Morgunblaðið - 05.05.2018, Side 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2018
Búningadagur í miðbænum Alþjóðlegi stjörnustríðsdagurinn var haldinn hátíðlegur víða um heim í gær, fjórða maí, og í tilefni hans gengu fjórir vaskir félagar í Íslandshópi 501st Legion um
miðbæ Reykjavíkur í Stjörnustríðsbúningum. Fjörugir framhaldsskólanemar, sem voru að dimittera í skrautlegum búningum, urðu á vegi þeirra og fengu að smella kossi á stríðsmennina.
Eggert
Árið 1998 var sam-
þykktur í Árósum í
Danmörku tímamóta-
samningur sem stuðlar
að því að sérhver ein-
staklingur og komandi
kynslóðir hafi rétt til að
lifa í umhverfi sem er
fullnægjandi fyrir
heilsu og velferð hans.
Árósasamningurinn
svokallaði fjallar því um
mannréttindi. Hann
veitir þrískipt réttindi
þegar kemur að um-
hverfis- og nátt-
úruverndarmálum: Að-
gang að upplýsingum,
rétt til þátttöku í
ákvarðanatöku og
stefnumótun og rétt til
þess að bera ákvarðanir
stjórnvalda undir óháða
úrskurðaraðila. Tæp
fimmtíu ríki eru aðilar
að samningnum, í Evr-
ópu og Mið-Asíu og var
hann fullgiltur hér-
lendis árið 2011.
Á málþingi umhverfis- og auðlinda-
ráðuneytisins í aprílbyrjun kynnti ég
drög að aðgerðaáætlun um frekari
framfylgd samningsins hérlendis. Á
næstu vikum mun ég kynna þessi
drög fyrir umhverfisvernd-
arsamtökum, stofnunum, sveit-
arfélögum og samtökum í atvinnulíf-
inu.
Aukin þátttaka og sátt
Þátttaka almennings í ákvarð-
anatöku er sérstakt viðfangsefni að-
gerðaáætlunarinnar en mikilvægt er
að finna leiðir til að auka þátttöku
snemma í ferli ákvarðanatöku til að
byggja undir aukna sátt um áætlanir
og framkvæmdir, og fækka deilu-
málum, þar með talið kærum. Sveit-
arfélög sem ábyrgð bera á skipulags-
gerð og fyrirtæki sem standa í
stórum framkvæmdum þurfa að
koma hér að málum. Þá verður skoð-
að hvernig megi auka þátttöku um-
hverfisverndarsamtaka í starfs-
hópum og lögbundnum nefndum.
Nauðsynlegt er að
ráðast í úttekt á fram-
fylgd samningsins er
varðar réttláta máls-
meðferð. Annars vegar
þarf að kanna hvernig
íslenskur réttur sam-
rýmist ákvæðum Ár-
ósasamningsins um að
brot stjórnvalda eða
einkaaðila á landslögum
sem varða umhverf-
ismál megi bera undir
óháða úrskurðarnefnd
eða dómstóla. Hins veg-
ar þarf að meta svig-
rúm kæruaðila til að
velja stjórnsýsluleið eða
dómstólaleið þegar
ákvarðanir stjórnvalda
sem varða umhverfis-
metnar framkvæmdir
eru uppi á borðum.
Úrskurðarnefndir
styrktar
Einn þátturinn snýr
að úrskurðarnefndum,
en úrskurðarnefnd um-
hverfis- og auðlinda-
mála hefur þegar verið
styrkt með auknum fjárheimildum til
að stytta málsmeðferðartíma fyrir
nefndinni. Þá þarf að endurskoða lög
um upplýsingarétt um umhverfismál
og gæta að samræmi við hin almennu
upplýsingalög. Eins verður menntun
og fræðsla um Árósasamninginn auk-
in hjá hinu opinbera og meðal al-
mennings og félagasamtaka.
