Morgunblaðið - 04.06.2018, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. JÚNÍ 2018
Kristinn Magnússon
Innlifun Kassabílarall var haldið á Ingólfstorgi á dögunum. Gula liðið gaf allt í kappaksturinn en lét þó ekki kappið bera fegurðina ofurliði.
Þrálátur vandi við
stefnumótun hjá ríkinu
er að enginn raunhæf-
ur skilningur er á því
hvaða aðstæður verða
til staðar í framtíðinni.
Við getum gert okkar
besta til að segja fyrir
um framtíðina, en oft-
ast tekst okkur í besta
falli að segja fyrir um
nútímann: við sjáum
ekki hvað getur orðið, þannig að við
búumst bara við að framtíðin verði
alveg eins nema öðruvísi.
Þannig horfir fólk á bíla og hugs-
ar um sjálfkeyrandi bíla, en gengur
ekki skrefinu lengra og spyr um
hvaða annars konar farkostir gætu
orðið til. Fólk horfir á vélmenni og
hugsar um hraðari vél-
menni af svipaðri
stærð sem gera svip-
aða hluti, frekar en til
dæmis örvélmenni sem
sjást varla með berum
augum, sem vinna
saman í þúsundatali að
því að leysa verkefni.
En flestar breyt-
ingar framtíðarinnar
eru torskiljanlegar í
dag. Snjallsamningar,
kjötrækt, djúplærdóm-
ur, vendikennsla, grátt
gums, rafmyntir og flygildi eru allt
orð sem voru alfarið óþekkt fyrir
örfáum árum, en flest þeirra eru
komin í daglegt tal í dag, og þau
sem eftir eru munu eflaust valda
meiri heilabrotum á komandi árum.
Það er nauðsynlegt að Ísland
dragist ekki aftur úr öðrum ríkjum
við að nýta okkur þessar tækninýj-
ungar, skilja nytsemi þeirra fyrir
samfélagið okkar og hagkerfið, og
jafnframt að skilja hætturnar sem
fylgja því að rangt sé farið að.
Katrín Jakobsdóttir forsætisráð-
herra hefur talað mikið fyrir gam-
alli hugmynd Pírata um að stofna
framtíðarnefnd á Alþingi til að
reyna að spá aðeins betur um fram-
tíðina, og búa þar með til vettvang
fyrir þingið til að bregðast hraðar
við fyrirsjáanlegum breytingum
sem kunna að þarfnast lagabreyt-
inga eða í það minnsta skilnings hjá
stjórnkerfi Íslands. Það verður frá-
bært skref að stofna framtíðar-
nefndina, og má það varla bíða –
ekki gerir framtíðin það.
Sem dæmi um viðfangsefni sem
ættu að vera ofarlega á baugi hjá
nefndinni gæti ég nefnt spurningar
um hver beri lagalega ábyrgð á af-
leiðingum ákvarðana gervigreindar.
Er það rekstraraðili gervigreindar-
innar, er það framleiðandinn, er það
kannski gervigreindin sjálf? Eða í
líftækni, hvort sem það er í fiskeldi
í sjókví eða ræktun fiskikjöts í
Petri-skál, hvaða varúðarreglur
þarf að viðhafa til að koma í veg
fyrir mengunarslys tengt losun
erfðabreytts lífmassa út í náttúr-
una? Eða hvernig tryggjum við
áframhaldandi getu íslenskra
stjórnvalda til að framfylgja ís-
lenskum lögum gagnvart því sem
gerist á Íslandi, ef fleira og fleira er
gert í gegnum jafnvel órekjanlega
milliliðun á netinu?
Það eru engin góð svör við þess-
um og mörgum öðrum stórum
spurningum ennþá og Ísland hefur
nú þegar dregist aftur úr mörgum
löndum sem fóru að glíma við þessi
viðfangsefni fyrir löngu.
