Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.01.2018, Page 36

36 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14.1. 2018
H
ver er ástæðan fyrir hnignun
stjórnmálanna? Með þessari
spurningu er átt við hinn lýð-
ræðislega heim, sem er mun
minni en hinn hlutinn, þegar
grannt er skoðað. Því þótt
sumar þjóðir vilji gjarnan láta flokka sitt skipulag
sem lýðræðislegt og það beri ýmis merki þess, þá
styður hin raunverulega framkvæmd ekki endilega
slíka niðurstöu.
Lýðræðið minnst vont en verklaust
Við, sem segjumst heppin að búa við lýðræði, vitnum
sjálf í þekkt snjallyrði um að lýðræðið sé stórgallað,
en ekkert skárra fyrirkomulag sé innan seilingar.
Dæmi eru úr fornri tíð um vilja til að hafa lýðinn
með í ráðum. (Þá var lýður ekki skammaryrði.) Þau
eru kunn frá smærri stöðum og sveipuð helgi í sög-
unni. Stærsti hluti „hinnar þekktu jarðarkringlu“ bjó
lengstum við ráðamenn með óskeikult vald, iðulega
sagt fengið frá ósýnilegum guðlegum öflum. Fæstir
lifðu það af að draga slíkar heimildir í efa. Einræð-
isherrar af einhverju tagi áttu lokaorðið víðast hvar.
Vestan frá Evrópu og allt austur til Japans, og að
endimörkum fastalandsins í Asíu. Slíkt alræðisvald
gat sitthvað sem lýðræðið er ófært um. Kínamúrinn
yrði aldrei byggður í landi þar sem kosið er á fjög-
urra ára fresti og þverhausar og kverúlantar ganga
lausir allan sólarhringinn. Trump, með sinn veggjar-
stubb finnur fyrir því. Péturskirkjan í Róm og Páls-
kirkjan í London væru enn á teikniborðinu. Al-Sísí,
forseti Egypta, gæti fengið samþykkt á sínu þingi að
byggja píramída yfir sig dauðan. En það yrði aldrei
gert. Það voru alráðir menn með þráðbeint samband
við fleiri guði en einn sem létu byggja píramída og
fluttu í þá grjót langt að sem væri nær óvinnandi
vegur að gera með þeirri miklu tækni sem mann-
kynið ræður yfir nú. Þessir píramídar sem enginn
gæti byggt nú eru undirstaða egypsks túrisma.
Á hinum ófundnu landsvæðum (sem þáverandi íbú-
ar vissu ekki að væru týnd), hvort sem það var í
Ástralíu, Afríku, eða Norður- og Suður-Ameríku,
voru ýmis tilbrigði um það hvar vald lá hjá ein-
stökum hópum. Sums staðar stóð þjóðskipulag á
gömlum merg. Og hinar miklu fjarlægðir gerðu það
að verkum að veröldin var ekki ein á þessum stöðum.
Sögurnar voru ekki eina stórvirkið
Þúsundum ára eftir margvíslegar tilraunir með
stjórnkerfi, miðstýrð ofurveldi og eða dreifð og til-
tölulega fámenn og um hríð sjálfstæð og sjálfbær
þjóðfélög, gerðu Íslendingar athyglisverða tilraun
um valddreifingu. En í öllum þessum kerfum var
niðurstaðan að einhverju leyti sú að sumir urðu
valdameiri en aðrir. Það gerðist líka þótt maðurinn
kæmi ekki við sögu. Það gerðist hjá órangútönum,
fílum, flóðhestum og úlfum.
Þéttbýlisfólk telur sumt að rollurnar séu allar
klónaðar undan einni. En þær eru eins ólíkar og ein-
staklingarnir á landsfundi Sjálfstæðisflokksins sem
andstæðingarnir afgreiða samt alla sem einsleitan
hóp í pakka.
Forystusauðirnir í fjárhópnum urðu til langt á
undan öllum flokksforingjum og njóta mun meira
álits í sínum hópi en þeir síðarnefndu í sínum.
Enn er það svo að í stærstum hluta hinnar gjöfulu
álfu Afríku er eignarhald óljóst hugtak. Því það er
ekki fært til bókar nema að sáralitlu leyti, Ætt-
arhöfðingi getur verið ríkur að landgæðum og ýms-
um efnum. En það er ekki skráð. Hann hefur nægi-
legt lið í kringum sig til að tryggja að ekki sé gerður
ágreiningur um það sem hann hefur sankað að sér.
