Feykir - 23.11.2016, Side 11

1 12 01 6
Þórólfur á Hjaltastöðum við Fossána. Foringinn og þingforsetinn: Við vinirnir, Stefán
Hrólfsson foringi okkar gangnamanna.
Við frændurnir Dúddi á Skörðugili og ég
riðum eitt síðsumarskvöldið fyrir margt
löngu upp á Ásinn ofan við Langholtið,
eins og var siður okkar í allmörg ár,
löngu eftir að ég var hættur að vera
sumardrengur í sveit á Syðra-Skörðugili
hjá þeim Sigrúnu Júlíusdóttur og Dúdda.
Veðrið var blítt og bjart, bílaniður
af brautinni náði ekki eyrum okkar,
aðeins kvakið í mófuglunum og hófatök
hestanna. Við námum staðar efst á ásnum
og Dúddi rauf þögnina þegar hann sagði
við mig: „Frændi, mikið óskaplega hefur
nú drottni almáttugum tekist vel til þegar
hann skapaði Skagafjörð“.
Þetta voru orð að sönnu. Og núna,
þegar við erum komin fram í hinn
einstæða Austurdal, geri ég orð frænda
míns að mínum: Mikið óskaplega hefur
nú drottni almáttugum tekst vel til þegar
hann skapaði Austurdalinn.
Seiðmagn Austurdals
Það verður enginn samur, eftir að hafa
farið um Austurdalinn í Skagafirði.
Seiðmagni hans verður ekki með orðum
lýst. Náttúran, umhverfið, sagan; já og
sögurnar sem lifað hafa mann fram af
manni. Það er þetta sem ég held að geri
dalinn svona minnisstæðan og veldur því
að maður laðast að honum. Það er ekki
eitthvað eitt sem þessu veldur. Heldur
þetta allt, sem heillar þá sem ferðast um
Austurdalinn með staðkunnugum.
Ég gæti auðvitað nefnt Fögruhlíðina,
þann sælureit þar sem gróskumiklar
birkihríslurnar eru líkt og aldingarður
rétt norðan við hina fögru Hvítá.
Eða Fossána, fallegu og kraftmiklu
bergvatnsána sem var mikið torleiði
gangandi fólks áður en dugmiklir menn
réðust í að brúa hana fyrir skemmstu. Og
stuðlabergið ofan við Tinnárselið, þangað
sem menn sóttu stuðlabergssteininn á
legstað Hildigunnar á Keldulandi. Upp
í hugann kemur svo að á Nýjabæ bjó
Bólu-Hjálmar á árunum 1824 til 1829.
Gangnamenn nútímans syngja á þeim
slóðum erindi úr Austurdalsrímum:
Hjá Nýjabæ er fagnaskál úr fleygnum sopin.
Klyftaskan er alltaf opin
ef að skyldi klárast sopinn.
Um Austurdalinn má þess vegna vel
segja, eins og Jón Thoroddsen orti á
sinni tíð: Fræðir lýði fyrr og síð/ fallega
smíðar drottinn.
En jafnvel þessar smíðar almættisins,
lýsa ekki að fullu þeim hughrifum sem
maður verður fyrir hér í dalnum. Því
þó náttúra Íslands sé hér stórkostleg og
birtist okkur í allri sinni fjölbreytni nægir
það ekki til þess að skapa Austurdalnum
þann einstæða sess sem hann skipar í
hugum og hjörtum okkar sem unnum
dalnum; Dalnum eina.
Hafði Austurdalurinn mótandi
áhrif á „Listaskáldið góða“?
Mér hefur stundum verið hugsað til þess
að það er einhvern veginn svo viðeigandi
að náttúrufræðingurinn og listaskáldið
góða, Jónas Hallgrímsson, fór á sinni
tíð könnunarferð hér um dalinn. Hann
sem orti um Íslands farsælda frón og
kunni skil á náttúrufarinu, var skáld
rómantíkurinnar og unni landinu sínu,
en var einnig raunvísindamaður og nátt-
úrufræðingur. Hinn eiginlegi tilgangur
ferðar hans var að skoða möguleika á
nýtingu brúnkola, svo sem frammi á
Tinnárdal og víðar. En auðvitað hafa
áhrifin af dalnum, náttúrufegurð hans
og sögu, mótað þennan tilfinningaríka
mann, listaskáldið sjálft og vel get ég
ímyndað mér að hughrifin úr Austurdal
hafi tekið sér bólfestu í hugskoti hans og
haft áhrif á sumt af því fegursta sem hann
síðar orti, þó þess sé ekki getið endilega í
heimildum. Áhrifin af Dalnum fylgja
manni nefnilega á leið í lífinu, vitandi
og óafvitandi. Um það get ég borið,
sem hef notið þeirra forréttinda að fara
hér um haust hvert undanfarin sex ár,
auk þess að hafa gengið dalinn allt frá
Skatastöðum og fram í Grána og raunar
enn lengra, eða í Laugafell.