R. Buckminster Fuller sagði að
„við eigum að vera arkitektar fram-
tíðarinnar, en ekki fórnarlömb
hennar“. Við verðum að hanna
framtíð sem hentar Íslandi, og við
megum ekki láta eins og framtíðin
komi ekki ef við hunsum hana bara.
Tækifærið til að setja Ísland á rétta
sporið gagnvart framtíðinni er
núna. Nýtum það vel.
Eftir Smára
McCarthy » Ísland verður að
taka sér leiðandi
stöðu í mótun framtíðar-
innar – ný framtíðar-
nefnd þingsins er skref í
rétta átt.
Smári McCarthy
Höfundur er þingmaður Pírata.
smarim@althingi.is
Hönnum framtíð sem hentar Íslandi
Samkeppnishæfni er
eitt af þessum mikil-
vægu hugtökum en
engu að síður er merk-
ing þess oft á reiki.
Skilgreiningarnar á
samkeppnishæfni eru
enda misjafnar en eiga
þó það sameiginlegt að
vera mælikvarði fram-
leiðni eða getu landa til
að skapa verðmæti:
Getu fólks og fyrir-
tækja til að skapa gæðavörur og
-þjónustu. Mikil samkeppnishæfni er
nauðsynlegt hráefni í þjóðarkökuna
enda hafa nær engin ríki háa lands-
framleiðslu en laka samkeppnis-
hæfni. Það sem meira er, þá helst
mikil samkeppnishæfni einnig í
hendur við það sem ekki verður met-
ið til fjár.
Samkeppnishæfni er forsenda
félagslegra framfara
Gott dæmi um það er vísitala fé-
lagslegra framfara (SPI). Sú vísitala
var sköpuð vegna þess að efnahags-
legir mælikvarðar segja ekki alla
söguna um raunveruleg lífskjör og
lífsgæði. SPI tekur því ekki til neinna
fjárhagslegra mælikvarða. Þess í
stað notar vísitalan mælikvarða á
borð við aðgengi að
hreinu vatni, barna-
dauða, aðgengi að hús-
næði á viðráðanlegu
verði, glæpatíðni, lífs-
líkur, sjálfsmorðstíðni,
jafnrétti, fordóma í
garð hinsegin fólks og
innflytjenda og svo
mætti lengi telja.
Staðreyndin er sú að
það er samband á milli
samkeppnishæfni og
mikilla félagslegra
framfara. Nær ekkert
ríki í heiminum hefur
litla samkeppnishæfni og miklar fé-
lagslegar framfarir. Af efstu 20 ríkj-
unum í samkeppnishæfni IMD eru 17
einnig á topp 20 lista yfir félagslegar
framfarir. Sömu sögu má rekja þegar
kemur að hamingjuvísitölunni sam-
kvæmt „World Happiness Report“.
Þó að orsakasamhengið geti verið í
báðar áttir sýnir reynslan að án sam-
keppnishæfs atvinnulífs er ómögu-
legt að byggja upp viðunandi lífskjör.
Lakari samkeppnishæfni
Íslands er ógn við lífskjör
Meðal annars af þessum ástæðum
er það áhyggjuefni þegar niður-
stöður úttektar IMD háskólans á
samkeppnishæfni 63 ríkja árið 2018
eru þær að Ísland fellur um fjögur
sæti á milli ára. Ísland er metið 24.
samkeppnishæfasta landið í úttekt-
inni og lækkar í fyrsta sinn síðan árið
2013. Til samanburðar eru allar
frændþjóðir okkar á Norðurlönd-
unum talsvert ofar á listanum.
Lækkun um fjögur sæti þýðir
hvorki að félagsleg réttindi séu að
grotna niður né að glundroði sé í
samfélaginu. Það þýðir hins vegar að
í samanburði við önnur ríki erum við
að standa okkur verr en fyrir ári.
Aukin samkeppnishæfni er lang-
hlaup og við verðum því að marka
okkur langtímastefnu. Án þess eru
líkur á því að til lengri tíma litið mun-
um við ekki standa okkur eins vel
þegar kemur að félagslegum fram-
förum og lífskjörum og önnur ríki.
