Morgunblaðið - 06.02.2018, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 2018
Stórhríð Á stundum getur íslenskt vetrarveður gjörbreytt umhverfinu. Svo virðist sem ferðamenn tveir berjist
gegnum veðrið í óbyggðum en staðurinn er í raun miðborg Reykjavíkur, Ingólfsgarður við Hörpu nánar tiltekið.
Kristinn Magnússon
Í Reykjavíkurbréfi
sl. sunnudag er fjallað
um áhugaverð og þýð-
ingarmikil atriði sem
varða starfsemi dóm-
stóla. Tekið skal undir
þá ályktun að illa sé
komið, þegar þeir sem
síst skyldi standast ekki
persónulegar og hóp-
lægar freistingar og
taka óhnekkjanlegar en
löglausar ákvarðanir í
þágu baráttu sinnar um völd.
Annað í bréfinu vekur væntanlega
verðskuldaða athygli. Þar segir að
spakmæli kveði svo á að þá fyrst séu
menn orðnir góðir lögfræðingar þeg-
ar þeir hafi gleymt öllu sem þeir
lærðu í lagadeildinni. Skilja ber bréf-
ritara svo að orðið „spakmæli“ sé
öfugmæli um þessa kenningu. Tekið
skal undir það.
Í lagadeildinni forðum lærðum við
að lögin færu ekki í manngreinarálit.
Dómar ættu að byggjast á hlutlægri
meðferð réttarheimilda, þar sem tog-
streita hagsmuna og þjóðfélagsátaka
ætti ekki að hafa áhrif.
Flest erum við hins vegar undir þá
sök seld að hafa fengist við alls konar
verkefni á lífsins vegi, þar sem lög-
fræðilegar pælingar hafa ekki svo
mjög verið í forgrunni. Þá hefur okk-
ur hætt við að hverfa frá því sem við
lærðum í lagadeildinni, þegar við
óspjölluð sátum þar og dáðum gyðju
réttlætisins. Hún fór ekki í mann-
greinarálit og var með bundið fyrir
augu til að þekkja ekki einn málsaðila
frá öðrum.
Það er jafnvel hugsanlegt að í sýsl-
an daganna höfum við einatt fundið
réttlætingar fyrir að gera eitthvað
sem okkur kann að hafa fundist upp-
lagt á því augnabliki, sem hafst var
að, þó að í bága færi við lærdóminn úr
lagadeildinni. Eftir að ákvarðanir um
slík efni hafa verið teknar og fram-
kvæmdar hættir okkur til að réttlæta
þær fyrir sjálfum okkur
og öðrum. Þá hentar oft
ekki vel að rifja upp
hreinlífið úr lagadeild-
inni. Og svo gleymum
við kannski fljótlega
flestu sem þar var
kennt og í staðinn hefur
komið lífsmynd sem
mótast hefur af basli
daganna í lífi okkar.
Gleymska okkar og
aðlögun að eigin við-
fangsefnum hefur hins
vegar ekki fellt niður
lögmálin sem við lærðum forðum.
Enn sem fyrr ættu menn að mega
blanda saman áfengi og pilsner, án
þess að sæta refsingu fyrir. Snið-
ganga dómara hjá lögum var jafn
röng fyrr á tímum og hún myndi telj-
ast nú. Sama er að segja um áfell-
isdóma yfir sökuðum mönnum, sem
ekki fullnægja kröfunum sem okkur
voru kenndar í lagadeildinni.
Við skulum reyna að halda áfram
að vera börn í lögum ef í því felst að
halda í óspjallaða hugsjónina sem
okkur lærðist í lagadeildinni forðum.
Og við skulum taka undir með höf-
undi Reykjavíkurbréfsins um að okk-
ur sé ekki bara heimilt, heldur jafnvel
skylt, að segja deili á dómum æðsta
dómstólsins sem misbjóða réttlætis-
gyðjunni.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Í lagadeildinni forð-
um lærðum við að
lögin færu ekki í mann-
greinarálit. Dómar ættu
að byggjast á hlutlægri
meðferð réttarheimilda,
þar sem togstreita
hagsmuna og þjóð-
félagsátaka ætti
ekki að hafa áhrif.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Gyðja réttlætis
Sagan sýnir að
þegar ný æviskeið
komast í fókus fylgja
oft miklar samfélags-
breytingar í kjölfarið.
