Morgunblaðið - 23.10.2018, Page 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. OKTÓBER 2018
Þann 5. október síð-
astliðinn var greint frá
því í Morgunblaðinu
að árið 2017 hafi áætl-
uð sala á orkudrykkj-
um numið 5,2 millj-
ónum 330 millilítra
dósa hér á landi. Það
gerir 1,7 milljón lítra
eða um 5 lítra per
landsmann á ári. Búist
er við að þessar tölur
verði enn hærri fyrir
árið 2018 og er sú þróun frekar ógn-
vænleg. Það sama má segja um fyr-
irsagnirnar tvær, á forsíðu og inni í
ofangreindu blaði: „Orkudrykkirnir
flæða yfir landið“ og „Orkudrykkir
alkomnir“.
Í auglýsingum og almennri um-
ræðu eru orkudrykkir gjarnan
tengdir við heilbrigðan lífsstíl og
hreysti. Þrátt fyrir skyldumerkingar
um að börn ættu ekki að neyta
drykkjanna þá sýna
dæmin okkur að mark-
aðssetningin höfðar
sterkt til ungmenna.
Það að neysla ungs
fólks á orkudrykkjum
eigi bara eftir að aukast
er ákveðið áhyggjuefni.
Gildir þá einu hver
framleiðandinn og/eða
fullyrðing hans um
meint ágæti drykkjar-
ins er. Styrkur koffíns í
vinsælustu drykkjunum
er á bilinu 105-180 mg.
Þið getið svo marg-
faldað það með fjölda dósa á dag og
deilt þeirri tölu með þyngd ein-
staklingsins í kílógrömmum. Ofan á
þetta getur svo bæst koffín sem
finna má í gosdrykkjum, kaffi,
súkkulaði og öðrum vörum. Sam-
kvæmt viðmiðum Matvælastofnunar
ætti neysla barna og unglinga á koff-
íni ekki að vera meiri en sem nemur
2,5 mg per kílógramm á dag. Þá
kostar hver dós allt að 300-400 krón-
ur og þetta er því fljótt að safnast
upp í ágætis upphæðir, sem væri
betur varið í kaup á næringarríkum
mat.
Við þekkjum ýmis áhrif koffíns á
líkamann. Koffín í hóflegu magni og
ákveðnu formi getur vissulega haft
jákvæð áhrif á afkastagetu og ár-
angur í mismunandi íþróttum. Koff-
ínið veitir meðal annars þessa hress-
ingu/örvun sem mörgum finnst
muna um, og leyfir þeim jafnvel að
halda fókus og einbeitingu í aðeins
lengri tíma. Rannsóknir á áhrifum
þessa eru að sjálfsögðu ekki gerðar
á ungu fólki sem er að taka út vöxt
og þroska. Fyrir þann aldurshóp er
mikil neysla á koffíni og koffín-
ríkjum orkudrykkjum sérstaklega
varhugaverð vegna áhrifa á tauga-
kerfið, hjartastarfsemi, svefn og al-
menna líðan. Þegar við höfum bland-
að koffíni og öðrum örvandi efnum í
háum styrk saman við fjölmörg
möguleg innihaldsefni orkudrykkja
hringja eðlilega viðvörunarbjöllur.
Hér er líka ágætt að staldra við og
gera sér grein fyrir muninum á
orku- og íþróttadrykkjum. Hefð-
bundnir íþróttadrykkir innihalda
vökva, orku (kolvetni) og sölt/
elektrólýta. Samsetning þeirra mið-
ar, með tilliti til frásogsgetu þarma
o.fl., að því að vega upp á móti tapi á
orku, vökva og söltum sem vill verða
við stífa eða langvarandi þjálfun.
Orkudrykkir á hinn bóginn inni-
halda ýmist sykur eða sætuefni, örv-
andi efni (til dæmis koffín, guarana
og grænt te) og ýmislegt annað; svo-
sem valdar amínósýrur, ginseng,
ekströkt úr plöntum, vítamín- og
steinefnablöndur, og aukefni. Sam-
setning á orkudrykkjum og styrkur
innihaldsefna hentar því oft alls ekki
til að mæta þörfum líkamans við
þjálfun eða keppni. Orkudrykkir
sem eru svo gott sem hitaeininga-
lausir, þ.e. gefa ekki orku úr næring-
arefnum, sem við sannarlega nýtum
við þjálfun, veita þannig eingöngu
örvun en ekki raunverulega orku. Sé
þörf á drykkjum, öðrum en vatni, við
þjálfun skulum við því frekar líta til
íþróttadrykkja.
