Fréttablaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 86

KOMDU
Í
– dásamleg deild samfélagsins
OPIÐ UM HELGAR FRÁ KL. 11 – 17
K
V
IK
A
Í lok ársins 2000 tilkynnti alþjóðaknattspyrnusam-bandið FIFA niðurstöður viðamikillar netkosningar, þar sem velja skyldi besta knattspyrnumann tuttug-
ustu aldar. Óhætt er að segja að
kosningin hafi snúist í höndunum
á stjórnendum sambandsins. Fljót-
lega kom í ljós að argentínska goð-
sögnin Diego Maradona myndi
vinna með yfirburðum og hlaut
hann að lokum meira en helming
atkvæða.
Þessi úrslit voru FIFA lítt að skapi.
Maradona er ólíkindatól sem rekinn
hafði verið heim af heimsmeistara-
móti fyrir að falla á lyfjaprófi, átti í
stöðugum vandræðum með eitur-
lyfjafíkn sína og undi sér betur í
hópi kommúnistaleiðtoga á Kúbu
eða í Venesúela en innan um silki-
húfur á fundum FIFA. Brasilíumað-
urinn Pelé þótti hins vegar betur
húsum hæfur, hafði heilbrigðari
lífsstíl og áralanga reynslu af kynn-
ingarstörfum fyrir fótboltaíþróttina.
Skömmu áður en kosningu lauk,
lýstu stjórnendur FIFA því yfir að
ekki yrði um einn heldur tvo titla að
ræða. Annars vegar fyrir sigurvegara
netkosningarinnar, en hins vegar
myndi sérstök dómnefnd sérfræð-
inga velja sinn leikmann – og varð
Pelé þar hlutskarpastur. Rökin fyrir
þessari ráðstöfun voru sögð þau
að þátttakendur í netkosningunni
væru flestir ungir að árum og hefðu
því ekki haft færi á að sjá Pelé á velli!
Þótt þessi nýtilkomna sögu-
lega afstæðishyggja Alþjóðaknatt-
spyrnusambandsins snerist líklega
mest um andúð á Maradona, var
hún að mörgu leyti góðra gjalda
verð. Almenningur hefur til-
hneigingu til að velja þá sem næst
standa í tíma. Listarnir yfir tíu
efstu leikmennina í almennu net-
kosningunni og í vali sérfræðinga-
nefndarinnar voru þó keimlíkir.
Helsti munurinn var sá að Argent-
ínumaðurinn Alfredo Di Stéfano
(sem síðar lék einnig landsleiki fyrir
Kólumbíu og Spán) var í öðru sæti
hjá sérfræðingunum en mun neðar
hjá almúganum. Di Stéfano var lang-
elsti fótboltamaðurinn á listanum,
en hann var upp á sitt besta um og
upp úr 1950. Með réttu hefðu verð-
launin því átt að heita: besti knatt-
spyrnumaður seinni helmings
tuttugustu aldar.
Gleymdir frumherjar
En hvaða kempur frá fyrri helmingi
aldarinnar hefðu getað komið til
greina á lista sem þennan? Upp í
hugann kemur Matthias Sinderlaar,
sem var lykilmaður í austurríska
landsliðinu á fjórða áratugnum,
sem bylti hugmyndum fólks um
hvernig leika skyldi fótbolta. Ung-
verjinn Imre Schlosser kæmi líka til
álita, en hann lék sinn fyrsta lands-
leik árið 1906 aðeins sextán ára
gamall og er enn í dag markahæsti
leikmaður ungversku deildarinnar.
Fyrsta ofurstjarnan
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson
skrifar um mann
sem breytti fótbolta-
sögunni.
Og svo er það José Andrade …
Með réttu ætti Úrúgvæinn José
Leonardo Andrade að vera nefndur
í sömu andrá og þeir Maradona og
Pelé sem merkustu fótboltamenn
Suður-Ameríku. Samanburður á
færni leikmanna milli ólíkra tíma-
bila er vissulega erfiður ef ekki
ómögulegur, en allir þrír höfðu
djúpstæð áhrif á íþróttina. Þar að
auki var lífshlaup Úrúgvæ jans ævin-
týralegast þeirra þriggja.
