eru þó helstu
vaxtasprotar atvinnulífsins og
tengjast fjölbreyttum atvinnutæki-
færum og óhefðbundnum leiðum til
að efla byggðalög sem hafa verið í
lægð. Okkar mikilvægasta atvinnu-
grein, sjávarútvegurinn, er háð nátt-
úrulegum takmörkunum. Það er
stóriðjan einnig og reyndar ferða-
þjónustan líka. Allt eru þetta greinar
sem lifa á auðlindum þjóðarinnar.
Þær takmarkanir há hins vegar ekki
nýsköpunargreinum sem geta, m.a.
byggt á afurðum frá fiskverkun.
Þá starfsemi eigum við að styrkja í
sjávarbyggðum og aðra nýsköpun,
hugvit og skapandi greinar um allt
land og hlúa að sprotum sem geta
vaxið og gefið af sér arð þó síðar verði.
Aukinn jöfnuður
Stjórnarandstöðunni tókst með bar-
áttu sinni í tímahraki stjórnarmeiri-
hlutans fyrir jól, að fá aukið fjármagn
til nýsköpunar, skapandi greina og
til að halda áfram vinnu með brot-
hættar byggðir. Einnig tókst okkur að
tryggja greiðslu desemberuppbótar
fyrir atvinnulausa, afnám sjúklinga-
gjalds og færa efra viðmið lægsta
skattþreps ofar. Þannig tókst okkur
að bæta fjárlagafrumvarpið en það er
eftir sem áður langt frá því að sam-
ræmast stefnu jafnaðarmanna.
Ég hef verið hugsi yfir því sem ein
ágæt kunningakona mín sagði þegar
ég var að gleðjast yfir þeim árangri
sem stjórnarandstaðan náði fyrir
jól og hvað sá árangur skipti marga
máli. Hún sagði: „Já, þið létuð stefnu
ríkisstjórnarinnar líta betur út. Þið
gerðuð ásýnd hennar mildari og hafið
sennilega lengt líf hennar líka og það
hefur slæm áhrif á líf margra til lengri
tíma litið.“ Þetta er umhugsunarefni
en samt held ég að við hefðum alltaf
barist gegn eyðileggjandi áformum
hægristjórnarinnar vegna þess að við
vitum hversu margir hefðu annars
liðið fyrir þá stefnu. Í þessari lotu
hefðu það verið atvinnulausir, þeir
sem eru svo veikir að þeir þurfa
sjúkrahússvist, fólk með lág laun,
ungir vísindamenn, frumkvöðlar
á ýmsum sviðum og brothættar
byggðir með erfið búsetuskilyrði.
Það er von mín að á nýju ári verði
fleiri til að leggja hönd á plóg til að
auka jöfnuð í okkar annars ágæta
samfélagi og til að auka fjölbreytni
í atvinnulífi með stuðningi við ungt
fólk, nýsköpun og skapandi greinar.
Með því búum við til enn betra sam-
félag fyrir alla.
Með kærum nýárskveðjum,
Oddný G. Harðardóttir
alþingismaður Samfylkingarinnar
- jafnaðarmannaflokks Íslands
Niðurstaða nýj-ustu PISA rann-
sóknar hefur verið
mikið áfall fyrir þá
sem starfa að mennt-
unarmálum barna og
unglinga, sem og alla
þá sem láta sig málið
varða. Lesskilningi hefur hrakað,
sérstaklega meðal ungra drengja,
og stærðfræði- og náttúrufræðilæsi
að sama skapi. Rannsóknin metur
hversu vel nemendur við grunn-
skólalok hafi tileinkað sér þá þekk-
ingu og hæfni sem þeir þurfa á að
halda í nútíma samfélagi.
Tíu ár hafa liðið milli fyrstu könn-
unar árið 2002 og þeirrar nýjustu,
sem framkvæmd var árið 2012. Þró-
unin hefur verið niður á við frá upp-
hafi, þó niðurstöður ársins 2009 hafi
gefið von um að nú væri þróunin að
snúast við og vel má spyrja hvaða
góðu hlutir gerðust árið 2009 sem
gáfu þessa von? Skellurinn varð hins
vegar nokkur í byrjun desember sl.
