Morgunblaðið - 06.06.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNÍ 2018
Í fluggír Á góðviðrisdegi er tilvalið að njóta menningar og skemmtunar við Árbæjarsafn. Yngsta kynslóðin fylgdist hugfangin með trúði á vegum Brúðubílsins taka flugið.
Kristinn Magnússon
Íslendingum hefur
tekist það sem fáum
þjóðum hefur auðnast:
Gert sjávarútveg að
arðbærri atvinnugrein,
sem nýtir auðlindir
með sjálfbærum hætti.
Þeir tímar eru að baki
þegar útgerð og fisk-
vinnsla voru eins og
þurfalingar sem voru
háðir duttlungum yf-
irvaldsins. Haldið við hungurmörk
en á lífi með millifærslum úr op-
inberum og hálfopinberum sjóðum
og gengisfellingum.
Það hefur mikið vatn runnið til
sjávar frá því að stjórn efnahags-
mála snérist ekki síst um að við-
halda rotnu kerfi millifærslna og
tryggja rekstur óhagkvæms sjávar-
útvegs, þar sem auðlindum var só-
að. Almenningur greiddi brúsann.
Launahækkanir voru étnar upp
með gengisfellingum og óðaverð-
bólgu. Skussarnir fengu skjól til að
halda áfram að gera út en útsjónar-
sömum dugnaðarforkum var haldið
niðri. Kostnaðurinn var verri lífs-
kjör launafólks, veikara efnahagslíf
og lakara velferðarkerfi.
Gengisfelling, gengissig og geng-
isbreyting voru fastir liðir í lífi okk-
ar Íslendinga. Til að „lina þján-
ingar“ almennings töldu
stjórnmálamenn fara betur á því að
tala um gengisaðlögun en gengis-
fellingu. Í óreiðu efnahagsmála var
gripið til þeirra ráða að loka gjald-
eyrisdeildum bankanna. Enginn
skyldi fá gjaldeyri á meðan gengið
væri „leiðrétt“. Op-
inber umræða hring-
aðist um deilur um
hvort gengið ætti að
lækka um 10, 15 eða
jafnvel 20%. Erf-
iðleikum í útgerð og
fiskvinnslu var velt yf-
ir á almenning og önn-
ur fyrirtæki.
Hagkvæmni í
stað sóunar
Hægt og bítandi
hefur okkur tekist að
vinda ofan af vitleysunni. Kvóta-
kerfið lagði grunninn að framsókn
sjávarútvegs. Arðbær fyrirtæki
hafa verið byggð upp. Hagkvæmni
hefur komið í stað sóunar, byggð á
skynsamlegu stjórnkerfi fiskveiða –
kvótakerfi með framsali. Markviss
markaðssókn, aukin gæði og betri
nýting hráefnis hefur gert ríkissjóði
mögulegt að leggja sérstakar byrð-
ar á sjávarútveginn sem keppir við
ríkisstyrkta keppinauta.
Í heild greiddi sjávarútvegurinn
yfir 152 milljarða króna í skatta á
árunum 2010 til 2016. Enginn önn-
ur atvinnugrein greiðir meira í
sameiginlegan sjóð landsmanna.
Tekjuskattur, tryggingagjald, kol-
efnisgjald, veiðigjald og aflagjald.
Ekki er lengur tekist á um hversu
mikið eigi að fella gengi krónunnar
og rýra kaupmátt launafólks, held-
ur hversu þungar álögur eigi að
leggja á sjávarútveginn, sem er
eina atvinnugreinin sem greiðir
sérstakt auðlindagjald.
Þegar tekin er ákvörðun um
álagningu veiðigjalda – sé það ætl-
unin á annað borð að tryggja áfram
arðbæran sjávarútveg – verður
ekki hjá því komist að taka mið af
þeim veruleika sem blasir við
sjávarútvegsfyrirtækjum. Jafnvel
þeir sem ala á öfund og tortryggni í
garð sjávarútvegs komast ekki í
kringum staðreyndir. Í skrumi
pólitískra deilna verða engin gild
rök færð fyrir því að brjóta jafn-
ræðisreglu við álagningu veiði-
gjalda.
Þráhyggja og öfund
Það liggur fyrir að á sama tíma
og útflutningstekjur sjávarútvegs-
ins hafa lækkað verulega hafa
veiðigjöld tvöfaldast í krónum talið.
Mikilvægir markaðir hafa lokast og
launakostnaður hefur hækkað líkt
og hjá öðrum atvinnugreinum.
Samkeppnisstaða íslenskra sjávar-
afurða hefur með öðrum orðum
versnað.
