Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.09.2018, Qupperneq 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.9. 2018
Í
helgarlok ganga Svíar að kjörborði.
Kosningar eru nú orðið ekki eins spenn-
andi og forðum. Ástæðurnar eru margar og
ólíkar. Þær augljósu eru ótal kannanir sem
eyðileggja heilbrigða óvissu, sem auðveldaði
áður spekingum að láta ljós sitt skína vikum
saman.
Grauturinn
En svo er komið að sáralítill munur er á stjórn-
málaflokkum í „þroskuðum“ lýðræðislöndum.
Þess vegna gerist ekkert þótt meginflokkur hægra
megin taki við af flokki vinstra megin eða öfugt.
Á Íslandi hafa stjórnmálaforingjar lengi haft það
sér til afsökunar að enginn flokkur er líklegur til að
fá hreinan meirihluta í landinu, eftir að helstu skaf-
ankar voru skornir af gömlu kjördæmakerfi.
Þar sem einmenningskerfi eru brúkuð birtast oft
skarpar línur í lok kosninganætur. Í sjálfumgleði
okkar látum við eins og hlutfallskosningar séu aug-
ljóslega lýðræðislegri en kerfi þar sem atkvæðin sem
ekki skila þingmanni í sæti falla dauð og ómerk.
En mestu skiptir að kosningakerfið liggi fyrir,
gagnsætt og ljóst og allir eigi sambærilegan rétt til
að laga sig að því. Eftirsóknarvert væri að það kerfi
sem notað er hafi verið samþykkt af þjóðinni, eða
borið sérstakalega undir hana síðar, og það jafnvel
oftar en einu sinni með fárra áratuga millibili.
Lýðræðinu hafnað í lýðræðislegri
kosningu
Fyrir fáeinum árum notfærði Frjálslyndi flokkurinn í
Bretlandi sér óvænta oddastöðu sína í breskum
stjórnmálum til þess að knýja fram þjóðaratkvæði
um hvort hlutfallskerfi skyldi ýta út kerfi einmenn-
ingskjördæma þar í landi.
Það hljómar ekki lýðræðislega að smáflokkur noti
sér stöðuna þannig. En leikreglur stjórnmálanna
þekkja ótal dæmi þess.
Frjálslyndi flokkurinn benti á að flokkurinn hefði
lengi haft mun meira fylgi en þeir fáu þingmenn sem
skiluðu sér í hús á kjördag gæfu til kynna.
Í þjóðaratkvæði gildir auðvitað að hver kjósandi
hefur eitt atkvæði um spurninguna sem fyrir hann er
lögð. Kjósendur svöruðu Frjálslyndum með afdrátt-
arlausari hætti en þeir áttu von á.
Mikill meirihluti þeirra vildi ekki hafa það að „lýð-
ræðislegt kerfi“ ýtti út kerfi mismununar. Þeirri lýð-
ræðislegu niðurstöðu verða menn að una og láta um
hríð a.m.k. af hrópum um ólýðræðislega hegðan.
En það er hins vegar athyglisvert að núverandi for-
maður Frjálslyndra, Vince Cable, vill á hinn bóginn
alls ekki una þjóðaratkvæðinu um „brexit“ þar sem
niðurstaða hennar hafi ekki verið honum að skapi.
Cable, sem er 75 ára gamall, segist ekki munu láta af
leiðtogastarfi í flokknum fyrr en þjóðaratkvæðið
verði endurtekið og niðurstöðunni snúið. Ekki er
óhugsandi að Cable þurfi að eldast vel.
En hitt er rétt að í þessum efnum er Vince Cable
ekkert öðruvísi en aðrir sannir ESB-sinnar. Hann og
þeir hafa aldrei farið leynt með það að einungis sú
niðurstaða skuli teljast gild sem lýtur vilja Politbúrós
í Brussel í einu og öllu. Þessi öfl telja sjálfsagt og það
með réttu að það megi spara mikið fé með því að
birta niðurstöðu í þjóðaratkvæði með tilskipun þann
dag sem til þess sé boðað.
Meinloka hinum megin hafs
Eftir kosningarnar í Bandaríkjunum fyrir tveimur
árum var svipað upp á teningnum. Þá uppgötvuðu
þeir sem urðu undir í forsetaslagnum að þau óboð-
legu úrslit hefðu orðið þar sem notast var við ólýð-
ræðislegt kosningakerfi sem hyglaði Trump.
Mikið uppnám varð vegna þessa, svo sem von var,
og blésu allir réttsýnir menn og góðgjarnir á ábend-
ingar um að sama kerfið hefði verið notað í öllum
kosningum síðan George Washington var kjörinn. Og
jafnframt það, að forsetar Bandaríkjanna hafi áður
verið kosnir til embættis án þess að hafa meirihluta
atkvæða. Og suma skort mikið upp á það. Þannig
hefði Bill Clinton vissulega haft flest atkvæði af
þremur, en enginn forseti hafði komist til æðstu
valda í veröldinni svo fjarri því að ná helmingi
greiddra atkvæða í landinu og hann. Þeir Bush eldri
og Ross Perot fengu samtals 56,3% atkvæða en að-
eins 168 kjörmenn. En Bill Clinton fékk 43% at-
kvæðanna og 370 kjörmenn. En það var ekkert að
þessu, enda Bill demókrati, eins og lá fyrir og demó-
kratar hafa bent á.
Umframatkvæði frú Clinton komu flest frá Kali-
forníu og New York. Þótt ósannað sé og ólíklegt að
þar hafi ólöglegir innflytjendur verið fyrirferðar-
mestir og kosið ólöglega, eins og Donald Trump hélt
fram, var hitt rétt hjá honum að repúblikanar töldu
Kaliforníu og New York töpuð frá upphafi og engu
skipti hvort demókratar fengju miklu fleiri atkvæði í
þessum kjördæmum en þyrfti til að tryggja þeim alla
kjörmenn þar. Lítil sem engin kosningabarátta fór
því fram af hálfu repúblikana vegna forsetakosninga í
þessum stóru kjördæmum og litlu fé kastað á glæ.
Hefðu hlutfallsreglur gilt hefði auðvitað verið bar-
ist um hvert atkvæði.
En það var annað sem sýndi með ótvíræðum hætti
að demókratar höfðu síst meiri hljómgrunn í þessum
kosningum en repúblikanar. Kosningarnar til full-
trúadeildarinnar. Þar gildir kerfi hlutfallskosninga á
meðan einmenningskerfi gildir um kosningar til
öldungadeildar.
Í fulltrúadeildinni unnu repúblikanar ríflegan
meirihluta og unnu einnig meirihluta í öldungadeild
þótt tæpari væri. Nú bendir margt til að demókratar
kunni að vinna meirihluta í fulltrúadeild í nóvember
en repúblikanar vonast til að halda meirihluta sínum í
öldungadeildinni, þótt hann geti orðið tæpur.
Sænsk spenna
Margt bendir nú til að tilraun „réttborinna flokka til
valda“ í Svíþjóð til að stimpla Svíþjóðardemókrata
(SD) sem óstjórntækan öfgaflokk og kynþáttahatara
sé að verða úrelt. Sú tilraun hafi misheppnast.
Þessir flokkar trúðu því að þessir tveir hrollvekj-
andi stimplar í bland við þann þriðja, „óstjórntækir“,
myndu koma í veg fyrir að SD kæmist nokkru sinni
upp fyrir 4% múrinn og því inn á þing. Þegar það
gekk ekki eftir var lagt upp með að útskúfunin og
uppnefni myndu tryggja að almennt yrði litið á flokk-
inn sem fyrirlitlegan smáflokk.
Þegar SD fékk yfir sjö prósent í kosningum var
smáflokkatalið orðið erfitt því svo margar ríkis-
stjórnir í Svíþjóð hafa stuðst við minni flokka en það.
En fyrirlitlegur flokkur og óstjórntækur hélt áfram
að gera sitt gagn að mati handhafa stimplanna. En
þegar SD sleikti 13% markið í síðustu kosningum
þótti Svíum að stjórnmálalegur jarðskjálfti hefði orð-
ið. Og það, að Valdaflokkurinn með stórum staf, Sósí-
aldemókratar, höfðu fengið um 30% fylgi í tvennum
kosningum í röð þótti mikið áfall. „Hrakför“ sögðu
kratar sjálfir.
Gangi spár eftir gætu kratar legið undir 30% á
sunnudaginn. Sumar spár tala um 24-25%, og SD
verði með á milli 17-20% atkvæðanna og hugsanlega
þar með næststærsti flokkur Svíþjóðar í stað Mod-
eratarna. Munurinn er nú innan skekkjumarka og
SD þá sjónarmun stærri.
Göran slær nýjan tón
Gamall vinur bréfritara, sem hann hefur miklar mæt-
ur á, Göran Persson, var í fréttum af þessu tilefni,
Kulnuð síþreyta
upp á fjögur prósent
’
En eins og fram hefur komið í fréttum
síðustu árin þá hafa hinir hefðbundnu
flokkar í Evrópu verið að laga sig að stefnu
fordæmdu flokkanna í útlendingamálum. Það
var þó stefna sem áður réttlætti að kalla þá
öfgaflokka, fasista og jafnvel nasista og flokka
kynþáttahatara.
Reykjavíkurbréf07.09.18