þegar líta mátti nýjustu niðurstöður
augum:
Niðurstöður PISA rannsóknar
meðal íslenskra nemenda
2002 – 2012.
Starfsfólk bókasafna þekkir vel
mikilvægi þess að halda bókum að
börnum til þjálfunar lesskilningi,
sem er undirstaða allrar námsgetu. Á
Bókasafni Reykjanesbæjar hefur ekki
síður verið minnt á þá staðreynd að
bækur verði að vera sýnilegar á heim-
ilum til þess að börn geti valið að
grípa í bók og lesa. Hér er mikilvægt
að foreldrum sé þessi staðreynd ljós
og sjái til þess að bækur séu á heim-
ilum til að handfjatla, ekki bara fyrir
börnin, heldur líka fyrir þá. Foreldrar
og aðrir uppalendur eru mikilvægar
fyrirmyndir í öllu uppeldi barnanna,
einnig varðandi lestrarvenjur. Þor-
grímur Þráinsson rithöfundur velti
því upp í nýlegri grein í Morgun-
blaðinu að hugsanlega væru foreldrar
„mesta vandamálið, höldum bókum
allt of lítið að börnunum.“
Almenningsbókasöfn eru byggð á
þeirri hugmyndafræði að fólk eigi
saman og skiptist á að nota. Þann-
ig hefur það verið frá fyrstu tíð, allt
aftur til starfa lestrarfélaganna, sem
voru undanfarar almenningsbóka-
safna. Á Bókasafni Reykjanesbæjar
hefur lengi verið lögð áhersla á að
laða yngstu kynslóðirnar að safninu.
Það er gert með því að bjóða börnum
til lestrarstunda, kynna börnum
bækur, m.a. með höfundakynn-
ingum og höfundaheimsóknum, hafa
rúman opnunartíma og bjóða öllum
börnum til 18 ára aldurs ókeypis
bókasafnskort. Það þýðir að barnið
getur fengið að láni allar þær bækur
sem því lystir að lesa því að kostn-
aðarlausu, svo framarlega sem út-
lánatími er virtur. Með því að hafa
bókasafnsbækur við höndina er alltaf
hægt að velja lestur. Lestrargrunninn
er svo gott að byggja upp með því að
lesa fyrir barnið alveg frá fæðingu
og halda áfram að lesa þótt barnið
sé orðið læst. Slíkar lestrarstundir
gefa færi á að ræða orð sem eru tor-
skilin, leika sér með merkingu orða,
finna samheiti og rýma, svo nokkuð
sé nefnt.
Markmiðið fyrir niðurstöður PISA
rannsóknar árið 2015 hlýtur að vera
það að sjá appelsínugulu, bláu og
grænu línurnar rísa upp að nýju.
Börn á leikskólanum Tjarnarseli
kvöddu Huldu Björk Þorkelsdóttur,
fráfarandi forstöðumann Bókasafns
Reykjanesbæjar í nóvemberlok og
þökkuðu henni sérstaklega fyrir að
hafa stuðlað að barnvænu bókasafni.
Drengir hafa komið verr út úr PISA
rannsókninni en stúlkur. Þessir
drengir úr Heiðarskóla áttu ekki
í neinum vanda með að skemmta
sér yfir lestri um knattspyrnuhetjur
heims í heimsókn á safnið nýverið.
Svanhildur Eiríksdóttir
Höfundur er verkefnastjóri
á Bókasafni Reykjanes-
bæjar og hjá Reykjanesbæ.
-póstkassinn pósturu vf@vf.is
n Svanhildur Eiríksdóttir skrifar:
Aðgangur að bókum ekki vandamál
n Oddný G. Harðardóttir alþingismaður skrifar:
Hvað boðar nýárs
blessuð sól?
n Einar Falur Ingólfsson skrifar:
Mikill er máttur skáldskaparins