Morgunblaðið - 09.02.2018, Qupperneq 44

44 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2018
heimskerfið var orðið á þessum tíma,
þar sem Bretar og Íslendingar voru
komnir í hernaðarbandalag.“
„Alls ekki skjóta“
Flosi leggur einmitt áherslu á þenn-
an punkt, að skipt hafi höfuðmáli fyr-
ir Íslendinga að tilheyra Atlantshafs-
bandalaginu.
„Íslendingar berja sér stundum á
brjóst yfir þeirri staðreynd að við
unnum Breta, en gleyma stundum að
við vorum að berjast við vinaþjóð. Og
ef maður lítur yfir sögu Breska
heimsveldisins, maður lifandi, þeir
hafa nú ekki verið hræddir við að
nota fallbyssur og byssubáta í gegn-
um tíðina. En svo koma þeir hingað
og fá um leið ströng skilaboð: „Alls
ekki skjóta.“
Ég hef séð skjal frá The First Sea
Lord, yfirmanni breska flotans, þar
sem hann talar um að freigáturnar
hafi beðið um leyfi til að nota byssur
til að ógna Íslendingunum. Hann
svarar: „Ég get ekki leyft byssu-
notkun gegn svona mikilvægum
bandamanni.“ Þetta eru hans orð.
Sjá má af þessu að vera okkar í
NATO skipti öllu máli.“
Bendir hann á að staða okkar hvað
þetta varðar gæti hafa skerst við
brottför varnarliðsins af Keflavík-
urflugvelli.
„Ef við lendum í svona deilu aftur,
þá höfum við enga NATO-stöð sem
við getum hótað að loka. Ég veit því
ekki hvort sama baráttutækni gæti
virkað þá, að vera svona óbilandi
þrjóskir.“
Gæslan stóð í ströngu
Flosi segir að borið hafi á því und-
anfarna áratugi að mikið sé gert úr
hlut Geirs Hallgrímssonar og fleiri
stjórnmálamanna og um leið því
haldið á lofti að varðskip okkar Ís-
lendinga hafi lítið haft að segja.
„Það hefur mér fundist leiðinlegt
að heyra, því Landhelgisgæslan stóð
virkilega í ströngu og það munaði
minnstu að það yrði mannfall í þess-
um átökum. Það er virkilega gæf-
unni að þakka að svo fór ekki,“ segir
Flosi.
„Sérstaklega 6. maí 1976, þegar
Gerald Plummer, skipherra á frei-
gátunni Falmouth, missti hreinlega
stjórn á sér. Þá var hann búinn að
senda Guðmundi Kjærnested, skip-
herra Týs, margoft skilaboð um að
hann yrði að víkja af leið, en hann
var þá að stefna á togara. „Ég beygi
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
G
era má þorskastríðunum
hærra undir höfði og
fræða yngri kynslóðir um
það sem þar fór fram.
Þetta segir Flosi Þor-
geirsson, sem vinnur nú að meist-
araritgerð um þorskastríðin frá sjón-
arhóli Breta.
„Það sem mest hefur komið mér á
óvart við skrifin er hversu lítið marg-
ir vita um þennan tíma. Menn halda
margir að bresk skip hafi verið að
sigla á íslensk skip, og svo höfum við
bara farið með sigur af hólmi. En
þetta var ekki svo einfalt. Til að
mynda í stjórnmálafræðinni þá eru
þorskastríðin oft tekin sem dæmi um
hvernig lítið ríki getur staðið á sínu
gagnvart miklu stærra veldi. Það er
sömuleiðis til marks um hvernig
á þig ef þú snýrð ekki af leið,“ sagði
breski skipherrann.
Á þessum tíma sigldu freigáturnar
gjarnan upp að varðskipunum og
reyndu að neyða þau af stefnu sinni
með því að fara smám saman fyrir
þau, enda voru þær hraðskreiðari og
náðu nær 30 hnúta hraða, á meðan
Týr til dæmis náði á fullri ferð um 20
hnúta hraða.
En þarna ákveður hann að nóg sé
komið, tekur níutíu gráða beygju og
siglir beint í hliðina á Tý. Það hall-
aðist um leið 70 gráður en þeir þrír
menn sem stóðu á dekkinu náðu á
einhvern ótrúlegan hátt að halda sér
föstum. Samt fóru þeir á bólakaf í
sjóinn og það er mesta mildi að þeir
skyldu ekki farast.“
Munaði 30 til 60 sentimetrum
Flosi segist stundum hafa hugsað
hvað hefði gerst ef Týr hefði sokkið
eftir þessa ásiglingu freigátunnar.