Það skiptir máli í samkeppni um
hæfileikaríkt fólk og öflug fyrirtæki.
Staðreyndin er sú að samkeppn-
ishæfni er samofin þeim réttindum
sem við viljum tryggja og því sam-
félagi sem við viljum byggja. Allt
helst þetta í hendur.
Að varðveita samkeppnishæfni
er ekki nóg – aukum hana
Í mínum huga er því ekki annað í
boði en að setja samkeppnishæfni á
oddinn og marka okkur langtíma-
stefnu til þess að efla hana. Við þurf-
um að hafa kjark til þess að taka erfið
en mikilvæg skref. Við þurfum til
dæmis að horfast í augu við það að
heimurinn fer sífellt minnkandi með
bættum fjarskiptum og samgöngum.
Það hefur ekki síst áhrif á fyrirtækin
í landinu þar sem markaðir eru sífellt
að verða alþjóðlegri. Samkeppnin er
því í auknum mæli þvert á landa-
mæri, sem er til góðs fyrir neyt-
endur, en íslensk fyrirtæki verða þó
að hafa svigrúm til þess að stækka og
auka hagkvæmni sína svo þau geti
keppt við erlend fyrirtæki. Hingað til
hafa samkeppnisyfirvöld gert lítið úr
þessum miklu en augljósu áhrifum.
Að sama skapi þurfum við að
tryggja samkeppnishæft fjármögn-
unarumhverfi en það þýðir mark-
vissa sókn í alþjóðlegt áhættufjár-
magn til þess að fjármagna nýsköpun
og þróunarstarfsemi auk þess sem
nauðsynlegt er að fylgja eftir endur-
skoðun peningastefnunnar, afnema
bankaskatt sem eykur vaxtabyrði
einstaklinga og fyrirtækja og klára
afnám hafta.
Síðast en ekki síst geta umbætur á
menntakerfinu ekki setið lengur á
hakanum. Bæði þarf að sækja fram
þegar kemur að grunnfærni á borð
við læsi en einnig þarf að tryggja að
menntakerfið geti mætt þörfum
nýrra tíma. Sú kunnátta sem at-
vinnulífið þarfnast er að taka breyt-
ingum og mun halda áfram að þróast.
Vel menntuð þjóð er grunnstoð verð-
mætasköpunar og við þurfum að
tryggja að hún verði það einnig í
framtíðinni. Menntakerfið þarf að
vera í stakk búið til þess að geta
kennt þá færni sem mun koma til
með að vera hvað verðmætust eftir
áratug. Við þurfum nýjar lausnir í
menntamálum og höfum ekki efni á
að vera hrædd við að hugsa út fyrir
rammann hjálpi það til við að mæta
áskorunum. Þar liggur beinast við að
íhuga af alvöru hvort aukið frelsi og
sjálfstæði skóla, kennara og nem-
enda geti verið lykilþáttur.
Samkeppnishæfni er hags-
munamál allra landsmanna
Oft er látið sem svo að fyrirtækin
og fólkið í landinu eigi í baráttu, að
velgengni annars sé á kostnað hins.
Fyrir mér er ekkert fjær sanni því
eins og rannsóknir og mælingar gefa
svo sterklega til kynna haldast lífs-
gæði og rekstrarumhverfi fyrirtækja
hönd í hönd. Stöndum vörð um hag
okkar allra og vinnum að aukinni
samkeppnishæfni.
Samkeppnishæf lífskjör
Eftir Katrínu Olgu
Jóhannesdóttur » Í mínum huga er því
ekki annað í boði en
að setja samkeppnis-
hæfni á oddinn og
marka okkur langtíma-
stefnu til þess að efla
hana.
Katrín Olga
Jóhannesdóttir
Höfundur er formaður Viðskiptaráðs
Íslands.