Morgunblaðið - 17.08.2018, Side 23

MINNINGAR 23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. ÁGÚST 2018
Frelsisstyttan meðan beðið var
eftir þyrlu. Afi var greinilega
kvalinn en dæmigert fyrir hann
að hann kvartaði ekki og var ró-
legur og yfirvegaður. Strax næsta
dag var afi kominn á skíði í fatla.
Þannig nagli var afi og þannig
mun ég alltaf muna eftir honum.
Helgi Már Valdimarsson.
Við munum best eftir afa eins
og hann var þegar við vorum
börn. Hann var alltaf svo sterkur,
enda hafði hann verið mikill
íþróttamaður í æsku, og hann
skemmti okkur barnabörnunum
tímunum saman með því að hvetja
okkur til að hlaupa til hans og kýla
hann í magann eins fast og við
gátum. Fyrir þessa hetjudáð fékk
hann viðurnefnið „stóri sterki afi“.
Okkur fannst hann svo sannar-
lega verðskulda þetta viðurnefni
er við horfðum með hrifningu og
hryllingi á hann snæða morgun-
verð: hann blandaði AB-mjólk,
appelsínusafa og lýsi saman í glas
og hvolfdi því hiklaust í sig. Þegar
við vorum smábörn vorum við
alltaf svo spennt þegar hann tók
okkur í svokallað „lofttak“, þá
setti hann báða litlu fætur okkar í
einn stóran lófa og hélt í hendur
okkar með hinum, og lyfti okkur
síðan hátt upp yfir höfuð sér.
Eftir að við fullorðnuðumst
höfum við gert okkur betur grein
fyrir því hversu áhrifaríkur hann
var sem einn af máttarstólpum
vísindasamfélagsins, en þegar við
vorum að vaxa úr grasi var hann í
okkar augum fyrst og fremst afi
okkar. Hann var þolinmóður og
greiðvikinn – hann sat hjá Lilju
Guðrúnu á meðan hún buslaði og
svamlaði í heita pottinum í bú-
staðnum og hlustaði alvörugefinn
á meðan hún skáldaði kyndugar
sögur um hliðartilvist sína sem
hafmey. Hann tók þátt með því að
spyrja margra athugulla spurn-
inga um þessa lífsreynslu. Valdís
Sylvia minnist þess þegar afi
hennar kenndi henni að tefla – en
þetta var svið þar sem afi virtist
hafa ofurafl. Návist afa var oft
gefin til kynna með pípi og tísti úr
skáktölvunni hans, og honum
fannst gaman að fræða forvitna
unga huga um hinar dularfullu
leikreglur taflsins. Hann var
ávallt fús að kenna okkur systr-
um, og þótt við ættum það til að
gleyma þessum lexíum jafnóðum
var hann alltaf jafn reiðubúinn að
rifja þær upp og hefja endur-
menntun eftir óskum.
Afi átti tólf barnabörn en okkur
fannst aldrei eins og við þyrftum
að berjast um athygli hans. Hann
hafði stórt hjarta og hafði alltaf
nóg af ást og umhyggju handa
okkur öllum. Hann var blíður í
orðum og fannst gaman að rifja
upp með okkur ýmislegt
skemmtilegt og kjánalegt sem við
höfðum sagt sem smábörn. Afi
var vitur, umönnunarsamur,
skilningsríkur og sterkur, og við
söknum hans mikið. Takk fyrir
allt, elsku afi okkar.
Lilja Guðrún Filippía
og Valdís Sylvia
Beatrice Moore.
Sem barn var ég heillaður af
vísindum. Þegar ég var spurður
hvað ég vildi verða þegar ég yrði
stór svaraði ég að ég vildi verða
líffræðingur. Það voru samt ekki
margir sem ég gat rætt við um líf-
fræði. Vinum mínum fannst þetta
ekki beint svalt umræðuefni, og
foreldar og systkini vissu ekki
mikið um þetta. En Helgi afi, pró-
fessor í ónæmisfræði, var einn af
fáum sem ég gat deilt þessari
ástríðu minni með. Mér þótti af-
skaplega vænt um að tala við hann
um vísindi – hann vissi svo mikið,
og kenndi mér alltaf eitthvað sem
ég vissi ekki áður. Umræður okk-
ar héldu áhuga mínum vakandi.