Ný sýn á æskuna á
19. öld ruddi brautina
fyrir barnaverndarlög
og skólaskyldu og
skapaði ýmiss konar
viðskiptatækifæri og
iðnað á borð við leik-
fangaframleiðslu og útgáfu barna-
bóka. Á miðri síðustu öld skapaði
nýr samfélagshópur, unglingar,
gífurlegar tekjur fyrir ýmsa fram-
leiðendur. Nú eru að verða álíka
umfangsmiklar breytingar og ung-
lingamenningin leiddi af sér, nema
hvað nú eru það ekki unglingarnir
sem valda umrótinu heldur eldra
fólk. Fólki sem komið er á efri ár
fjölgar mikið, það er við mun betri
heilsu en áður og mun lifa lengur
en áður. Þessi þróun mun hafa
mikil áhrif á samfélagið og skapar
bæði mikil tækifæri og áskoranir.
Miklar breytingar
á samfélaginu
Fjölgun eldra fólks er raunar
ein stærsta samfélagsbreytingin
sem Íslendingar og flestar aðrar
þjóðir munu standa frammi fyrir á
næstu árum og áratugum. Íslend-
ingar eru samt enn töluvert yngri
þjóð en margar aðrar, þ.e. hlut-
fallslegur fjöldi eldra fólks er enn
minni hér en í öðrum löndum. Í
dag eru 65 ára og eldri rúmlega
14% Íslendinga. Árið 2039 gerir
Hagstofa Íslands ráð fyrir að hlut-
fallið verði komið yfir 20% og yfir
25% árið 2057. Frá árinu 2047 má
reikna með að þeir sem eru 65 ára
og eldri verði fleiri en þeir sem
eru 19 ára og yngri
sem er öfugt miðað
við það sem nú er.
Þróunin mun halda
áfram upp á við,
aldurslega séð, um
fyrirséða framtíð. Í
kringum 2060 munu
Íslendingar sem eru
75 ára og eldri verða
jafnstórt hlutfall þjóð-
arinnar og 65 ára og
eldri eru í dag.
Meðalævi Íslend-
inga mun lengjast
verulega. Meðalævilengd karla við
fæðingu hækkar þannig úr 79,6
árum á árinu 2016 upp í 84,3 ár
árið 2065. Hjá konum fer meðal-
ævin úr 83,6 árum árið 2016 í 88,6
ár árið 2065.
Breytingar með batnandi
heilsu og hækkandi með-
alaldri
Um síðustu aldamót töldu karl-
ar um sextugt í Bandaríkjunum að
heilsa þeirra væri almennt jafn
góð og þeirra sem voru sjötugir
upp úr 1970. Með öðrum orðum
mætti segja að þeir sem áður voru
sjötugir séu nú í kringum sextugt
sé tekið mið af almennri heilsu
fólks. Fólk lifir lengur og heilsa
þess er betri en áður var.
Í þróuðum löndum eru útgjöld
til eftirlauna og heilsugæslu nú í
kringum 16% af landsframleiðslu.
Að mati Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
munu þessi útgjöld verða um 25%
af landsframleiðslu í lok aldar-
innar, verði ekkert að gert.
Áhrif öldrunar á samfélag okkar
verða mikil og víðtæk. Sumir eru
betur í stakk búnir en aðrir til
þess að takast á við þessar breyt-
ingar, t.d. hvað heilsu og fjármála-
stöðu varðar. Ætla má að áhugi
eldra fólks á að vinna lengur
aukist með betri heilsu. Umræða
um seinkun lífeyristökualdurs er
víða komin á fullt skrið, en víða er
staðan sú að ekki er augljóst að sá
lífeyrissparnaður sem nú er fyrir
hendi dugi til þess að fólk geti lif-
að góðu lífi til æviloka. Betri
heilsa og lengri ævi verður örugg-
lega til þess að fólk geti og muni
vilja búa lengur á eigin heimili en
verið hefur. Ýmsar tæknibreyt-
ingar og bætt upplýsingastreymi
hafa sífellt meiri áhrif á líf fólks,
auðvelda það og gera það fjöl-
breytilegra. Það á ekki síst við um
líf eldra fólks.