Mikilvægi Árósasamningsins fyrir
lýðræðislega þátttöku almennings í
umhverfismálum verður seint full-
metið auk þess sem hann veitir
stjórnvöldum og fyrirtækjum nauð-
synlegt aðhald. Innleiðing samnings-
ins hér á landi var mikilvægt fram-
faraskref á sínum tíma og hefur hann
þegar skilað miklum árangri fyrir
umhverfisvernd og íbúalýðræði á Ís-
landi. Með markvissri framfylgd og
endurskoðun á innleiðingu hans er
ætlunin að auka samtal og styrkja að-
komu almennings að ákvarðanatöku
um umhverfismál.
Eftir Guðmund
Inga Guðbrandsson
»Mikilvægt er
að finna leið-
ir til að auka
þátttöku
snemma í ferli
ákvarðanatöku
til að byggja
undir aukna sátt
um áætlanir og
framkvæmdir.
Guðmundur Ingi
Guðbrandsson
Höfundur er umhverfis-
og auðlindaráðherra.
Umhverfismál og
réttindi almennings
Frá því að það var
lögfest sumarið 2017
að fyrirtæki með 25
starfsmenn eða fleiri
þyrftu að fá jafn-
launavottun hafa
margir stigið fram,
gagnrýnt lögin og
fundið þeim ýmislegt
til foráttu.
Gagnrýnendum hef-
ur orðið tíðrætt um
kostnað, hátt flækju-
stig, aðlögunartíminn of stuttur og
svo mætti lengi telja, en ekki er að
sjá að þeir sjái neitt jákvætt við
það að fyrirtæki sæki sér vottun.
Það sem þessir gagnrýnendur
eiga sameiginlegt er sú staðreynd
að þeir halda þessari skoðun fram
án þess að hafa nokkra reynslu af
málinu. Enginn þeirra sem hafa
haft sig hvað mest í frammi hefur
farið í gegnum jafnlaunavottun,
þeir nefna engin raunveruleg
dæmi máli sínu til stuðnings, en ég
veit ekki til þess að þeir hafi haft
fyrir því að setja sig í samband við
þau fyrirtæki sem nú þegar hafa
fengið vottun og spurt hvernig það
hafi gengið.
Víst er það svo að þessi lög eru
ekki fullkomin, frekar en önnur
mannanna verk. Það hefði t.a.m.
mátt byrja með stærri fyrirtæki og
lengri aðlögunartíma, en að
stærstum hluta eru þessi lög til
mikilla bóta.
Árið 2013 var IKEA fyrst fyrir-
tækja á Íslandi til að fá jafnlauna-
vottun eftir að fyrirtækið tók þátt í
tilraunaverkefni VR. IKEA hefur
síðan þá gengið í gegnum árlega
endurnýjun á vottuninni, en svo
framarlega sem unnið er eftir hug-
myndafræði skynsemi og réttlætis
er vinna við endurnýjun hvorki
tímafrek né óþarflega íþyngjandi.
Það tók IKEA sannarlega tíma
að fara í gegnum allt innleiðing-
arferlið, enda um nokkuð stórt fyr-
irtæki að ræða. Það er hins vegar
ekki svo að það sé hægt að líta á
það sem sokkinn kostnað. Það að
fara í gegnum jafnlaunaferlið var
holl og góð lexía, þar sem hvert
einasta stöðugildi í fyrirtækinu var
rýnt og virði hvers einasta hlut-
verks metið. Allir ferl-
ar voru endurskoðaðir
og skráðir niður og
býr fyrirtækið nú að
því.
Án þess að fara
djúpt ofan í hvert
smáatriði get ég stað-
fest eftirfarandi með
reynslu og þunga þess
sem hefur unnið með
vottunina í ein fimm
ár.
Það fylgir því
kostnaður að innleiða
og viðhalda jafn-
launavottun, en sá kostnaður næst
til baka, og margfalt, sé rétt haldið
á spilunum.
