Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.10.2018, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13.10. 2018
L
íðandi vika skók fjármálamarkaði.
Þeir sem lýsa alþjóðlegum atburðum
af því tagi beint eru um sumt líkir
þeim sem lýsa fótbolta í beinni. Bæði
er að kunnuglegar setningar koma
fyrir í sífellu ár eftir ár og það er ekki
endilega ljóst hvort þær hafi einhverja raunverulega
merkingu. En okkur, hlustendum í fótboltanum, þyk-
ir þetta passa prýðilega. Lýsingin ber með sér að allt
sé þetta nýtt, hver spyrna muni koma algjörlega á
óvart, og eins það að markmaðurinn skutli sér oftast í
vitlaust horn í víti og fái 50 milljónir króna fyrir það á
viku, enda sé hver leikur nýtt upphaf og án fortíðar:
„Þessi leikur er algjörlega óskrifað blað. Allt getur þó
gerst, eins og þjálfarinn sagði áðan. Hann telur að
vísu að sitt lið geti unnið og eigi að vinna. En það
borgi sig þó aldrei að vanmeta andstæðingana, sem
hann segist þó gera hiklaust þegar það á við!
Þeir séu auðvitað til alls vísir og það sé enginn vafi á
því að þeir spili upp á vinning. Hann sé þó alls ekki í
hendi. Þessi lið, svo ekki sé minnst á þjálfarana, sem
minnst var á áðan, spila ekki upp á jafntefli. Jafntefli
er eitur í þeirra beinum. En jafntefli gæti samt orðið
niðurstaðan. Þannig er fótboltinn bara, að það er ekki
nokkur leið að spá í hann. Bæði liðin gætu auðvitað
unnið, þó ekki í senn og jafntefli er alls ekki útilokað,
þrátt fyrir allt, svo möguleikarnir eru nánast ótelj-
andi.“
Þetta er allt hverju orði sannara og það er alltaf
jafn hressandi að heyra þetta. Og þar sem þetta fæst
beint í æð getur enginn verið í minnsta vafa um að
spyrja verði að leikslokum. Og það er hafið yfir allan
vafa að áhangendum og áhugamönnum um þessa vin-
sælu íþrótt þyki mikið í húfi í hvert sinn.
Hinn völlurinn
Lýsingin „á markaðnum“ er vissulega með þunglama-
legri frasa og gæti virst við fyrstu heyrn sem miklu
meiri hugsun og jafnvel vísindi væru þar að baki og
einkum þó velferð fjölda manna og hagsmunir í krón-
um og öðrum myntum talið. Reynslan sýnir að fjár-
hagur fyrirtækja, atvinna og framfærsla fjölskyldna,
einstaklinga og jafnvel ríkja er iðulega háð sveiflum á
þessum völlum, þótt áhorfendur fylgist einkum með
hver í sínu horni og hafi óveruleg áhrif á skyndilegu
sveiflurnar. En taki þeir viðbragð í kjölfarið og í svip-
uðum takti geta afleiðingarnar orðið miklar.
Trump-áhrifin sterk
Markaðir, ekki síst í Bandaríkjunum, hafa stigið ört á
undanförnum árum og ekki síst með tilkomu Trumps
í Hvíta húsið og breytingum hans á skattaumgjörð
landsins og stórhreinsun á reglugerðarfarganinu.
Trump hefur ekki, frekar en fyrri daginn, verið feim-
inn við að færa á sinn reikning allar hinar góðu fréttir
um vaxandi hagvöxt, hratt minnkandi atvinnuleysi,
verulega aukningu kaupmáttar og almenna veislu á
markaði, ekki síst þess hluta sem höndlar með hluta-
bréf.
Bakslag vikunnar setti ekki neitt bakslag í persónu-
lega sigurgöngu forsetans í þessum efnum. Hann
fann syndaselinn á augabragði og í þetta sinn á meðal
forystu Seðlabanka Bandaríkjanna.
Bankinn hefur verið að þoka stýrivöxtum sínum
(með aðeins öðrum aðferðum en hér eru notaðar) upp
að undanförnu og tekur þá mið af hraða snigilsins.
Sú þróun hófst undir forystu fyrrverandi seðla-
bankastjóra Janet Yellen og eftirmaður hennar,
Jerome Powell, hefur haldið því striki og sagst gera
það áfram út árið.
Trump forseti varð ekki betur skilinn en svo að
hann teldi að seðlabankinn hefði tekið létt brjál-
æðiskast í umgengni sinni við stýrivexti.
Bankinn hlýtur, þrátt fyrir þá dembu, að halda sig
við þessa áætlun sem hann hefur þegar birt. Það
mundi veikja tiltrú bankans og efnahagsstjórnar rík-
isstjórnarinnar kiknaði hann gagnvart slíkri ádrepu.
Gat tekið hinn pólinn
Trump hefði reyndar átt hægan leik í stöðunni. Hann
gat þannig bent á að varfærnisleg vaxtahækkun
seðlabankans væri heilbrigt merki. Það væri einmitt
stórbatnandi efnahagsþróun undir sinni stjórn sem
hefði gert bankanum þetta kleift.
Vöxtum, jafnt austan hafs og vestan, hefði verið
haldið niðri með handafli óþægilega lengi. Það hefði
verið nauðvörn í stöðu sem fyrri stjórnvöld í Banda-
ríkjunum í sínum aumingjadómi hefðu ekki ráðið við.
Og hann hefði getað fengið fjármálaráðherra sínum
að benda á að varfærnislegt aðhald vaxta væri einmitt
til þess fallið að styðja við bakið á batnandi horfum og
tryggja þannig um leið að óæskileg hliðaráhrif, eins
og óhófleg verðbólga, láti ekki á sér kræla.
Þess utan batnaði hagur þeirra sem vildu tryggja
sparnað sinn með varfærni og hefðu hvorki löngun,
tíma að né áhættuvilja til að steypa sér í dýpstu laug-
ar á markaði.
Sigurvegaraímynd
Þannig hefði Trump getað komið því á framfæri að
allt sem hann kæmi nærri yrði fyrr en síðar hluti af
áður óþekktri sigurgöngu.
En Trump hefur þá lífsskoðun að alla sigra skuli
færa sér til bókar með stórum stöfum, sveru letri og
feitri fyrirsögn ekki síðar en strax. Sá háttur hefur
ekki aðeins hugnast honum heldur hentað prýðilega
og um margt gengið upp, enn sem komið er.
Sá forseti Bandaríkjanna sem kemst næst því að
vera nafni Trum(p), Trum(an), sagði hins vegar að
það væru næstum því engin takmörk á því, sem for-
seti gæti komið í kring, væri honum að mestu sama
hver fengi heiðurinn af verkinu. Ekki er víst að það
hefði dugað þó að Truman hefði náð að segja Trump
þessa kenningu sína tvisvar.
Þegar Bandaríkin og Truman forseti þeirra töldu
óhjákvæmilegt að leggja fram mikið fé í stórum
sekkjum til að koma Vestur-Evrópu á lappirnar á ný,
ekki síst til að styrkja vestræn ríki í köldu stríði við
Sovétríkin, var sú mikla aðstoð ekki kennd við Trum-
an forseta heldur George Marshall utanríkisráðherra.
Mat forsetans var það að yrði hin mikla aðgerð talin
sérstök skrautfjöður í hatti hans þá yrði hún ekki að
veruleika vegna mikils fjandskapar þingsins við for-
setann. George Marshall, utanríkisráðherra og fyrr
dáður hershöfðingi, varð því kyndilberi þessarar
miklu aðstoðar. Hann flutti tímamótaræður um hana
og var í öndvegi allrar umræðu. Allt var það gert með
góðu samkomulagi við forsetann, enda sérlega gott
þeirra á milli og var á meðan báðir lifðu.
Sáu spakvitrir eitt stórt svar?
En rósturnar á markaði líðandi viku voru auðvitað
eins og alltaf í beinni. Þar voru miklir spekingar að
tala við aðra ekki síðri spekinga. Allir slíkir menn eiga
það um þessar mundir sameiginlegt að vilja forðast að
láta taka sig í rúminu aftur. Því nú er haldið upp á að
tíu ár séu frá því að nánast öll hagfræðingahjörðin,
nær og fjær um heimsbyggðina, var tekin í rúminu,
sem hefur ekki verið nein smásmíði.
Taki markaðir úrslita-
spyrnu á vítapunkti
er verra að henda
sér í hitt hornið
Reykjavíkurbréf12.10.18