„Guðmundur sagði að munað hefði
30 til 60 sentimetrum á því að freigát-
an hitti á stað þar sem klæðning Týs
var ekki jafn þykk. Þá hefði mögu-
lega komið gat á skipið, fossað inn
sjór í vélarrúmið, og Týr hefði líklega
sokkið. Hvað hefði gerst þá? Hvernig
hefðum við brugðist við, við að missa
okkar nýjasta varðskip, að ég tali
ekki um jafnvel mannslíf. Þá væri
sagan öðruvísi í dag. Það mátti engu
muna.“
Frá upphafi lagði Flosi upp með
það að skoða þorskastríðin frá geó-
pólitísku sjónarhorni. „Ég hef reynt
að nálgast viðfangsefnið frá hlið
Breta. Það kom út bók fyrir nokkrum
árum eftir Andrew Welch, The Royal
Navy in The Cod Wars, sem opnaði
algjörlega augu manns fyrir því að
það voru auðvitað tvær hliðar á
þessu. Hann var sjálfur um borð í
breskri freigátu á þessum tíma og
það hefur verið fróðlegt að kynnast
því hvernig þeir sáu þetta. En svo
hefur maður líka lent í því að sumir
eldri Landhelgisgæslumenn verða
gramir ef maður vogar sér að nefna
að það séu fleiri hliðar á þessu en
þessi harða, íslenska hlið,“ segir
Flosi kíminn.
„En undir fjögur augu þá hafa þeir
stundum viðurkennt að hafa gripið til
ýmissa ráða, sem þættu nú ef til vill á
mörkum þess að kallast heiðarleg.“
Suðu tennur utan á skutinn
Spurður í framhaldi hvort varðskip
Íslands hafi náð að gera bresku frei-
gátunum einhverjar skráveifur segir
Flosi að eitt skip hafi komið sér á
óvart, en það hafði hann aldrei heyrt
um áður.
„Það er varðskipið Baldur. Ég
varð heillaður af því skipi, sér-
staklega eftir að ég las ævisögu
Höskuldar Skarphéðinssonar, sem
var skipherra á Baldri. Hann fyrirleit
Breta og fór ekkert í grafgötur með
það. Honum fannst þeir hafa blóðuga
og ömurlega heimsveldissögu og
væru nú að gera það sem þeir hefðu
alltaf gert, að kúga lítil smáríki til að
geta hegðað sér eins og þeir vildu.
Hann gekk því hart fram þegar hann
gat.“
Og Baldur var ekkert venjulegt
varðskip, segir Flosi. „Þetta var til-
tölulega nýr pólskur skuttogari sem
keyptur var til Dalvíkur og tekinn
eignarnámi þaðan. Svo var hann mál-
aður grár og sett á hann fallbyssa,“
bætir hann við og blaðamaður reynir
um leið að sjá þetta fyrir sér árið
2018 – nýr Kaldbakur EA í gráum lit-
um með fallbyssu á dekkinu.
„Hann klippti aðeins fimm sinnum
á veiðarfæri bresku skipanna, að mig
minnir, mun minna en hin skipin. En
alls voru það þrjár freigátur sem
voru það illa farnar eftir samskipti
við Baldur að þær þurftu að sigla
beint til Bretlands og fara í langar
viðgerðir sem kostuðu nokkrar millj-
ónir punda,“ segir Flosi og útskýrir:
„Hann var með þennan grjót-
harða, ferkantaða skut, á meðan
varðskipin voru með kúlulaga skut,
og var líka liprari. En það þótti þó
ekki nóg. Norður á Kópaskeri kom
áhöfnin auga á veghefil sem lá þarna
bara. Þeir spurðust fyrir og fengu
leyfi til að taka hann til handargagns.
Þorskastríðin merkilegri
en margir vilja vera láta
Flosi Þorgeirsson sagnfræðingur rifjar upp Þorska-
stríðin í samtali við 200 mílur. Hann segist hafa
heillast af varðskipinu Baldri, skuttogara sem tek-
inn var eignarnámi og málaður grár.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Sagnfræði Flosi segir hæfilega fjarlægð frá atburðum mikilvæga, svo að hægt sé
að gera þeim góð skil. „Það hentar oft best þegar komin er ágætis fjarlægð.“
Baldur Tennur úr
veghefli voru soðn-
ar á skut Baldurs,
en það fór e.t.v.
ekki hátt.
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Fjölbreytt úrval af gæða viftum frá Vent-Axia fyrir eldhúsið, baðherbergið, skrifstofuna,
verkstæðið eða hesthúsið. Við aðstoðum ykkur við rétta valið.
Lo-Carbon Silhouette 125 Centrif-duo Silent
12in Wall fan Hi-line Sabre Plate
DALVEGI 10-14 | 201 KÓPAVOGI | SÍMI 540 7000 | FALKINN.IS
Hreint loft og velíðan
Það borgar sig að nota það besta
VENT–AXIA VIFTUR