Andrade fæddist í borginni Salto
árið 1901. Móðir hans var argent-
ínsk en faðirinn sagður strokuþræll
frá Brasilíu, sem var talinn vel að sér
í afrískum göldrum. Galdrakunn-
áttan gæti hafa komið við sögu við
getnað sonarins, því faðirinn var
98 ára gamall þegar José litli kom í
heiminn. Lífsbarátta fjölskyldunnar
var hörð og milli þess sem drengur-
inn lék sér í fótbolta, sinnti hann
hvers kyns störfum: burstaði skó og
seldi dagblöð, en aflaði sér einnig
tekna með dansi og hljóðfæraslætti.
Hann lék á fjölda hljóðfæra og þótti
góður söngmaður. Að auki var hann
hár og tígulega vaxinn. Spruttu því
sögur um að hann hefði framfleytt
sér sem fylgdarsveinn ríkra, eldri
kvenna.
Vert er að taka öllum sögum um
fjölkynngi og blíðusölu með fyrir-
vara, þar sem þær kunna frekar að
vera til marks um staðalmyndir
og kynþáttafordóma sem ríkjandi
voru í úrúgvæsku samfélagi þeirra
tíma, þar sem fólk af evrópskum
uppruna var í miklum meirihluta.
Margt í lífshlaupi Josés Andrade átti
þó eftir að styrkja í sessi glaumgosa-
ímyndina.
Tvítugur varð hann atvinnumað-
ur í knattspyrnu og þremur árum
síðar gekk hann í raðir stórliðsins
Nacional í höfuðborginni Monte-
vídeó. Það sama ár, 1924, vakti hann
athygli heimsbyggðarinnar með
landsliði þjóðar sinnar.
Íbúar Suður-Ameríku höfðu lært
fótbolta af Bretum og tekið opnum
örmum. Í álfunni þróaðist íþróttin
með nokkuð öðrum hætti en í Evr-
ópu. Evrópski leikstíllinn var kröft-
ugri og beinskeyttari, en vestan hafs
var áherslan lögð á lipran samleik,
auk þess sem leikmenn gátu rakið
knöttinn fimlega fram og aftur um
völlinn. Engir þóttu þó flinkari en
íbúar Úrúgvæ. Þrátt fyrir smæð
landsins vann Úrúgvæ Suður-
Ameríkukeppnina í fimm af fyrstu
átta skiptunum sem hún var haldin
frá 1916-1924.
Meistaratign og ljúfa lífið
Í Evrópu vissi enginn neitt um
styrkleika suður-amerísku liðanna.
Ólympíuleikar voru haldnir í París
sumarið 1924 og skráðu 22 lönd
sig til leiks í knattspyrnukeppn-
inni – þar af 19 frá Evrópu. Bresku
landsliðin fjögur ákváðu að sitja
heima vegna deilna um atvinnu-
mennsku, en FIFA samdi um það
við Alþjóðaólympíunefndina að
sigurlið keppninnar yrði krýnt
heimsmeistari.
Úrúgvæ var eini fulltrúi Suður-
Ameríku og vakti koma liðsins,
sem sigldi á þriðja farrými til Evr-
ópu, enga athygli. Keppt var með
útsláttarfyrirkomulagi og mættu
ferðalúnir leikmennirnir liði Júgó-
slava í fyrsta leik. Júgóslavar voru
sigurvissir og báðust fyrirfram
afsökunar á að slá mótherja sína
úr keppni eftir svo langt ferðalag.
Gorgeirinn var skiljanlegur. Júgó-
slavar höfðu látið njósnara sína
fylgjast með æfingu hjá Úrúgvæ, en
þar á bæ höfðu menn borið kennsl
á njósnarana og þóst vera arfaslakir.
Sárafáir áhorfendur sáu Suður-
Ameríkumennina taka lið Júgó-
slavíu í nefið, 7:0, en strax í kjölfarið
fór fréttin að kvisast út: að hér væri
einstakt knattspyrnulið á ferðinni.
Slegist var um miðana á leiki Úrúg-
væs það sem eftir var á mótinu. Í
fjórðungsúrslitum troðfylltu Par-
ísarbúar völlinn til að sjá sitt eigið
lið sundurspilað, 5:1, en fögnuðu
andstæðingunum engu að síður sem
hetjum. Í úrslitaleiknum sjálfum
var nánast hver einasti áhorfandi
á bandi Úrúgvæ sem tók Sviss í 3:0
kennslustund.