Við höfum öll þörf fyrir reglulega
hreyfingu, fjölbreytt og gott matar-
æði sem styður við heilsu og árangur
í íþróttum, nú og góðan svefn. Sú
blanda tryggir okkur alla þá orku
sem við þurfum til að takast á við
daglegt amstur og íþróttaiðkun. Það
er gulls ígildi að unga fólkið okkar
þekki inn á samspil þessara þátta.
Þá er með öllu óþarfi að sækja sér
aukaorku eða örvandi áhrif í lit-
skrúðugar dósir.
Flæðandi orkudrykkjaæði
Eftir Birnu
Varðardóttur
Birna
Varðardóttir
» Það að neysla ungs
fólks á orkudrykkj-
um eigi bara eftir að
aukast er ákveðið
áhyggjuefni.
Höfundur er með BS í næringarfræði
og MS gráðu í þjálffræðivísindum,
með íþróttanæringarfræði að
sérsviði.
Fyrirsögn þessa
greinarkorns er höfð
eftir Abraham Lin-
coln, þeim forseta
Bandaríkjanna sem
tók á sig ábyrgðina á
svonefndu þrælastríði
þar í landi. Tilefni
fyrirsagnarinnar er
sú afsökun sumra
stjórnmálamanna að
vilja samþykkja orku-
pakka ESB nú, en taka síðan af-
stöðu til sæstrengs þegar hann
verður borinn upp. Þeir virðast
halda að auðveldara verði að segja
nei þegar þar að kemur, en hafa
samt ekki sett sig svo vel inn í
efnisatriði orkupakkans að þeir
sjái hvert hættuspil hér er á ferð-
inni.
Landsreglarinn tekur strax við
gildistöku orkupakkans til starfa
samkvæmt tilskipun ESB. Hans
fyrsta skylda er að þrýsta á um
innri markað Evrópu og að hann
sé opinn öllum viðskiptavinum og
framleiðendum innan bandalags-
ins. Næst er upp talin sú skylda
að þróa hér svæðisbundinn mark-
að. Þriðja skyldan er, að ryðja
burt öllum hindrunum í vegi fyrir
milliríkjaviðskiptum með rafmagn
og fer varla milli mála
að vöntun á sæstreng
er slík hindrun. Við
þessi skylduverk og
fleiri skal landsreglar-
inn vera óháður öllum
öðrum stjórnvöldum,
hann skal með öðrum
orðum vera jafn hátt
settur og ráðherra.
Það er alveg ótví-
rætt að það er stefna
bandalagsins að hing-
að komi sæstrengur
og að þeirri stefnu
verður landsreglarinn lögum sam-
kvæmt skylt að vinna með ráðum
og dáð. Komi hann ekki fram
ofannefndum skylduverkum sínum
á viðunandi hátt upplýsir hann
ACER og framkvæmdastjórn
ESB þar um og þá er viðbúið að
stjórnvöld fái á sig kvörtun frá
eftirlitsnefnd ESA og síðan kæru
fyrir EFTA-dómstólnum séu við-
brögð ekki fullnægjandi. Þannig
er orkupakkinn settur upp.
Það liggur í hlutarins eðli að
þegar landsreglarinn hefur þróað
upp svæðisbundinn markað og
sett allar viðeigandi reglugerðir,
þannig að aðeins stendur upp á
Alþingi að samþykkja sæstreng,
þá verður róðurinn þungur fyrir
þá sem vilja andæfa. Verði and-
staðan of mikil er málið ekki
flóknara en svo, að kæra til ESA
eða bíða eftir „réttum“ meirihluta
á þinginu.
Meðal fyrstu verka landsregl-
arans yrði væntanlega að styðja
Landsnet í að koma upp uppboðs-
markaði fyrir raforku á Íslandi,
sem er í undirbúningi og boðað að
komist í gagnið 2020. Einfaldast
yrði að fá Nordpool til að annast
þann markað og að landsreglarinn
samþykki þeirra reglur sem
tryggja að markaðinn má tengja
við Evrópumarkað um sæstreng
samkvæmt aðferðafræði og
reglum ESB. Eins og sýnt hefur
verið fram á, þá getur sá mark-
aður hér aldrei orðið sá kaup-
endamarkaður sem samsvarandi
markaðir innan ESB eru og lög
ESB gefa sér sem forsendu.
