Víkurfréttir - 11.01.2007, Blaðsíða 24

24 VÍKURFRÉTTIR Á NETINU • www.vf.is • LESTU NÝJUSTU FRÉTTIR DAGLEGA!VÍKURFRÉTTIR I 2. TÖLUBLAÐ I 28. ÁRGANGUR
Í febr ú ar 2007 eru 100 ár lið in frá því að fyrsti vél bát ur inn var gerð ur út frá Suð ur-
nesj um.Vél bát ur inn Gamm ur RE.107 sem var
12 sml að stærð með 12 hest afla Möll er up vél
hóf róðra frá Sand gerði í febr ú ar árið 1907.
Þetta voru mik il tíma mót í út gerð ar sögu Suð-
ur nesja, sem átti eft ir að þró ast nokk uð hratt á
þessu mikla út gerða svæði sem Suð ur nes in eru,
enda feng sæl fiski mið víð ast hvar við nes ið.
Á Byggða safni Garð skaga er mjög glæsi legt véla-
safn þar sem að 60 vél ar eru til sýn is. Flest ar vél-
arn ar eru litl ar báta vél ar af ýms um gerð um elsta
vél in er frá ár inu 1920.
Á þess um tíma mót um að öld er lið in, frá því
að fyrsti vél bát ur inn var gerð ur út frá Suð ur-
nesj um, hef ur ver ið ákveð ið að gera þess um
tíma mót um góð skil á safn inu og víð ar á af mæl-
is ár inu.
Safn ið hef ur í sam vinnu við Hauk Að al steins-
son skipa smið og Vík ur frétt ir ákveð ið að minna
á þessi tíma mót með stutt um grein um í Vík ur-
fétt um á af mæl is ár inu.
Hauk ur hef ur tek ið sam an yf ir lit um þró un
vél báta á Suð ur nesj um frá ár inu 1907-1927 og
verða ágrip úr þess ari sam an tekt birt í blað inu.
Á Byggða safn inu verð ur hald ið sér stak lega upp
á þessi merki legu tíma mót sjó manna dags helg-
ina 2.-3. júni nk.
Ef að ein hver á í fór um sín um upp lýs ing ar,
heim ild ir eða mynd ir um vél báta út gerð á Suð ur-
nesj um frá fyrri tím um væru þær vel þegn ar.
Byggða safn Garð skaga
Ás geir M. Hjálm ars son for stöðumaður.
Hauk ur Að al steins son skipa smið ur
VÉLVÆÐI N G S UÐU R N E SJA BÁTA 1907-2007
100 ÁR FRÁ VÉL VÆÐ INGU
BÁTA Á SUÐ UR NESJ UM
Upp haf notk un ar véla í ís lensk um fiski bát um
hef ur gjarna mið ast við þeg ar
vél var sett nið ur í róðr ar bát-
inn Stanley á Ísa firði haust ið
1902. Um svip að leyti voru þó
menn víða um land, og í öll um
lands fjórð ung um að huga að
því sama. Fljót lega varð ljóst
að vél in mundi gjör breyta því
mynstri sem var til stað ar í
hefð bund inni sjó sókn, bæði
til fisk veiða og til flutn inga.
Sjó sókn og út gerð vél báta var
haf in við Ís land.
Á fyrstu árum vél væð ing ar voru
vél ar að lang mestu leyti sett ar í
opna báta bæði gamla og nýja.
Hefð bund inn sexær ing ur bar
um 2,5-3 tonn af fiski, en vél ar-
stærð í þannig bát var yf ir leitt
2 hest öfl 1 cy lend er og um 350-
400 kg að þyngd. Ljóst er að sá
þungi hef ur haft veru leg áhrif á
alla með ferð á bátn um, ekki síst
í fjör um ef sjó setja átti bát inn
við hverja sjó ferð og setja síð an
á land að henni lok inni. Það
hef ur því ekki ver ið álit legt að
leggja að landi við óvarð ar lend-
ing ar og mis jafnt sjó lag með
þessa báta. Vél bát um fjölg aði
því í fyrstu mest þar sem lend-
ing ar voru fær ar með sæmi legu
ör yggi, og hægt var að leggja
bát um við fest ar.
