Morgunblaðið - 10.09.2018, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2018
Skerjafjörður Ólafur William Hand var vakinn með látum að morgni fimmtugsafmælisdags hans á laugardaginn var þegar grímuklæddir vinir hans sprengdu púðurkerlingar honum til heiðurs.
RAX
Melbourne | Hvað getur
útskýrt hina skringi-
legu leiðtogaveltu
Ástralíu? Enginn for-
sætisráðherra hefur
setið út kjörtímabil
sitt frá árinu 2007 og
fimm mismunandi
andlit hafa sést í ráð-
herrastólnum síðustu
fimm árin: Julia Gill-
ard, Kevin Rudd,
Tony Abbott, Malcolm Turnbull –
og nú, eftir síðustu hallarbylt-
inguna, Scott Morrison, sem flestir
Ástralar, hvað þá útlendingar,
myndu varla geta þekkt á ljós-
mynd. Allt þetta á sér stað í rót-
grónu, friðsælu og umfram allt far-
sælu þingræðisríki, sem hefur notið
samfleytts hagvaxtar í 27 ár, sem er
met.
Svarið virðist liggja í sömu þrem-
ur þáttum – sem þekkjast úti um
allan heim, eru landlæg í Ástralíu,
og tengjast dyntóttum persónu-
leikum – sem ég bar kennsl á fyrir
þremur árum. Á þetta hringleika-
hús – segi ég í fullri alvöru, sama
hversu margir erlendis kunna að
hlæja – að halda áfram endalaust,
eða er hægt að rjúfa vítahringinn?
Fyrsta útskýringin á þessari
veltu er að Ástralar eru ekki ónæm-
ir fyrir dýrkuninni á persónuleikum
og vinsældakönnunum eða kröfunni
á að upplifa stundargleði frekar en
alvarlega umræðu um stefnumálin,
sem hafa þjáð flest af rótgrónustu
lýðræðisríkjum heimsins á þessum
tíma þegar fréttastöðvar eru í
gangi allan sólarhringinn og sam-
félagsmiðlar eru ávallt nærri. Hefð-
bundnir stjórnmálaflokkar alls
staðar, sem hræðast pópúlískar
öfgar, eru sífellt á nálum að reyna
að komast að því hvernig eigi að
vinna gegn aðdráttarafli þeirra.
Önnur vídd á vandanum er bund-
in við Ástralíu: spennan sem mynd-
ast vegna sérkenna
þingræðisins okkar,
sem byggir á West-
minster-kerfinu. Hið
fáránlega stutta
þriggja ára kjör-
tímabil, styttra en
nánast hvarvetna ann-
ars staðar, gerir það
nánast ómögulegt að
stjórna án þess að
kosningabaráttan vofi
yfir. Öldungadeildin,
sem hefur formlegra
vald til að stöðva og
fella ríkisstjórnir en nokkur önnur
sambærileg efri deild þings, hefur á
síðustu árum verið tekin yfir af
fjölda smærri flokka og óháðra
þingmanna, sem minna helst á krá-
aratriðið í fyrstu Stjörnustríðs-
myndinni. Þessir furðufuglar hafa
gert hvaða forsætisráðherra sem er
nánast ómögulegt að standa við þau
loforð sem hann eða hún gefur.
Þá hafa innri skipulagsreglur
flokkanna – nú stjórnarsamstarf
Frjálslynda flokksins og Ástralska
þjóðarflokksins, en þar áður Verka-
mannaflokksins – enn fremur heim-
ilað þingmönnum að rífa niður leið-
toga sína, þar á meðal sitjandi
forsætisráðherra, nánast á einni
nóttu án þess að þeir leiti til ann-
arra flokksmanna eða þurfi að hafa
hemil á sér. Ef leiðtoginn virðist
vera að missa fylgi, annaðhvort
meðal almennra kjósenda (eða eins
og Malcolm Turnbull í síðasta mán-
uði, stuðning helstu flokksmanna)
þýðir skorturinn á slíkum hemli,
sem neyðir menn til að íhuga
ákvörðunina, að skriðþungi
breytingaþarfarinnar getur byggst
upp og aukist af sjálfu sér með nán-
ast vitfirringslegum hraða.
Síðasti þáttur útskýringarinnar
er án nokkurs vafa staðbundinn og
persónulegur: karaktereinkennin
sem hafa leitt til hins dramatísku
riss og jafn stórbrotna falls. Gillard
var mjög fær og framkvæmdasinn-
aður stjórnmálamaður, sem öðl-
aðist heimsfrægð með frábærri og
ákafri árás á kvenhatur andstæð-
ings síns. En að öðru leyti virtist
hún vera alveg úr takt við stjórn-
málin.
Rudd, sem hrifsaði embættið aft-
ur úr höndum hennar árið 2013, er
nánast án vitsmunalegra jafningja
og er mikils metinn erlendis. Sam-
starfsmenn hans sáu hann hins
vegar, og ekki endilega ranglega,
sem mann sem var of oft ómann-
blendinn, haldinn þráhyggju, og
með röng forgangsmál á oddinum.
Abbott, innilega íhaldssamur og
ofur-flokksmaður, reyndist algjör-
lega ófær um að stíga skrefið úr
stjórnarandstöðu í stjórn. Hann
stýrði ríkisstjórn sinni með slag-
orðum frekar en samhangandi
stefnu og náði sífellt að hindra fé-
lögum sínum frá sér með óvinsæl-
um „vinaráðningum“.