Í skýrslu Deloitte, sem unnin var
fyrir sjávarútvegsráðuneytið, er tal-
ið að EBITDA sjávarútvegsins á
síðasta ári hafi lækkað um 20-37%
frá fyrra ári. Þetta þýðir að
EBITDA hefur lækkað um 42-59%
á tveimur árum. Menn þurfa að
vera vel forhertir að halda því fram
að við ákvörðun opinberra gjalda
og skatta atvinnulífsins eigi í engu
að taka tillit til afkomu fyrirtækj-
anna. Allir vita til hvers það leiðir.
„Umræðan á Íslandi um kvóta-
kerfið er óheilbrigð þráhyggja,“
sagði dr. Þráinn Eggertsson, pró-
fessor í hagfræði, í viðtali við
Frjálsa verslun árið 2011. Þráinn
sem er einn fremsti hagfræðingur
heims á sviði stofnanahagfræði,
hefur fært rök fyrir því að fisk-
veiðistjórnunarkerfið sé merkileg-
asta framlag Íslands í skipulags-
málum. Þjóðir sem reka ríkis-
styrktan sjávarútveg líta til Íslands
með öfundaraugum. Ísland er eina
landið innan OECD sem ekki held-
ur úti umfangsmiklu styrkjakerfi
fyrir fiskveiðar og vinnslu. Á með-
an aðrar þjóðir eru með sjávar-
útveg á opinberu framfæri greiða
íslensk fyrirtæki skatta og gjöld til
ríkissjóðs. En þessar staðreyndi
hafa ekki komið í veg fyrir að reynt
sé að ala á öfund og skapa tor-
tryggni í garð sjávarútvegs.
Pólitískir lukkuriddarar nota þau
vopn sem hentar hverju sinni. Arð-
greiðslur til hluthafa sjávarútvegs-
fyrirtækja eru sagðar óeðlilegar og
merki um að fyrirtækin geti vel
greitt hærri veiðigjöld – miklu
hærri. Þó liggur fyrir að arð-
greiðslur í sjávarútvegi eru lægri
en gerist og gengur. Samkvæmt
tölum Hagstofunnar voru arð-
greiðslur sem hlutfall af hagnaði á
árunum 2010 til 2016 um 21% hjá
fyrirtækjum í sjávarútvegi. Arð-
greiðslur í öðrum atvinnugreinum
voru 31%.
Pétur Hafsteinn Pálsson, fram-
kvæmdastjóri Vísis í Grindavík,
sýndi ágætlega fram á hvernig
reynt er að rugla umræðuna um
arðgreiðslur og veiðigjöld. Í viðtali
við Viðskiptablaðið í janúar síðast-
liðnum, sagði Pétur Hafsteinn með-
al annars:
„Veiðigjöldin sem við [Vísir hf.]
borgum á einu ári núna, 300 millj-
ónir, eru það sama og við höfum
borgað okkur í arð á 20 árum.“
Skattlagning og
samkeppnishæfni
Sá er þetta skrifar hefur ítrekað
bent á hve nauðsynlegt það er að
huga að samkeppnishæfni íslenskra
fyrirtækja þegar teknar eru
ákvarðanir um skatta og gjöld.
Þetta á við um allar atvinnugreinar.
Álögur á fyrirtæki umfram það sem
gengur og gerist í helstu sam-
keppnislöndum, veikir stöðuna jafnt
á erlendum mörkuðum sem inn-
lendum. Þessi sannindi eiga að vera
öllum ljós. Þegar tekist er á um
hvort veiðigjöld eigi að vera hærri
eða lægri, verður ekki undan því
komist að hafa í huga að helstu
keppinautar íslenskra sjávarafurða
njóta verndar og ríkisstyrkja, á
sama tíma og hagkvæmur rekstur
hefur gert okkur kleift að gera til-
kall til þess að sjávarútvegur greiði
í sameiginlega sjóði okkar.
Auðvitað á það ekki að koma á
óvart að pólitískir lukkuriddarar
vilji umbylta stjórnkerfi fiskveiða
og ekki síður stórauka álögur á
sjávarútveginn. Það er hins vegar
athyglisvert hverjir hafa ákveðið að
gerast skjaldsveinar lukkuriddar-
anna.
Eftir Óla Björn
Kárason »Mikið vatn hefur
runnið til sjávar frá
því að stjórn efnahags-
mála snérist um rotið
kerfi millifærslna og að
tryggja rekstur óhag-
kvæms sjávarútvegs.
Óli Björn Kárason
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Veiðigjöld, þráhyggja og öfund