Ekki virð ist vél væð ing in hafa
hugn ast út veg in um á Suð ur-
nesj um fyrst í stað og leið
nokk ur tími þar til menn þar
voru til bún ir í slag inn. Á Suð ur-
nesj um var þá rek inn hefð bund-
inn út gerð op inna róðr ar báta
og að stæð ur þannig að á vetr-
ar ver tíð var róið til fiskjar út
frá nán ast hverj um bæ þar sem
lend ingu var við kom ið. Ekki
var venja að leggja bát um við
fest ar, held ur voru þeir sett ir
á land að lok inni sjó ferð enda
ógjörn ing ur að sjá fyr ir sér
að opn ir bát ar hefðu þol að að
liggja fyr ir fest um víð ast hvar
yfir vetr ar mán uði. Fyrsti kafli
vél væð ing ar ís lenska báta flot-
ans leið þannig fram hjá Suð ur-
nesj um án þess að úvegs bænd ur
þar sýndu því nokkurn áhuga.
Ekki leið á löngu þar til far ið
var að smíða þil fars báta fyr ir vél
og er ljóst að þá breytt ust all ar
for send ur til út gerð ar vél báta,
mögu leik ar opn uð ust fyr ir út-
gerð þeirra á stöð um sem ekki
hafði áður ver ið talið ráð legt að
halda þeim á. Einn þeirra staða
var Sand gerði og þar hefst fyrsta
vél báta út gerð in á Suð ur nesj um
árið 1907.
Björn Gísla son kaup mað ur
í Reykja vík gerði það ár út
frá Sand gerði þrjá vél báta
til fisk veiða. Fyrst ur kom v/b
Gamm ur og var gerð ur út til
fisk veiða á vetr ar ver tíð fyrst ur
vél báta frá Suð ur nesj um. Um
ver tíð ar lok bætti Björn öðr um
bát við út gerð ina 3 smá lesta vél-
bát og síð ar, eða um Jóns messu
bætt ist svo þriðji vél bát ur inn
við, um 12 smá lest ir að stærð.
Vél bát ur inn Gamm ur var um
12 smá lest ir að stærð, skar súða
tví stöfn ung ur með 12 hest afla, 2
cy lendra Möll er up vél, smíð að ur
í Reykja vík af Bjarna Þor kels-
syni árið 1905. Hann var einn
af fyrstu þil fars bát um sem smíð-
að ir voru hér á landi fyr ir vél
og sá stærsti sem þá hafði ver ið
smíð að ur. Þó að ekki væri það
nýtt að sjá þil fars bát liggja fyr ir
fest um í Sand gerð is vík, þá voru
það mik il tíð indi og tíma mót í
út gerð ar sögu Suð ur nesja þeg ar
vél bát var þar lagt fyr ir ankeri
í febr ú ar mán uði árið 1907 til
að stunda það an fisk veið ar yfir
vetr ar ver tíð.
Áhöfn in á bátn um voru 6
menn, for mað ur var Magn ús
Þór ar ins son frá Flanka stöð um
og gjör þekkti hann til allra að-
stæðna á svæð inu. Véla mað ur
var norsk ur að upp runa, Olav I.
Ol sen, seinna vél smiðju eig andi
til margra ára í Ytri Njarð vík.
Ekki fara sög ur um afla brögð af
þess ari frumraun vél báta út vegs
á Suð ur nesj um, en tíma mót-
anna ber hins veg ar að minn ast
þar sem mark að var upp haf að
nýj um út gerð ar hátt um, þar sem
gamli tím inn var að víkja fyr ir
nýj um og vél ar aflið tók við af
ára barn ingi. Vél væð ing in hafði
að vísu sína fæð ing ar verki þar
sem vél ar bil an ir og þekk ing ar-
skort ur settu mark sitt á upp-
haf ið, en stefn an var mörk uð.
VÉL BÁT AR Í 100 ÁR
Nýárskveðja
Sendi öllum velunnurum Bláa hersins
bestu nýárskveðjur með þökk fyrir
stuðninginn á liðnum árum.
Tómas J. Knútsson Vél bát ur inn Gamm ur var um 12 smá lest ir að stærð, skar súða
tví stöfn ung ur með 12 hest afla, 2 cy lendra Möll er up vél, smíð-
að ur í Reykja vík af Bjarna Þor kels syni árið 1905.