Fyrst ég átti afa sem var pró-
fessor fannst mér draumur minn
um að gerast vísindamaður ekki
svo kjánalegur eða óraunsær – ef
afi minn gat gert þetta gæti ég
það kannski líka. Svo fór ég í há-
skóla að læra náttúruvísindi. Ég
ræddi við hann í síma um það sem
ég var að læra, til dæmis frumu-
líffræði og meinafræði, og djúp
þekking hans á ónæmiskerfinu
var svo heillandi og nytsamleg.
Og nú vinn ég hjá Íslenskri erfða-
greiningu sem rannsóknarmaður.
Á þessu ári hef ég búið í Selási
með ömmu Gunnu og Helga afa.
Þegar ég kom heim úr vinnunni
talaði ég við hann um rannsókn-
arefnið mitt, og hann sýndi því
ávallt mikinn áhuga. Hann sagði
mér frá mögulegum skýringum á
niðurstöðum mínum, og tilgátum
sem ég gæti prófað. Uppástungur
hans voru ávallt nákvæmar,
traustar og hjálplegar. Faðir
minn ræddi við afa í síma þegar
hann var orðinn mjög lasburða,
aðeins nokkrum vikum áður en
hann féll frá; afi vissi alveg ná-
kvæmlega hvaða verkefni ég var
að vinna við og gat upplýst og
frætt pabba um öll atriði skekkju-
laust.
Fyrir sex mánuðum var ég að
hjálpa afa að hátta. Hann talaði
við mig um líf og dauða, og sagði
mér að hann gleddist yfir því að
ég bæri genin hans. Ég sagði hon-
um að ég væri stoltur af því.
Nokkrum mánuðum síðar vorum
við amma, afi og frændur mínir
Kjartan og Agnar Guðmundur að
borða saman kvöldverð í Lækjar-
ásnum. Amma sagði að þegar við
dæjum lifðum við áfram í minn-
ingum þeirra sem þekktu okkur.
En ég held að sannleikurinn sé
enn einfaldari. Eins og afi sagði
lifir raunverulegur, áþreifanlegur
hluti af honum áfram í mér, í mínu
erfðaefni. Genin hans, og lífsgildi,
sem ég hef fengið í gegnum móður
mína, leiða til þess að hugsun mín
og hegðun, útlit mitt og nafn bera
öll merki um þennan fjórðungs-
arfi sem hann gaf mér.
Frá þessu sjónarmiði var afi
mjög gæfuríkur. Hann átti fimm
börn, tólf barnabörn og þrjú
barnabarnabörn. Hvert okkar ber
spegilmynd af honum innra með
sér, og þessar spegilmyndir geta
skinið saman til þess að endur-
varpa ímynd af þessum sterka,
greinda, samúðarfulla manni sem
ég kallaði afa minn. Við munum
gera okkar besta til að koma þess-
um arfi á framfæri og heimurinn
mun verða betri fyrir vikið.
Takk fyrir allt, afi minn.
Kristján Helgi Swerford
Moore.
Fyrir hönd fjölskyldu minnar
langar mig í nokkrum orðum að
minnast mágs míns, Helga Þrast-
ar Valdimarssonar, sem lést 6.
ágúst síðastliðinn en hann var
kvæntur systur minni Guðrúnu.
Helgi var frekar hæglátur
maður en hafði ákaflega hlýja
nærveru. Þótt ekki væri hávaðan-
um fyrir að fara hafði hann sterk-
ar skoðanir bæði á mönnun og
málefnum og lá ekki á skoðunum
sínum ef eftir var spurt.
Helgi átti ættir að rekja í
Svarfaðardalinn og lauk stúdents-
prófi frá Menntaskólann á Akur-
eyri og síðar læknanámi frá Há-
skóla Íslands. Að námi loknu og
starfi í héraði lá leiðin til London
þar sem þau hjónin voru bæði við
framhaldsnám og störf, Helgi í
ónæmisfræði, Guðrún í veiru-
fræði.