Það er áleitin spurning hvernig
fjármálakerfi heimsins, bankar og
tryggingafélög muni bregðast við
þessari þróun. Eldra fólk mun
verða sterkur neysluhópur í fram-
tíðinni og mun gera miklar kröfur.
Í þessu sambandi verða til margir
möguleikar og nýjar kröfur koma
upp.
Landsbankinn telur mikilvægt
að fylgjast með þessari þróun og
fjalla um hana. Á Umræðunni,
efnis- og fréttavef Landsbankans,
birtast í dag fimm greinar þar
sem fjallað er um þau áhrif sem
aukinn lífaldur mun hafa á sam-
félag okkar. Slóðin á umfjöllunina
er www.landsbankinn.is/lengra-lif.
Eftir Ara
Skúlason » Fjölgun eldra fólks
er ein stærsta sam-
félagsbreytingin sem Ís-
lendingar og flestar aðr-
ar þjóðir munu standa
frammi fyrir á næstu ár-
um og áratugum.
Ari Skúlason
Höfundur er hagfræðingur
í Hagfræðideild Landsbankans.
Eldra fólk er ung-
lingar nútímans
Eitt af því sem fylgir
uppsveiflum eins og
þeim sem við sjáum í
atvinnulífinu um þess-
ar mundir er fjölgun
vinnuslysa. Til þess að
sjá merki um þetta er
nóg að bera saman
hagtölur við tölfræði
Vinnueftirlitsins um
vinnuslys. Undanfarin
ár hefur vinnuslysum
farið ört fjölgandi og slysatölurnar
fyrir 2016 eru þær hæstu frá því
mælingar hófust. 2017 tölurnar eru
ennþá að koma í hús en margt bend-
ir til þess að það ár verði jafn þungt í
slysum.
Rannsóknir gefa til kynna að
beinn og óbeinn kostnaður vegna
vinnuslysa og atvinnusjúkdóma sé
um 3,8% af vergi landframleiðslu
vestrænna landa. Miðað við árið
2016 hefði kostnaður vegna vinnu-
slysa verið 93 milljarðar eða 45 millj-
ónir á hvert vinnuslys það ár.
Það er því ljóst að atvinnulífsins
hér á landi bíður mikið verkefni. Ís-
lensk fyrirtæki verða að skoða hvort
skipulag og framkvæmd öryggis-
mála sé eins og best verður á kosið.
Forsvarsmenn verða að spyrja sig
hvort nóg sé að gert, hvort lög og
skyldur séu uppfylltar, og jafnvel
hvort ekki sé tilefni til að ganga
lengra en lög segja til um til að
tryggja öryggi starfsmanna sinna.
Það er á ábyrgð okkar allra í at-
vinnulífinu, fyrirtækja, opinberra
eftirlitsaðila og verkalýðsfélaga að
sjá til þess að tryggja
sem best að fólk sé
öruggt við sína vinnu.
En til þess að ná ár-
angri þurfum við að
vinna saman, deila
reynslu og þekkingu og
vera óhrædd við að
leita nýrra leiða.
Þess vegna stöndum
við hjá VÍS fyrir ráð-
stefnu um öryggis- og
forvarnarmál miðviku-
daginn 7. febrúar næst-
komandi. Til þess að
búa til vettvang fyrir einstaklinga og
fyrirtæki til að deila með öðrum og
læra hvert af öðru.
Markmið okkar með ráðstefnunni
er að gestir fari aftur heim á sína
vinnustaði fullir af innblæstri og
hugmyndum um hvernig sé hægt að
gera enn betur í forvarnarmálum og
hvernig sé hægt að gera vinnuum-
hverfi okkar allra eins og öruggt og
hægt er. Öruggara samfélag er allra
hagur og það eru sjálfsögð mann-
réttindi að allir komist heilir heim úr
vinnunni. Núllslysastefna er sú sýn
sem við hjá VÍS höldum uppi.
Sýn VÍS er að hægt sé að koma í
veg fyrir slys og skapa slysalausa
vinnustaði.
Vinnuslys hafa
aldrei verið fleiri
Eftir Helga
Bjarnason
Helgi Bjarnason
» Íslensk fyrirtæki
verða að skoða hvort
skipulag og framkvæmd
öryggismála sé eins og
best verður á kosið.
Höfundur er forstjóri VÍS.