Turnbull, hinn fágaði en hroka-
fulli fyrrverandi blaðamaður, lög-
fræðingur og fjárfestinga-
bankamaður, ýtti undir eigið fall
með yfirheyrslu sinni yfir Abbott
árið 2015, sem leiddi til krossferðar
knúinnar áfram af innanflokks-
hatri, sem loksins ýtti honum frá í
síðasta mánuði. Hann var vinsæll til
að byrja með – og virtist jafn frjáls-
lyndur og Abbott var íhaldssamur.
En þó að hann væri vinsælli meðal
almennings en nokkur af keppi-
nautum hans innan flokksins gat
hann aldrei breytt þeim vinsældum
í meirihlutafylgi í skoðanakönn-
unum. Og eftir því sem hann gaf
meira eftir gagnvart hægri væng
flokks síns til þess að lifa af – sér í
lagi í loftslagsmálum – varð sú
ímynd rótgróin að hann tryði sjálf-
ur á ekkert nema eigin snilligáfu.
Morrison er hugsanlega vinsælli
og geðþekkari persónuleiki og
minna umdeildur en helsti áskor-
andi Turnbulls úr íhaldsarminum,
Peter Dutton, lærisveinn Abbotts,
hefði verið. En að brúa bilið á milli
hófsamra og íhaldssamra arma
Frjálslynda flokksins mun líklega
vera honum ofviða, og sölumennska
hans til almennings mun líða fyrir
brottför hinnar vinsælu Julie Bish-
op úr stóli varaformanns og
utanríkisráðherra, en hún var
valdamesta konan í flokknum.
Það sem meira er; skoðanir
Morrisons, sem er mjög íhalds-
samur í samfélagsmálum og mjög
frjálslyndur í efnahagsmálum,
munu gera hann veikan fyrir árás
Verkamannaflokksins í næstu kosn-
ingum. Hann hefur til dæmis staðið
gegn hjónaböndum samkyn-
hneigðra, gegn því að minna verði
treyst á kol í orkumálum og gegn
því að rannsóknarnefnd verði skip-
uð um stóru bankana, á sama tíma
og hann hefur stutt miklar skatta-
lækkanir á fyrirtæki og að þynna út
skattkerfi Ástralíu, sem löngum
hefur verið mjög þrepaskipt.
Þar sem almenningur er orðinn
leiður á missætti og klúðri í stjórn-
arflokkunum virðist nánast öruggt
að næstu kosningar í Ástralíu, sem
verða líklega í maí 2019, muni skila
af sér enn einum forsætisráð-
herranum, Bill Shorten úr Verka-
mannaflokknum. Þó að það sé
ómögulegt að spá nokkru með vissu
um framtíð Ástralíu, sér í lagi í ljósi
brjálæðis síðustu ára, eru ástæður
til að ætla að það gæti rofið víta-
hringinn og að við gætum loksins
fengið leiðtoga sem endist til lengri
tíma.
Fyrri ástæðan fyrir slíkri full-
vissu er að Verkamannaflokkurinn
hefur sett sér þá reglu (sem ein-
ungis er hægt að fara gegn við hin-
ar óvenjulegustu aðstæður) að allar
breytingar á forystu flokksins milli
kosninga þurfi að njóta stuðnings
aukins meirihluta þingflokksins og
umboðs allra flokksmanna. Þessi
breyting hefur nú þegar tryggt
stöðugleika í leiðtogasætinu síðustu
fimm árin, og enginn vill breyta aft-
ur til fyrri hátta.
Hin ástæðan er sú að skugga-
ríkisstjórn Verkamannaflokksins
þjáist ekki af persónulegum eða
hugmyndafræðilegum deilum, auk
þess sem þar hefur ekki verið betur
skipað af mannkostum síðan ríkis-
stjórnir Bobs Hawke og Pauls
Keating sátu á níunda og tíunda
áratugnum. Shorten hefur þó feng-
ið misjafna dóma fyrir stjórn sína á
flokknum, ekki síst þar sem hann
virðist eiga erfitt með að slíta sig
frá sínu fyrra lífi sem möppudýr í
stjórn verkalýðsfélaganna. En hann
er glöggur greinandi á stöðunni,
hefur gott skyn fyrir stefnumálum
og sómasamlegt gildismat, auk þess
sem hann á auðvelt með að koma
sýn sinni á framfæri maður á mann
eða í smáum hópum (en síður í öðr-
um aðstæðum).
Shorten og samstarfsmenn hans
virðast í heildina sem betur fer vera
lausir við agaleysið og persónu-
brestina sem hafa þjáð forystu
Ástralíu síðasta áratuginn. Og það
er ekki bara von flokkshollra með-
lima Verkamannaflokksins að svo
sé, heldur veltur trúverðugleiki
okkar erlendis og geðheilsa innan-
lands einnig á því.
eftir Gareth
Evans » Í Ástralíu, rótgrónu,
friðsælu og síðast en
ekki síst farsælu lýð-
ræðisríki, sem hefur
notið samfellds hag-
vaxtar í 27 ár, hefur
enginn forsætisráð-
herra setið fullt kjör-
tímabil frá 2007. Hvers
vegna?Gareth Evans
Gareth Evans var utanríkisráðherra
Ástralíu fyrir Verkamannaflokkinn
frá 1988 til 1996 og forseti Inter-
national Crisis Group frá 2000-2009.
Nú er hann rektor Ástralska þjóðar-
háskólans, ANU.
©Project Syndicate, 2018.
www.project-syndicate.org
Endalok látbragðsleiksins í Ástralíu?