Á Londonarárunum komum
við ásamt öðrum úr stórfjölskyld-
unni oft í heimsókn til Helga og
Gunnu, einkum um páska, og gat
þá oft verið þröng á þingi. Aldrei
var þó að sjá á Helga annað en
hann væri hinn ánægðasti með
þessar innrásir, alltaf jafn hægur
og rólegur og stundaði sína vinnu
af kappi.
Ég held að Helgi hafi verið
mjög heppinn með að hjá honum
fór saman vinna og áhugamál. Frá
fyrstu tíð þegar ég, ungur
menntaskólastrákur, var stund-
um að koma seint heim um helgar,
var ljós í herbergjum Gunnu og
Helga. Þar sat Helgi þá gjarnan
við skriftir og lestur, í þykkum ull-
arsloppi og flókainniskóm. Sama
má segja þegar við hittumst í
London; hann var alltaf vinnandi
á daginn en gjarnan lesandi eða
skrifandi í annan tíma, alltaf eitt-
hvað sem tengdist vinnunni.
Efir að fjölskyldan fluttist aft-
ur heim stunduðu Helgi og Gunna
mikið útivist, gjarnan fjallgöngur.
Kom þá í ljós hvílíkur garpur
Helgi var að eðlisfari. Alltaf lagði
hann sig fram af fullri orku líkt og
við vinnuna. Það var aldrei hætt
fyrr en hæsta tindi hafði verið
náð. Hann hafði stundað skíði í
æsku og var góður skíðamaður.
Einnig hafði hann gaman af tón-
list og söng og hafði góða söng-
rödd en hann söng í kórum um
tíma.
Það var Helga gleðiefni þegar
þau hjónin eignuðust jörðina Gröf
í Svarfaðardal í æskusveit hans og
þar undu þau sér í fríum við úti-
vist, endurbætur á húsakosti og
gróðursetningu.
Síðustu árin voru Helga á viss-
an hátt erfið þar sem hann þurfti
vegna veikinda sinna að sækja
meðhöndlun á sjúkrahúsi reglu-
lega og hefti það mikið allt ferða-
frelsi hans.
Við minnumst með þakklæti
Helga sem var traustur og góður
vinur og sterkur meiður í fjöl-
skyldunni.
Guð blessi Gunnu og börnin,
tengdabörnin, barnabörnin og
barnabarnabörnin.
Hans Agnarsson.
Ég er svo lánsöm að hafa unnið
náið með Helga Valdimarssyni.
Ég hitti hann fyrst 1975 þegar
hann bauð mér í doktorsnám á St.
Marýs í London þar sem hann
stýrði klínískri ónæmisfræðideild.
Helgi og Guðrún tóku ótrúlega vel
á móti mér og ég bjó hjá þeim
meðan ég leitaði að húsnæði.
Helgi kenndi mér að einangra
ónæmisfrumur, skoða í smásjá og
prófa virkni þeirra, hann bauð
mér með sér á fyrirlestra og fundi
og kynnti mig fyrir virtum vís-
indamönnum. Ég var bara nokkra
mánuði í London, eða þar til
„pabbi þinn stal mömmu þinni frá
mér og fór með hana til Svíþjóð-
ar“ eins og Helgi sagði við son
minn þá 6 ára. Eftir að ónæmis-
fræðideild Landspítalans var
stofnuð bauð Helgi mér vinnu.
Helgi var faðir ónæmisfræð-
innar á Íslandi, deildin efldist
hratt undir forystu hans, klínísk
þjónusta, rannsóknir og kennsla.
Helgi laðaði að sér stúdenta og
unga vísindamenn, hann var
vinnusamur, hafði óbilandi áhuga
á faginu og vísindum almennt,
hann gaf okkur öllum tækifæri og
hvatti okkur til dáða. Hann stóð
líka fyrir gróðursetningu í Heið-
mörk, haustferðum, söng og gleði.
Hann var okkur frábær fyrir-
mynd.