Hrifnæmur blaðamaður sagði
úrúgvæsku leikmennina bera af
öðrum á mótinu sem veðhlaupa-
hestar í hópi dráttarklára. Aðrir
líktu leikstíl þeirra við dans eða
ballett. Enginn vakti þó meiri
aðdáun en José Andrade. Annar
eins leikstjórnandi hafði aldrei sést
á velli. Hann virtist líða áfram með
knöttinn fyrirhafnarlaust og senda
hárnákvæmar sendingar að vild á
samherja sína í gegnum vörn and-
stæðinganna. Þess á milli brá hann
á leik, þannig var hann sagður hafa
hlaupið yfir hálfan völlinn með
knöttinn á enninu, án þess að mót-
herjarnir kæmu vörnum við.
Litaraftið jók enn á dulúð Andr-
ade í huga áhorfenda í París. Þel-
dökkir íþróttamenn voru nánast
óþekktir á evrópskum leikvöngum
og vöktu því mikla forvitni. Franska
skáldkonan Colette, sem oft hafði
tekist að ganga fram af samlöndum
sínum með hispursleysi, var send af
ritstjóra nokkrum til að skrifa um
úrúgvæsku knattspyrnumennina.
Efnið vakti engan áhuga hennar,
fyrr en komið var á hótel liðsins, þar
sem meira fór fyrir dansi og hljóð-
færaslætti en boltasparki.
Skáldkonan dró upp æsilega
mynd af gleðskapnum og krydd-
aði sögu sína rækilega. Þannig
lýsti hún því hvernig Úrúgvæjarnir
hefðu heilsteikt lifandi nautgrip
í veislunni og féll sú lýsing vel að
hugmyndum Frakka um að fót-
boltasnillingarnir væru einhvers
konar náttúrubörn og hálfgerðir
villimenn. Sjálf kolféll Colette fyrir
Andrade, sem söng og dansaði. Varð
það upphafið að stuttu en eldheitu
ástarævintýri þeirra. Önnur frægð-
arkona sem heillaðist af Andrade
þessar vikur í París var dansarinn
heimsfrægi Josephine Baker. Þau
dönsuðu saman og urðu miklir vinir
– sumir telja elskendur.
Fleiri konur voru í spilinu hjá
hinum dansglaða Andrade í París.
Milli leikja skellti hann sér í svallið
og er engin leið að greina á milli
hvað er satt og hvað logið af hinum
ótalmörgu frásögnum af gjálífi hans
í heimsborginni. Ljóst er þó að stór-
stjörnulífið féll leikmanninum vel í
geð og hratt honum út á vafasamar
brautir.
Fjórum árum síðar var Andrade
enn í aðalhlutverki þegar Úrúgvæ
varði Ólympíu-/heimsmeistaratitil
sinn, að þessu sinni í Amsterdam.
Ófáar íþróttasögubækur segja frá
því atviki þegar hann skallaði mark-
stöng í undanúrslitaleiknum gegn
Ítölum og varð fyrir vikið blindur á
öðru auga. Aðrir telja þó líklegt að
sjónsköddunin hafi verið afleiðing
sárasóttar sem farin var að þjaka
leikmanninn. Veikindin gerðu það
að verkum að Andrade var ekki í
sama burðarhlutverkinu á fyrsta
HM í fótbolta í Úrúgvæ árið 1930,
þar sem heimamenn unnu sinn
þriðja heimsmeistaratitil. Í kjöl-
farið lá leið hans niður á við og árið
1957 lést hann í sárri örbirgð aðeins
55 ára gamall, þrotinn að kröftum
vegna áfengissýki og kynsjúkdóma.
Hversu góður José Andrade var
í raun í samanburði við aðra leik-
menn sem uppi voru á allt öðrum
tímum er erfitt að svara og skiptir
í raun engu. Hann var hins vegar
fyrsta alþjóðlega ofurstjarna fót-
boltans og átti sem slíkur tals-
verðan þátt í að stuðla að stöðu
greinarinnar sem vinsælasta íþrótt
í heimi. Það setur hann í hóp þeirra
allra stærstu.
Milli leikja Skellti
hann Sér í Svallið  …
1 . s e p t e m b e r 2 0 1 8 L A U G A r D A G U r42 H e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
0
1
-0
9
-2
0
1
8
0
4
:2
6
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
0
B
7
-8
1
2
0
2
0
B
7
-7
F
E
4
2
0
B
7
-7
E
A
8
2
0
B
7
-7
D
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
1
1
2
s
_
3
1
_
8
_
2
0
1
8
C
M
Y
K