Þeir sem skipa sér í flokka eingöngu eftir því sem öf-
undargenið í skrokki þeirra segir til og eru ófáir,
kynnu að halda það frábært fyrirkomulag að eign-
arrétturinn liggi hvergi skráður fyrir. Það myndi
leysa kvótakerfið ógurlega upp á einum degi, kynni
einhver að hrópa upp, yfirsæll af gleði.
Það eru gjöful fiskimið víða fyrir ströndum Afríku.
En lengi vel vissi enginn hver mætti nýta þau. Þetta
vissu þeir sem búa fjær og norðar og mættu með sín
fley, gengu í sjóðinn og sóttu sér hnefa, eins og þar
segir, og gera enn. Heimamenn sáu ekki sporð.
Bláeygir stjórnmálamenn geta snýtt sínum eigin
íbúum um mikið fé til að senda í þróunaraðstoð og
sofið betur en ella í þeirri sælu trú að þeir séu í hópi
góðmennanna. En þetta fé kemur ekki að öðru gagni
en því að láta þessum grunnfærnu stjórnmálamönn-
um líða vel. Ríku mennirnir í fátæku löndunum hirða
lungann af því sem fátæka fólkið í ríku löndunum er
rukkað um.
Á meðan þinglýsingarskrifstofan virkar ekki í
þessum löndum þá virkar ekkert.
Hitt stórframlagið
Á meðan keisaravald var enn í Kína, Japan eða Róm
eða konungsvald þar og annars staðar var gerð stór-
merkileg lýðræðisleg tilraun á Íslandi. Þjóðsöng-
urinn þá gat verið sá sem Þuríður Sigurðardóttir
söng: Ég á mig sjálf.
Þessi snjalla skipan var furðu langlíf og gekk vel
furðu lengi. Og fyrst byrjað er að tönglast á orðinu
furðu þá var það að minnsta kosti furðuleg tilviljun
hversu mikið blómaskeið átti samleið með þessari
furðulegu þjóðfélagstilraun.
Nú ættu þeir sem halda að þeim sé skylt að efast
um allt auðvitað að efast um að þetta mikla blóma-
skeið í menningarlegum og fjármálalegum efnum
hafi haft eitthvað með lýðræðið og frelsið að gera.
Og auðvitað er ekki hægt að neita því að þessar
þrjár aldir sem helst eru undir ríkti „global warm-
ing“ á Íslandi. Einhvers staðar hafa menn verið að
keyra bíla og ekki endurunnið það plast sem féll til
eða allur sá mikli flugvélafloti sem ekki sást frá Ís-
landi hefur spúið hrikalega aftur úr sér. Ekkert kol-
efnisgjald var þá greitt hér á landi. Því fór þetta
svona illa: Gróður náði sér á strik upp um allar hlíð-
ar. Búsmali gekk sjálfala. Menn sáðu og uppskáru í
ökrum. Ekki er því að neita að jöklar minnkuðu
mjög mikið með þeim afleiðingum að …þeir urðu
miklu minni en áður. Ekki gat það haft jákvæð áhrif
á ferðamannastrauminn enda benda engar tölur til
þess að hann hafi verið neinn á dögum Sturlunga
þótt Snorralaug sé ekki síðri en Bláa lónið.
En var ekki ójöfnuður?
Ýmsir hafa fullyrt að um þessar mundir hafi ekki
verið hægt að benda á mörg lönd önnur þar sem
meiri jöfnuður ríkti. Ekkert skal fullyrt um það,
Samþykkja í megin-
atriðum að gera mála-
miðlun en á móti því
að gera málamiðlun
um meginatriði
’
Er það rétt að Íslendingar, og reyndar
fleiri þjóðir, séu að verða leiðir á lýð-
ræðinu? Ef svo er, sem bréfritari hallast
að, þá hvers vegna?
Lýðræðið snýst að meginhluta um að-
komu fólksins að valdinu. Orðið segir það
sjálft. Og nú er svo komið að fólk hefur
áttað sig á að valdið lýtur ekki lýðræð-
islegum lögmálum lengur í sama mæli og
áður var.
Reykjavíkurbréf12.01.18