Helgi var einn af okkar fremstu
vísindamönnum. Hann birti tíma-
mótagreinar í Lancet um afbrigði-
leika frumubundins ónæmis í
langvinnum candidasýkingum og
fyrstu árangursríku meðferð með
frumuboðefninu „transfer factor“
sem varð forsíðufrétt í Sunday
Times 1972. Helgi og Guðrún
birtu saman í Nature 1975 upp-
götvun sína á að T-frumur hafa
viðtaka fyrir mislingaveiru og
drepa sýktar frumur, sem nú er
vitað að skýrir ónæmisbælandi
áhrif veirunnar. Á Íslandi vann
Helgi einkum að rannsóknum á
iktsýki, komplímentkerfinu í
sjálfsofnæmi og sýkingum, og
hlutverki ónæmiskerfisins í psori-
asis. Hann setti fram þá kenningu
1986 að T-frumur gegni lykilhlut-
verki í að hrinda af stað afbrigði-
legri fjölgun keratínfrumna í húð
psoriasissjúklinga, sem er óum-
deilt í dag. Helgi birti nær 200 vís-
indagreinar, með yfir 6000 tilvitn-
anir, þar af yfir 70 um psoriasis.
Þegar Helgi lét af störfum hafði
hann hæstan h-stuðul af starfs-
mönnum HÍ, en h-stuðull er mæli-
kvarði á magn og áhrifamátt vís-
indagreina.
Helgi var upphafsmaður rann-
sóknanáms við læknadeild og bar-
áttumaður fyrir vísindi og fyrir
okkar fag. Hann var í stjórn Nor-
rænu ónæmisfræðisamtakanna,
forseti 1992-98, og átti stóran þátt
í að þau héldu alþjóðlegt þing í
Stokkhólmi 2001. Hann var rit-
stjóri Norræna tímaritsins í
ónæmisfræði í 21 ár og stóð fyrir
stofnun Norrænnar sjálfseignar-
stofnunar, sem hefur styrkt unga
vísindamenn í 15 ár. Hann hélt
Norræna ónæmisfræðiþingið á
Íslandi fyrst 1985 og stofnaði þá
sumarskóla, sem hefur verið hald-
inn árlega síðan. Hann var valinn
heiðursfélagi Norrænu ónæmis-
fræðisamtakanna 2008.
Helgi var mín stoð og stytta
þegar ég var að stíga mín fyrstu
skref í rannsóknum. Ég minnist
hans með þakklæti fyrir langt og
farsælt samstarf og einlæga vin-
áttu. Við Birgir Björn sendum
Guðrúnu, Ásgeiri, Valdimar,
Birnu, Agnari, Kristjáni Orra og
fjölskyldum þeirra innilegar sam-
úðarkveðjur. Blessuð sé minning
Helga Valdimarssonar.
Ingileif Jónsdóttir.
Helgi var fjallamaður. Hann
naut áreynslunnar við að klífa
fjöll, finna leiðir, gleðjast yfir
undrum náttúrunnar og komast á
toppinn. Og syngja svo að kvöldi í
hópi glaðsinna göngufólks. Í
þannig aðstæðum kynntist ég
Helga. Hann hafði reyndar alltaf
verið til í vitund minni, því við vor-
um systrasynir og hann var
sautján árum eldri. Móðir mín og
móðursystir hossuðu honum ung-
um og alla tíð síðan. Ég vissi því af
honum en við kynntumst ekki fyrr
en fyrir tuttugu árum. Þá réð
Ferðafélag Íslands Helga til að
stýra gönguferðum um svarf-
dælsk fjöll. Ég var sá lukkuhrólf-
ur að vera í hópi Helga og naut
þess í mörg ár síðan. Hann var af-
burða leiðsögumaður. Ég hef ekki
notið annars betri. Þar sem við
frændur deildum herbergi í fyrstu
ferðinni varð ég vitni að hve
margra vídda Helgi var. Hann
m.a. gerði námstilraunir með
sjálfan sig. Hann sofnaði með lest-
ur Íslendingasagna í eyrum og
nýtti því svefntímann til að læra.
