Morgunblaðið - 22.01.2018, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. JANÚAR 2018
Er andi í flöskunni? Engu er líkara en sjálfur Aladín sé hér að breiða úr sér á himninum við Ægisíðu.
Eggert
Þriðjudaginn 16. janúar
sl. birti Morgunblaðið við-
tal við Kristínu Ómars-
dóttur skáld. Þótt ég
þekki lítið til Kristínar
vakti viðtalið áhuga minn,
því fyrirsögnin tengdist
beint og óbeint erindi sem
ég átti að flytja síðar
þennan sama dag fyrir
nemendur mína í lögfræði.
Fyrirsögnin var svo hljóð-
andi: „Frjáls manneskja þarf fyrst og
fremst að hugsa.“ Í viðtalinu segir nánar
um þetta:
„Kristín segir að frjáls manneskja
þurfi fyrst og fremst að hugsa og það
geti verið þrautin þyngri, að hugsa, mað-
ur nenni því ekki, þess vegna sé auðveld-
ara að afsala sér sjálfstæðinu fyrir alls
konar þægindi og freistingar og vél-
rænan lífsstíl, og það hafi hún oft gert,
en í mun minna mæli þegar hún var
yngri.“
Það var gott að lesa þessi einlægu orð
Kristínar, enda þekkti ég sjálfan mig í
þeim. Svo þakklátur var ég fyrir þessa
setningu að ég klippti hana út úr blaðinu
og hef gengið með hana á mér síðustu
daga. Til þessara orða hef ég svo vitnað
tvo kennsludaga í röð, því þarna held ég
að skáldinu hafi tekist að segja í fáum
orðum það sem ég hef, í vanmætti hugs-
ana minna, aðeins getað orðað í of löngu
máli. Orð Kristínar lýsa vandamáli okk-
ar, sem föllum daglega í freistni hugs-
unarleysis og týnumst í hugsunarþoku.
Ég hallast jafnvel einnig að því að þessi
setning Kristínar geti komið að gagni
við að varpa ljósi á og skilja ögn betur
hina pólitísku orðræðu, sem alltof sjald-
an getur kallast samræða. Til skýringar
á síðastnefndu atriði leyfi ég mér að
setja eftirfarandi hugsanir á blað, í
þeirri von að þær gætu mögulega komið
einhverjum öðrum að gagni.
Ein leiðin til að komast hjá því að
hugsa heila – og sjálfstæða – hugsun er
að gangast einhverri hugmyndafræði á
hönd. Kostirnir við slíkt eru augljósir
fyrir þá sem þekkja sjálfa sig í tilvitnaðri
lýsingu skáldsins Kristínar. Á vettvangi
hugmyndafræðinnar kynnumst við oftar
en ekki heildstæðu hugmyndakerfi
(kenningum) sem geyma allsherjarskýr-
ingar á flestu eða jafnvel
öllu sem gerist. Í ljósi hug-
myndafræðinnar verður
mótlætið skiljanlegt, órétt-
lætið beiskara og réttlætis-
krafan óskilyrt. Á öldinni
sem leið ruddu alræmd
kenningarkerfi sér til
rúms. Breiðfylkingar alls
kyns -ista boðuðu „fagn-
aðarerindi“ mismunandi
-isma. Hér nægir að nefna
kommúnisma og nasisma,
en fylgismenn hvorrar hug-
myndafræði um sig létu tilganginn helga
meðalið þegar kom að því að brjóta heilu
þjóðirnar og meginlöndin undir alræðis-
og helstefnur sínar. Ef skrum, skraut-
sýningar og lúðrablástur dugðu ekki var
stutt í hótanir, kúgun, ofbeldi, manndráp
og fjöldamorð. Þegar hugmyndafræð-
ingarnir höfðu tekið völdin var lítið rými
skilið eftir fyrir frjálsa hugsun. Á því
stigi er nefnilega mikilvægara að allir
hugsi eins. Allt skal þá lúta einni yfir-
drottnandi hugmyndafræði, sem umber
enga gagnrýni, þolir engum að andæfa
og hatast við frjálsa hugsun. Ég nefni
þetta hér því hugsanaletin sem Kristín
Ómarsdóttir gerði að umtalsefni í áður-
nefndu viðtali er ekki bara óholl okkur
sjálfum, heldur er hún samfélaginu öllu
háskaleg, svo sem dæmin sanna.
Getur verið að hér sé komin einhver
skýring á því óþoli gagnvart skoðunum
annarra, sem einkennir svo mjög póli-
tíska umræðu? Gætu samskipti okkar og
rökræða batnað ef við hættum að láta
aðra hugsa fyrir okkur, efuðumst oftar
um eigin sannfæringu, værum örlítið
gagnrýnni á eigin fullyrðingar og færum
að hlusta á aðra með opnum huga þess
manns sem í hjarta sínu getur viður-
kennt að hann hafi ekki öll svör á reiðum
höndum?
Eftir Arnar Þór
Jónsson
» Getur verið að hér
sé komin einhver
skýring á því óþoli gagn-
vart skoðunum annarra,
sem einkennir svo mjög
pólitíska umræðu?
Höfundur er héraðsdómari.
„Frjáls manneskja
þarf fyrst og
fremst að hugsa“
Arnar Þór Jónsson
22. janúar er dag-
urinn sem Élysée-
sáttmálinn milli
Frakka og Þjóðverja
var undirritaður árið
1963. Báðar þjóðir
fagna í dag vináttu
sem tókst á milli
þeirra svo nú eru þær
nánustu bandamenn í
stjórnmálum, efna-
hagsmálum, vísindum
og menningu. Það var sem sé fyrir
55 árum sem forseti Frakklands,
Charles de Gaulle, og kanslari Sam-
bandsríkis Þýskalands, Konrad
Adenauer, undirrituðu sáttmálann
sem vísaði veginn til nánari sam-
vinnu Frakka og Þjóðverja.