Málið er nefnilega að það fylgja
því ýmsar jákvæðar aukaverkanir,
sem menn sáu ef til vill ekki fyrir,
að reka fyrirtæki sem er
jafnlaunavottað.
Sú mikilvægasta er tiltrú al-
mennra starfsmanna á að það ríki
sanngirni, ekki tilviljanakennt mat,
þegar kemur að því að ákveða
laun. Þú sem starfsmaður þarft
ekki að hafa áhyggjur af því að
vera mögulega skilinn eftir í launa-
málum, af því að þú ert ekki eins
duglegur og næsti maður við að
berja í borðið og krefjast hækk-
unar. Við það skapast ró innan
vinnustaðarins, ró sem vart verður
metin til fjár. Sú takmarkaða orka
sem við sem einstaklingar höfum
fer þá öll í að sinna vinnunni og
stuðla að framgangi fyrirtækisins,
í stað þess að eyða deginum í efa-
semdir, óvissu eða pirring um að
næsti maður beri meira úr býtum
en þú, fyrir sömu vinnu.
Þetta er mjög mikilvægt á Ís-
landi í dag, þar sem stór hluti
vinnuafls er af erlendu bergi brot-
inn. Jafnlaunavottun nær að sjálf-
sögðu einnig til þess hóps, en það
er staðreynd að erlendir starfs-
menn bera víða skarðan hlut frá
borði. Þegar þeir hins vegar geta
gengið að því vísu að þeir njóti
sömu sanngirni og aðrir er við-
komandi vinnustaður umsvifalaust
orðinn mjög eftirsóknarverður
meðal þessa dýrmæta starfs-
mannahóps.
Jafnlaunavottun gefur vinnuveit-
andanum jafnframt sterkt tól í
hendurnar þegar kemur að því að
eiga við ákveðna eða ýtna aðila
sem sækja launahækkun stíft. Það
er einfaldlega hægt að benda á það
með sanni að viðkomandi starfs-
maður sé að sinna þessu tiltekna
starfi rétt eins og nokkrir aðrir og
þetta séu kjörin fyrir þetta til-
tekna starf, þar til annað komi í
ljós.
Að mínu mati er jafnlaunavottun
ekki tól til að rétta af launamun
kynjanna heldur tól til að tryggja
öllum launamönnum sanngirni,
burtséð frá kyni, kynstofni eða
öðru.
Frá því að IKEA tók upp jafn-
launastaðalinn hefur eftirfarandi
gerst.
Samkvæmt ánægjukönnun VR
er fyrirtækið í 14. sæti af 1.000
fyrirtækjum, langefst fyrirtækja
sem starfa í verslunarrekstri, en
fyrirtækið var í 48. sæti árið 2013
áður en það fór í jafnlaunavott-
unina. Það þarf ekki að fjölyrða
um gildi og verðmæti ánægðra
starfsmanna.
Starfsmannavelta, sem er lykil-
þáttur í mannauðsmálum, hefur
minnkað úr 34% niður í 12% frá
2013 til 2018. Þetta gerist þrátt
fyrir gríðarlega spennu á vinnu-
markaði með tilheyrandi skorti á
starfsfólki. Í 400 manna fyrirtæki
er sparnaðurinn vegna minni
starfsmannaveltu metinn á 132
milljónir á ári, sem er rúmlega tí-
faldur kostnaðurinn við innleiðingu
jafnlaunavottunar á sínum tíma.
Á þessu má sjá að innleiðing
jafnlaunastaðals hefur verið mikið
gæfuspor fyrir okkur og hvet ég
þá kollega mína sem nú þegar hafa
farið í gegnum vottun og hafa
svipaða sögu að segja að láta í sér
heyra.
Eftir Þórarin H.
Ævarsson » Það fylgir því kostn-
aður að innleiða og
viðhalda jafnlaunavott-
un, en sá kostnaður
næst til baka, og marg-
falt, sé rétt haldið á spil-
unum.
Þórarinn H.
Ævarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
IKEA.
Til varnar jafnlaunavottun