En hann var slakur gagnvart því
að draumar hans hafi yfirtekið
námið og ekki alltaf ljóst hvað
væri úr Gerplu og hvað frá honum
sjálfum. Þessi eftirminnilega
gönguvika tengdi þátttakendur
og ég naut þeirrar blessunar að
kynnast konu minni undir vökul-
um augum fararstjórans.
Helgi var afar eftirminnilegur
maður. Honum var mikið gefið og
var maður margra vídda. Atorku-
maður við vinnu, hvort sem það
var í sveitavinnu bernskunnar eða
í fræðum fullorðinsáranna. Hann
hafði þörf fyrir einveru og sökkti
sér í það, sem hann sinnti hverju
sinni, hvort sem það var á rann-
sóknarstofunni eða við skáktölv-
una sína.
Hann sótti í söng og gleði og
var allra manna skemmtilegastur
þegar sá gállinn var á honum.
Hann var alvörumaður en líka
syngjandi gleðikólfur, íþrótta-
garpur en fíngerður tilfinninga-
maður, háskólamaður en líka
bóndi, stórborgamaður en sótti í
fásinnið, þekkingarsækinn og
framfarasinnaður, en mat einnig
mikils klassík og festu menning-
arinnar.
Ég þekkti foreldra Helga og
fannst hann flétta gæði beggja í
eigin lífi. En ólíkur var hann þeim
þó og fór sínar eigin leiðir.
Nú er Helgi farinn upp á Rima
eilífðar og við hinir pílagrímar
lífsins þökkum samfylgdina. Þökk
sé Guðrúnu Agnarsdóttur, konu
Helga, fyrir alúð hennar við ætt-
fólk hans. Hún gekk hiklaus með
manni sínum í heimum manna og
fjalla og annaðist hann aðdáunar-
lega vel síðustu veikindaárin. Við
leiðarlok vil ég tjá þakklæti mitt
fyrir ræktarsemi Helga í garð
móður minnar, móðursystur og
fjölskyldu. Guð gangi með honum
eilífðargötur og geymi ástvini
hans.
Sigurður Árni Þórðarson.
Við minnumst með söknuði
okkar góða vinar. Sterk vináttu-
bönd við Helga hafa haldist þó að
Atlantshafið hafi skilið okkur að í
nær fimm áratugi. Hugurinn
hvarflar aftur til áranna í London,
þegar við bjuggum öll í Ealing. Þá
var oft glatt á hjalla og mikið
skrafað. Árin í London urðu að-
eins þrjú hjá okkur, þar sem leiðin
lá til Bandaríkjanna. Sambandið
við okkar góðu vini hefur samt
haldist með árlegum ferðum til Ís-
lands.
Svo var það árið 2000 að Guð-
rún og Helgi hvöttu okkur til að
byggja sumarbústað í Úthlíð á
næstu lóð við þeirra bústað. Það
gerðum við. Mörg sumur í bú-
staðnum hafa veitt okkur og fjöl-
skyldu okkar mikla ánægju, ekki
síst vegna góðra samverustunda
með Guðrúnu og Helga.
Árið 2005 var Helga boðin eins
árs staða sem Fogarty Scholar við
National Institutes of Health í
Bethesda, Maryland, þar sem við
störfuðum lengi. Við vorum mjög
stolt af þeim heiðri og vísindavið-
urkenningu, sem Helga var sýnd
með þessu boði. Aftur áttum við
margar verðmætar samveru-
stundir á þessum tíma.
Við kveðjum okkar ágæta vin
með trega og vottum Guðrúnu og
fjölskyldu innilega samúð.
Unnur og Snorri.
Einn af öðrum falla samferða-
mennirnir frá, nú síðast Helgi
Valdimarsson fyrrverandi yfir-
maður minn og mentor til margra
ára. Andlát Helga kom þeim sem
til þekktu ekki á óvart. Hann hafði
glímt við erfiðan sjúkdóm um
nokkurra ára skeið. Andlát hans
markar hins vegar skil hvers birt-
ingarmynd er það skarð sem
höggvið er í vísindasamfélagið á
Íslandi. En þar átti Helgi glæstan
feril.