Með samningum við Nordpool
fæst á auðveldan hátt tenging við
miðstýrða álagsstýringu á raf-
orkukerfi Evrópu þar sem orku-
verð ræður flutningum. Með þeirri
stýringu er þess gætt að allar
flutningstakmarkanir séu virtar og
töp lágmörkuð. Það eina sem gæti
reynst landsreglaranum erfitt er
að tryggja þær styrkingar á flutn-
ingskerfinu sem eru nauðsynlegar
vegna sæstrengs, en nægur tími
gefst til til þess meðan sæstrengs-
verkefnið er í gangi.
Þessi verkefni landsreglarans
liggja því beint við.
Sá misskilningur virðist algeng-
ur að þar sem rafmagn sé vara
tengist það ekki auðlindinni. Til
dæmis segir í greinargerð Birgis
Tjörva Péturssonar um álitaefni
tengd þriðja orkupakka ESB:
„Eðlilegt er […] að þeirrar spurn-
ingar sé spurt, hvort reglurnar
takmarka með einhverjum hætti
ráðstöfunarrétt yfir orkuauðlind-
unum. Hér er eingöngu verið að
fjalla um raforkumál, enda lúta
reglur þriðja orkupakkans hvað
Ísland varðar eingöngu að þeim.“
Hér gleymist það að fallorka
vatnsins er eingöngu flutt og
markaðsfærð sem rafmagn.
Allar reglur um stjórnun
vatnsbúskapar og ráðstöfun fall-
orkunnar eftir að virkjanaleyfi
hafa verið veitt hljóta því að
snerta viðskipti með rafmagn og
þær reglur sem þar um gilda.
Auðlindastjórnun vatnsorkunnar
útheimtir til dæmis samþættingu í
áhættumati, en slíkt verklag er
andstætt hugsuninni um frjálsan
raforkumarkað. Við getum því
ekki samþykkt orkupakkann fyrr
en það mál er frágengið hvernig
auðlindastýringin á að fara fram,
bæði áður en sæstrengur kemur
og eftir.
Lagning sæstrengs er eðlilegt
framhald þriðja orkupakkans og
hver sá sem vill leggja hann hing-
að hefur lögbundinn stuðning
landsreglarans. Fyrst eftir lagn-
ingu strengsins mundi flutnings-
kostnaðurinn tryggja lægra orku-
verð hér en í Evrópu. Strengurinn
afskrifast síðan á tiltölulega
skömmum tíma og eftir það verð-
ur orkuverð hér svipað og í Evr-
ópu og þar með veikist samkeppn-
isstaða íslensks iðnaðar gagnvart
erlendri framleiðslu.
Afleiðingarnar geta orðið geig-
vænlegar fyrir efnahag þjóðar-
innar.
Það er á ábyrgð forystumanna
þjóðarinnar, ráðherra og þing-
manna, að tryggja hagkvæmni raf-
orkugeirans með auðlindastýringu
og tryggja samkeppnisstöðu ís-
lenskra atvinnuvega. Pöntuð lög-
fræðiálit um það hve takmarkað
valdaafsal felst í samþykkt orku-
pakkans eru ekkert annað en léleg
afsökun. Fólk krefur forystumenn
sína um ábyrgð, ekki afsakanir.
Enginn firrir sig ábyrgð á morgundeginum
með því að sniðganga hana í dag
Eftir Elías
Elíasson » Lagning sæstrengs
er eðlilegt framhald
þriðja orkupakkans.
Elías Elíasson
Höfundur er sérfræðingur í orku-
málum.
eliasbe@simnet.is
Um þessar mundir
ber mikið á ýmiskonar
umhverfisaðgerðum
hjá stjórn landsins
okkar og er gott að
vita af því að það eru
margir hjá þjóð okkar
sem virðast sjá að
þarna er virkilega vá
fyrir dyrum ef þjóðir
heimsins fara ekki að
bregðast við af alvöru.
Við heyrum af miklum hitum og
skógareldum víðs vegar um jörð
okkar. Fellibyljir vaða yfir með
miklu mannfalli og skemmdum á
mannvirkjum víða. Veitum því at-
hygli að þetta er nokkuð sem vís-
indamenn okkar hafa varað við ára-
tugum saman, þ.e. að hin mikla
kolefnisbrennsla jarðarbúa hefði í
för með sér veðurfarsöfgar sem
gætu haft gífurleg neikvæð áhrif á
búsetumöguleika mannsins á plán-
etunni jörð. Göngum
því hægt um gleðinnar
dyr.