„Gang þú til fjalla
ef leið er þín lund“
Og skáldin hafa ort um Austurdalinn.
Vinur minn og kær gangnafélagi, Sig-
urður Hansen, einn fremsti hagyrð-
ingur samtímans, hefur á síðari árum
verið þar fremstur á meðal jafningja. Það
er dauður maður sem ekki er snortinn
af að lesa eða heyra kveðskap hans um
dalinn. Ógleymanlegt er síðdegið, eitt
haustið, þar sem við stóðum frammi
við Hvítá nokkrir gangnafélagar og
Siggi rifjaði það upp fyrir okkur að þar,
– nákvæmlega í þeim sporum sem við
stóðum eftir að hafa farið af baki til þess
að hressa okkur, – hefði hann ort sitt
fagra kvæði Í öræfadal. Að beiðni minni
flutti hann kvæðið fyrir okkur félaga
sína í kyrrðinni og einhvern veginn
varð maður ekki samur maður á eftir.
Gang þú til fjalla ef leið er þín lund
og löngun og þrá eru í dvala.
Það vermir þitt hjarta á viðkvæmri stund
ef vitjar þú öræfadala.
Og háttaðu einn undir himinsins sæng
og hlustaðu á þögnina tala.
Þar mófuglamóðirin vermir með væng,
vorgróður öræfadala.
Gefðu þér tíma og fangaðu frið,
sem fýkur með morgunsins svala.
Er heyrir þú svanina hefja sinn klið
af heiðarbrún öræfadala.
Jafnvel miðaldra kallar, eins og við
gangnamenn, komast aðeins við að
heyra þennan fallega kveðskap fluttan
þar sem hann varð til, úti í guðsgrænni
íslensku náttúrunni, í sjálfum öræfa-
dalnum.
Austurdalurinn er ómetanlegur
En hvers virði er Austurdalurinn? Ég
spyr vegna þess að leitast hefur verið
við að svara þessari spurningu í starfi
framkvæmdanefndar um svo kallaða
Rammaáætlun, um vernd og nýtingu
landsvæða. Það kemur mér ekki á
óvart að í mati þeirra sérfræðinga sem
um málin hafa vélað á þeim vettvangi
er komist að þeirri niðurstöðu að
verndargildi svæðisins skori hvað hæst,
allra þeirra kosta sem skoðaðir voru í
landinu. Sjálfur hef ég vitaskuld aldrei
reynt að leggja slíkt mat á þessa hluti,
enda kann ég ekki þær forsendur sem
til þess verks eru brúkaðar. Né heldur
hef ég neina þá kunnáttu á þessu sviði
sem sérfræðingar styðjast við. Ég er
bara aumur smali í Austurdal sem
hef meðtekið seiðmagn hans af tíðum
ferðum, innblásinn af sögunum og
sögnunum úr Dalnum. Og mitt svar
við spurningunni sem ég bar fram
áðan um virði Austurdalsins er þess
vegna stutt og laggott. Austurdalurinn
er ómetanlegur. Ómetanlegur eins og
hann birtist manni, prýddur þeirri sögu
sem hann hefur að geyma og kryddaður
sögnunum sem hafa varðveist og
verða stöðugt til af þeim sem Dalinn
byggðu og okkur sem um hann förum,
núverandi og komandi kynslóðum til
gleði og yndisauka.
Hvers vegna laðaðist ég
að Austurdalnum?
En hvernig laðaðist ég upphaflega að
Austurdalnum? Það er svolítil saga að
segja frá því. Ég er í gönguhópi sem
Austurdalurinn
er ómetanlegur
UMSJÓN
Páll Friðriksson
Ræða Einars K. Guðfinnssonar í Ábæjarkirkju 31. júlí 2016
Sunnudag í verslunarmannahelgi ár hvert
er efnt til messugjörðar í Ábæjarkirkju í
Austurdal í Skagafirði. Auk hefðbundinnar
athafnar er fenginn ræðumaður til að flytja hugleiðingar sínar fyrir
kirkjugesti og í sumar steig Einar K. Guðfinnsson, forseti Alþingis, í
predikunarstólinn og sagði frá kynnum sínum af Austurdal og fólki
sem honum tengist sterkum böndum. Einar veitti góðfúslegt leyfi
til að birta hugleiðingar sínar í Jólablaði Feykis.
Gangnamenn í Austurdal, haustið 2015. MYNDIR: FRÁ EINARI K. GUÐFINNSSYNI