Kynni mín af Helga hófust fyr-
ir hartnær 40 árum eða árið 1979,
þegar ég réð mig til starfa hjá
honum. Á þeim tíma var Helgi
starfandi á St. Mary’s-sjúkrahús-
inu í Paddington í London og
SJÁ SÍÐU 24
Mig langar að
minnast Ágústs Jó-
hannssonar, míns
kæra fyrrverandi
tengdaföður, sem borinn var til
grafar 30. júlí 2018 frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík. Aðstæður
hafa hagað því svo að mér var
ómögulegt að vera viðstaddur út-
förina.
Ágúst var um margt óvana-
legur maður og eiginlega lifandi
tákngervingur hins gamla ís-
lenska bændasamfélags og þá á
ég sérstaklega við alla bestu eig-
inleika þess sem eru eða voru
heiðarleiki, bjartsýni, dugnaður,
sjálfræði, stolt, von og næstum
takmarkalaus virðing fyrir um-
bótum og framþróun hvað varð-
ar tækni og menntun og var bók-
menntaarfur þjóðarinnar ekki
undanskilinn sem hluti af þjóð-
arstolti. Þessir eiginleikar með
kostum og göllum voru þrátt fyr-
ir allt það sem að mörgu leyti
hélt lífinu í íslenskri þjóð gegn-
um þrengingar, óstjórn og vos-
búð um margra alda skeið.
Það sem einkenndi auðvitað
aðallega Ágúst var hans einlæga
ást til gömlu sveitarinnar í
Fljótshlíð sem hann hafði orðið
að yfirgefa á besta aldri og held
að hann hafi alltaf fundið til
söknuðar enda ófáar ferðirnar
Ágúst
Jóhannsson
✝ Ágúst Jóhanns-son fæddist 31.
ágúst 1927. Hann
lést 22. júlí 2018.
Útför hans var
gerð frá Dómkirkj-
unni í 30. júlí 2018.
sem farnar voru á
heimaslóðir til að
halda við tengslum
við þá sem tóku við
af honum og hans
fjölskyldu. Það finn-
ast því miður ekki
endilega svo mörg
eintök af staðföst-
um mönnum eins og
Gústa lengur og
sem dæmi var það
svo að þótt við vær-
um oftar enn ekki á öndverðum
meiði oftar en ekki hvað varðar
stjórn- eða dægurmál þá man ég
ekki til þess að styggðaryrði hafi
nokkru sinni fallið milli okkar og
voru þó mörg málin rædd en æv-
inlega í einlægni og með tilhlýði-
legri virðingu á báða bóga. Mest
um vert fyrir mig var þó að
kynnast því hversu hjartahreinn,
hjálpsamur og umfram allt um-
burðarlyndur Ágúst gat í raun
verið þegar á reyndi og kom þá
oftlega í ljós fyrir fjölskyldu og
vandamenn hin sterka ábyrgð-
arkennd og hversu miklir kær-
leikar hans til síns fólks gátu
verið.
Það er gaman að segja frá því
að í einni heimsókn til okkar
hjóna í Danmörku fyrir um 30
árum dró Ágúst bækur úr bóka-
hillu okkar eftir svokallaðan
erkióvin bændamenningar á Ís-
landi, Halldór Laxness. Því þótt
víðlesinn væri hafði Ágúst ekki
lesið mikið eftir þann pörupilt.
Það var því mikil skemmtun og
upplifun síðan næstu daga að
hlusta á hrífandi frásögn Gústa
af orðkynngi Nóbelskáldsins og
skynja nývaknaðan áhuga og
einlæga aðdáun hans á verkun-
um og minnti um flest á þegar
unglingur uppgötvar nýjan lista-
mann.
Ég sendi Sigrúnu, börnum,
barnabörnum, vinum og vanda-
mönnum mínar einlægustu sam-
úðarkveðjur og þakka fyrir að
hafa kynnst dreng góðum.
Hrafn Þorgeirsson.
Virðing,
reynsla
& þjónusta
Allan
sólarhringinn
571 8222
Svafar:
82o 3939
Hermann:
82o 3938
Ingibjörg:
82o 3937
www.kvedja.is
svafar & hermann