Alþingi okkar boðar
ýmsar aðgerðir sem
ættu að vera til bóta,
það virðist þó vanta að
nóg tillit sé tekið til
allra þátta er varða
olíunotkun okkar og er
ég þar að tala um fiski-
skipaflotann en báta-
flotinn brennir líklega
um það bil 500 þúsund
tonnum í ársnotkun.
Það munu vera nálægt 1.000 lítrar á
tonn. Og reiknið svo. Við blasir að
olíunotkun á fiskveiðiflota okkar er
gífurleg og þar með kolefnis-
brennsla og spurningin er hvort við
getum hugsanlega minnkað þessa
miklu olíunotkun með því að nýta
okkur á einhvern máta þá miklu
orku sem felst í hinum vindasömu
fiskimiðum landsins.
Gjaldeyristekjur þjóðarinnar hafa
í gegnum tíðina að mestu komið af
fiskveiðum okkar, þannig að það er
alls ekki borðleggjandi að þar gæt-
um við sparað kolefnalosun, en ef
hugsanlega væri hægt að minnka
olíunotkun, þó ekki væri nema um
fá prósentustig, gæti verið um mik-
ið þjóðþrifamál að ræða ef hægt
væri að nýta eitthvað þessa miklu
orku.
Við Íslendingar búum á líklega
öðru vindasamasta svæði á jarðkúl-
unni, á einungis einu svæði á jörð
okkar mælast vindar meiri en hér
við Ísland en það mun vera í Suður-
Íshafinu eða á svæðum umhverfis
og við eyjuna St. Georgíu, sem er
talsvert langt frá Falklandseyjum
við suðurskaut jarðar.
Væri ekki ráð að reyna að nýta
eitthvað þessa miklu orku sem fiski-
skip okkar eru oft umvafin.
Við eigum mikið af vel menntuðu
og færu ungu fólki sem sjálfsagt
hefði gaman og gagn af því að skoða
hvort ekki mætti spara talsvert í
olíubrennslu með því að nýta sér þá
miklu vindorku sem sífellt er á
sveimi umhverfis landið og skipin
okkar.
Einnig mætti jafnvel nýta eitt-
hvað þá miklu orku sem felst í því
að þegar stór skipskrokkur rennur
eftir haffletinum þá er mikil orka á
ferðinni þegar sjórinn streymir með
fram og svo aftur fyrir skipið og
myndar þar oft mikið svokallað
kjalsog. Finnst mér að með allri
okkar tækni og framförum í vísind-
um ætti að vera hægt að virkja eitt-
hvað þessa miklu krafta sem þar
eru á ferðinni.
Vel mætti hugsa sér að skipin
okkar væru búin einhverjum segl-
um, líklega smáum, og væri þeim
stjórnað með rafmagni þannig að
fljótlegt og þægilegt væri að stjórna
slíkum búnaði. Margir hafa heyrt
máltækið að „hvíni í rá og reiða“,
það er að vindurinn blási um möst-
ur og bönd. Því ekki að nýta vindinn
sem alls staðar blæs og hvín?
Um allt skipið strýkur kári
krumlu sinni um hverja misjöfnu.
Mætti ekki nota eitthvað af þessum
stöðum um skipið frá toppi til táar
og koma fyrir sérsniðnum og litlum
rafölum sem gætu í sameiningu
framleitt nógu mikla orku til að
hlaða batterí eða rafgeyma skipsins
sem þannig hefðu ætíð nægilega
raforku að grípa til þegar þarf að
nota rafknúna mótora skipsins ef
svo ólíklega færi að blankalogn
gerði á sjónum? Skora ég á hið vel
menntaða og góða háskólafólk í
landinu okkar að taka málið í sínar
hendur, gera útreikninga og til-
raunir og vita hvort það finnur góð-
ar leiðir til að minnka kolefnis-
brennslu á þessu sviði.
Virkjum vindinn
Eftir Hjálmar
Magnússon » Væri ekki ráð að
reyna að nýta eitt-
hvað þessa miklu orku
sem fiskiskip okkar eru
oft umvafin?
Hjálmar Magnússon
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri.