Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.09.2018, Blaðsíða 34

34 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.9. 2018
LESBÓK
Andrea Berntzen er aðeins tvítug en hef-ur þó mögulega tekist á við erfiðastahlutverk sitt sem leikkona. Berntzen
fer með aðalhlutverk norsku kvikmyndarinnar
Utøya 22. juli, eða Útey 22. júlí, eftir leikstjór-
ann Erik Poppe, sem frumsýnd var á kvik-
myndahátíðinni í Berlín í febrúar og hér á landi
í gær, föstudag, í Bíó Paradís.
Í myndinni segir af fjöldamorðum hryðju-
verkamannsins Anders Behring Breivik þenn-
an dag, 22. júlí árið 2011, á 69 ungmennum á
eyjunni Útey. Áður hafði hann sprengt bíl-
sprengju fyrir utan skrifstofu forsætisráðherra
í Ósló og létust þar átta. Í Útey stóð yfir sam-
koma ungliðahreyfingar Verkamannaflokksins
þegar Breivik hóf að skjóta alla sem fyrir hon-
um urðu, en auk þeirra sem féllu særðust um
200.
Í kvikmynd Poppe er fyrst og fremst fjallað
um voðaverkin í Útey og hefur aðferð leikstjór-
ans ekki síður vakið athygli en umfjöllunar-
efnið, því myndin var tekin í einni töku sem stóð
yfir í 72 mínútur, jafnlengi og árás Breivik á
eyjunni, frá því hann hóf að skjóta á ungmennin
þar til lögreglumönnum tókst að yfirbuga hann.
Óskiljanlegt og óraunverulegt
Berntzen hefur enga leiklist lært en var í leik-
félagi í framhaldsskóla þegar hún var beðin um
að koma í prufur fyrir kvikmyndina. Svo vel
heppnuðust þær að henni var boðið aðal-
hlutverk myndarinnar, hlutverk Kaju.
„Eftir að ég lék í myndinni fór ég í eins árs
nám í leiklistarskóla og er núna að skrifa leikrit
og framleiða, auk þess að leika í því,“ segir
Berntzen en hún var 19 ára þegar hún lék í
kvikmynd Poppe.
Berntzen segir kvikmyndina ekkert klippta
og algjörlega án tónlistar. „Myndavélin fylgir
Kaju, 18 ára stúlku sem ég leik og er á eyjunni
með yngri systur sinni. Hún er að leita að syst-
ur sinni alla myndina,“ segir hún.
Handritið er byggt á frásögnum eftirlifenda
og heimildum sem handritshöfundar kynntu
sér og segir Berntzen að myndin fylgi því hin-
um raunverulegu atburðum eins nákvæmlega
og hægt er, án þess að notast við raunverulegar
persónur eða nöfn.
Leikkonan unga er spurð að því hversu göm-
ul hún hafi verið þegar voðaverkin voru framin
og hversu vel hún muni eftir fréttum af þeim og
umfjöllun. „Ég var 13 ára og á leið heim úr
sumarbústað þegar ég heyrði fréttir í útvarpi af
sprengjutilræðinu. Það var ekki fyrr en næsta
dag sem við fréttum af skotárásinni og því sem
hafði gerst í Útey,“ segir Berntzen.
Henni hafi þótt þetta nær óskiljanlegt og
óraunverulegt að einn maður hafi valdið þessu
mikla manntjóni. „Ég vissi að ástandið væri
hættulegt og alvarlegt en ég er ekki viss um að
ég hafi búið yfir nægum þroska til að átta mig á
því hversu hræðilegt þetta var. Það var ekki
fyrr en ég tók að mér hlutverkið í myndinni og
fór að ræða við eftirlifendur og kynna mér vel
heimildir, til dæmis með því að horfa á mynd-
bönd og heimildarmyndir, að ég gerði mér
raunverulega grein fyrir því hvað gerðist.“
Tortryggin í fyrstu
Berntzen segir mikla ábyrgð fylgja því að leika
í kvikmynd á borð við þessa og þá meðal annars
gagnvart ættingjum og vinum fórnarlamba
Breivik. Margir þeir sem lifðu árásina af eigi
enn um sárt að binda og muni mögulega aldrei
ná sér að fullu.
En hver voru viðbrögð hennar þegar hún
heyrði fyrst af því að gera ætti kvikmynd um
fjöldamorðin í Útey? „Ég var afar gagnrýnin,“
svarar Berntzen en segist þó hafa þegið boðið
um að mæta í leikprufur. „Ég veit núna að Erik
Poppe er frægur leikstjóri hér í Noregi en
þekkti ekkert til hans á þessum tíma. Ég var
virkilega tortryggin gagnvart þessu öllu saman
og óttaðist að þetta yrði dæmigerð Hollywood-
mynd með tilheyrandi glamúr sem myndi ekki
sýna umfjöllunarefninu sóma. En eftir að hafa
fengið punkta frá Erik þar sem hann lýsti fyrir-
ætlunum sínum og þá meðal annars að hann
ætlaði að taka myndina í einni töku og án tón-
listar, áttaði ég mig á því hvað vakti fyrir hon-
um og að hann bæri hag eftirlifenda fyrir
brjósti.“
–Hvaða skýringar gaf hann þér fyrir því að
beita þessari aðferð, að gera myndina í einni
langri töku?
„Þegar hann var að afla sér heimilda fyrir
hana talaði hann við marga eftirlifendur. Þeir
héldu sér á lífi í 72 mínútur án þess að fá nokkra
hjálp, þetta stóð það lengi yfir. Það er mjög
langur tími og það er erfitt að lýsa tíma í kvik-
mynd því hægt er að klippa hana og ferðast um
í tíma, fara frá einu tímabili til annars. Að gera
þetta í einni töku var því mjög mikilvægt upp á
að gefa áhorfendum tilfinningu fyrir tímanum,
hversu langan tíma þetta tók og til að ljá mynd-
inni trúverðugleika,“ svarar Berntzen.
Ein taka á dag
Hún segir þrjá eftirlifendur fjöldamorðanna
hafa verið viðstadda tökurnar og bent á hvað
betur mætti fara. Leikurum hafi til dæmis verið
bent á að þeir önduðu of hátt og létu of mikið í
sér heyra. Eins og gefur að skilja var kvik-
myndin ekki tekin upp á Útey, þar sem það
hefði reynst bæði eftirlifendum og aðstand-
endum hinna látnu of þungbært.
–Þessi einnar töku aðferð hlýtur að hafa kall-
að á miklar æfingar og undirbúning. Hversu
langt var þetta ferli?
„Það má líkja þessu við að setja upp leikrit og
æfa fyrir frumsýningu. Þetta krefst strangra
æfinga og við skiptum handritinu niður og æfð-
um eitt atriði í einu, eitt á dag með leikstjóran-
um og stundum líka með kvikmyndatökuvél.
Við æfðum í tvo mánuði og vorum svo í tökum í
fimm daga. Við náðum bara einni töku á dag
þannig að við tókum kvikmyndina í raun upp
fimm sinnum,“ segir Berntzen.
–Þið hljótið að hafa verið uppgefin eftir
hverja töku, þú og hinir leikararnir?
„Já, og þess vegna gátum við bara tekið upp
einu sinni á dag. Við vorum uppgefin, líkamlega
og andlega og því voru geðlæknar alltaf til-
tækir, reiðubúnir að aðstoða okkur og þá sér-
staklega yngstu leikarana, yngstu börnin. Þau
gátu átt erfitt með að átta sig á því að tökum
væri lokið og voru stundum enn í hlutverki.
Frásögnin er átakanleg og erfitt að kúpla sig út
þegar hrópað er „klippa“,“ svarar Berntzen.
Hún segir reynsluna af því að leika í mynd-
inni engu líka og erfitt að setja sig í spor Kaju.
„Ég reyndi að ímynda mér hvernig það væri að
eiga síðasta samtal mitt við móður mína. Ég á
líka yngri bróður og reyndi að ímynda mér
hvernig væri að hlaupa um eyjuna í örvænt-
ingarfullri leit að honum. Þetta tók mjög mikið
á mig andlega,“ segir Berntzen, sem ætlar engu
að síður að leggja leiklistina fyrir sig.
Mikil spenna í salnum
Berntzen er spurð út í viðbrögð foreldra ung-
mennanna sem voru myrt við kvikmyndinni og
segir hún að þau hafi að mestu verið jákvæð.
„Við vorum með sýningu fyrir þá sem lifðu af
og ættingja hinna látnu áður en kom að frum-
sýningu og fengum mikil viðbrögð. Þau voru af-
skaplega jákvæð,“ segir hún.
–Myndin hlaut líka góðar viðtökur í Berlín?
„Jú, en á fyrstu sýningu, fyrir gagnrýnendur
og blaðamenn, púuðu einhverjir. Ég veit ekki
hvers vegna og var ekki viðstödd þá sýningu en
á frumsýningunni sjálfri, sem 1.600 manns
sóttu, var mikil spenna og viðbrögð mjög góð.“
Berntzen segir marga þá sem lifðu árásina af
enn eiga um sárt að binda en mæti, því miður,
oft skilningsleysi og séu hvattir til að horfa
fram á veginn og reyna að gleyma þessum
skelfilega degi, 22. júlí árið 2011. Vonandi muni
þessi kvikmynd sýna þeim sem ekki upplifðu
hryllinginn hversu mikil illska var þarna á ferð.
Berntzen á yngri bróður sem er tíu ára og
segir að hann fái að horfa á myndina þegar
hann hafi aldur til. „Ég vona að kvikmyndin
verði hans kynslóð og komandi kynslóðum
mikilvæg,“ segir leikkonan unga að lokum.
Andrea Berntzen í hlut-
verki Kaju í Útey, 22. júlí.
72 mínútur
22. júlí síðastliðinn voru sjö ár liðin frá því að Anders Behring Breivik skaut 69 ungmenni til bana í Útey í Noregi. Norsk kvik-
mynd um fjöldamorðin hefur vakið mikla athygli og umtal. Aðalleikkona hennar segir hlutverkið hafa tekið mikið á andlega.
Helgi Snær Sigurðsson helgisnaer@mbl.is
’ Við vorum uppgefin, líkam-lega og andlega og því vorugeðlæknar alltaf tiltækir, reiðu-búnir að aðstoða okkur og þá sér-
staklega yngstu leikarana, börnin.