Þessi sáttmáli var síður en svo
sjálfgefinn. Árið 1963 voru minning-
arnar úr síðari heimsstyrjöld, að
ógleymdri þeirri fyrri, mönnum enn
ofarlega í huga. Á 70 ára tímabili
höfðu Frakkar og Þjóðverjar eldað
saman grátt silfur og háð þrjár
styrjaldir sem skildu bæði lönd eftir
í sárum. En þjóðum okkar beggja
tókst að sættast og í stað aldagam-
allar andúðar auðnaðist þeim að
bindast svo föstum böndum tryggð-
ar, virðingar og samvinnu að ein-
stætt er. Nú sýna allar skoðana-
kannanir að Þýskaland er það land
sem Frakkar hafa mestar mætur á
og gagnkvæmt. Sagan geymir eng-
an örlagadóm, það hafa Þjóðverjar
og Frakkar sýnt fram á.
Élysée-sáttmálinn er lítt þekktur
með öðrum þjóðum en hann lýsir
fyrst og fremst vinnulagi. Þetta
vinnulag kveður á um reglulega
fundi, á öllum stigum stjórnkerfis og
stjórnsýslu þjóðanna okkar beggja, í
því skyni að leiða fram sameiginlega
fransk-þýska afstöðu. Þannig er þar
tekið fram að „ríkisstjórnir beggja
landa skulu ætíð ráðgast við áður en
ákvörðun er tekin í mikilvægum ut-
anríkismálum, og þá sérstaklega í
málum sem lúta að sameiginlegum
hagsmunum beggja þjóða, með það
fyrir augum að komast eins og kost-
ur er að áþekkri niðurstöðut.“
Þetta verklag hefur sannað gildi
sitt. Engin tvö ríki í veröldinni vinna
jafnnáið saman, hvort sem um ræðir
samráð þýska kanslarans og
franska forsetans, samráðsfundi
þjóðþinga beggja landa, vinatengsl
2.200 bæja og borga eða meira en
180 samstarfsverkefni háskóla og
vísindastofnana, og kynni milli
meira en átta milljóna ungmenna
fyrir tilstilli Fransk-þýsku ung-
mennastofunnar. Fransk-þýska ráð-
herraráðið setur viðmið tvisvar á ári
og efnir til átaksverkefna á vett-
vangi þjóðanna til að dýpka sam-
band þeirra. Utanríkisráðherrar
landanna eiga náið samstarf og
skipti á sendifulltrúum eru tíð. Sum
sendiráða okkar og menningarstofn-
ana deila húsnæði, eins og raunin er
í Dakka og Ramallah. Og ekkert lát
er á samstarfinu: Í tilefni af 55 ára
afmæli Élysée-sáttmálans munu
þjóðþingin í Frakklandi og Þýska-
landi samþykkja sameiginlega
ályktun þar sem þess er óskað að
ríkisstjórnir Frakklands og Þýska-
lands vinni að nýjum Élysée-
sáttmála með það að leiðarljósi að
efna til nýrra markvissra verkefna
sem staðfesti gildi og ávinning af
vináttu og samstarfi Frakka og
Þjóðverja.
En samband þjóðanna stuðlar
jafnframt að viðgangi Evrópu. Það
er upp úr samskiptum Frakka og
Þjóðverja sem sameiginlegi mark-
aðurinn, sameiginlega myntin og
Schengen-svæðið spruttu. Frakkar
og Þjóðverjar eiga sér ólíka menn-
ingu, sögu, stjórnkerfi og fara ólíkt
að við að taka ákvarðanir. Þeim ber
að leita sameiginlegrar afstöðu sem
umræður innan Evrópusambands-
ins byggjast síðan á. Þótt það komi
oft í hlut Þjóðverja og Frakka að
varpa fram nýjum hugmyndum, í
ljósi þess hve samvinna með þeim er
náin og hve ríkin skipta miklu máli í
ESB (með 40% vergrar landsfram-
leiðslu og 30% íbúa) þá eru það ætíð
öll aðildarríki sambandsins sem
taka ákvarðanir á vettvangi þess.
Það er í þessu samhengi sem þjóðir
okkar beggja gangast við ábyrgð
sinni, andspænis sögu og framtíð
álfu sem ber skylda til að tala einum
rómi ef hún vill komast af. Þessari
sameiginlegu ábyrgð sleppir ekki
við landamæri Evrópusambandsins
heldur nær hún líka til landa utan
þess, eins og Íslands, samkvæmt
samningum þar að lútandi.
Élysée-sáttmálinn var frumkvæði
hugrakkra stjórnmálaleiðtoga með
framtíðarsýn og ber enn þann dag í
dag vitni um kraftmikil samskipti
Frakka og Þjóðverja og sameigin-
legan vilja þjóðanna okkar beggja til
að leggja sitt af mörkum til við-
gangs Evrópu, sem ekki sé bara
efnahagssvæði heldur samfélag um
skýra framtíðarstefnu og gildi.
Eftir Herbert Beck
og Graham Paul » Vinátta og samvinna
Frakka og Þjóðverja
stendur styrkum fótum
og hefur sífellt breikkað
og dýpkað frá undir-
ritun Élysée-sáttmálans
fyrir 55 árum.
Herbert Beck
Höfundar eru sendiherrar Þýska-
lands og Frakklands á Íslandi.
Samband Frakka og Þjóðverja
– Élysée-sáttmálinn 55 ára
Graham Paul