Fréttablaðið - 25.03.2019, Blaðsíða 30

Tilkynningar um merkis atburði, stórafmæli
og útfarir má senda á netfangið
timamot@frettabladid.is.
Auglýsingar á að senda á auglysingar@frettabladid.is
eða hringja í síma 550 5055.
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir,
amma og langamma,
Halldóra S. Jónsdóttir
sem lést á Landspítalanum þ. 12. mars
sl., verður jarðsungin frá Grensáskirkju
fimmtudaginn 28. mars kl. 13. Blóm og
kransar vinsamlega afþakkaðir, en þeim
sem vilja minnast hennar er bent á Félag heyrnarlausra.
Sigurður Skúlason Guðrún Kristjánsdóttir
Gústaf Adolf Skúlason Ólöf Ingibjörg Baldursdóttir
Einar Skúli Hafberg Sigurðsson
Hrannar Hafberg
Sindri Sigurðarson Nanna Höjgaard Grettisdóttir
Ólafur Þorkell Gústafsson Agie Colley Gustafsson
Jón Símon Gústafsson
Gústaf Agnar Gústafsson
Halldór Arnoldsson Ólöf Fjóla Haraldsdóttir
og barnabarnabörn.
Í dag eru liðin 50 ár frá því að þau John
Lennon og Yoko Ono lögðust upp í rúm
í forsetasvítu Hilton hótelsins í Amster-
dam. Þau dvöldu uppi í rúmi í viku til
að hvetja til heimsfriðar. Þau giftu sig
fimm dögum áður og notuðu tæki-
færið í brúðkaupsferð sinni til að vekja
athygli á málefnum friðar. Fjölmiðlar
fylgdust grannt með þeim allan tím-
ann. Þegar John var spurður að því síðar
hvort hann teldi rúmleguna árangurs-
ríka sagði hann fjölmiðla ekki hafa náð
að koma skilaboðunum almennilega til
skila. Í maí ætluðu þau aftur að leggjast
upp í rúm í viku, þá í Bandaríkjunum,
en Lennon var meinaður aðgangur að
landinu og fóru þau þess í stað upp
í rúm í Montreal í Kanada. Þau héldu
friðarboðskap sínum áfram og má þar
nefna lagið „Happy Xmas (War is over)“
sem spilað er á hverjum jólum, að
ógleymdri friðarsúlunni í Viðey.
Þ E T TA G E R Ð I S T: 25 . M A R S 19 69
John Lennon og Yoko Ono dvöldu viku í rúminu
Merkisatburðir
1016 Nesjaorusta er háð í Noregi milli Sveins jarls og
Ólafs Haraldssonar.
1306 Róbert Bruce verður konungur Skotlands.
1436 Dómkirkjan í Flórens vígð.
1655 Christiaan Huygens uppgötvar Títan, stærsta tungl
Satúrnusar.
1807 Breska þingið bannar þrælaverslun.
1821 Grikkir gera uppreisn gegn Tyrkjum og lýsa yfir
sjálfstæði.
1838 Póstskip, sem lenti í hrakningum
við Dyrhólaey og hrakti til Noregs,
kemur til landsins.
1901 Fyrsta tvígengisdísilvélin er
sýnd í Manchester.
1956 Selfosskirkja vígð.
1957 Rómar-
sáttmálinn
er sam-
þykktur
með
þátttöku
Belgíu, Hol-
lands, Lúxemborgar, Frakklands, Ítalíu og Vestur-Þýska-
lands.
1975 Vatnsfjörður í Barðastrandarsýslu er friðlýstur, um
100 km² lands.
1975 Faisal, konungur Sádi-Arabíu, er myrtur af frænda
sínum.
1992 Alþingi afnemur sjötíu ára gömul lög um bann við
löndun úr erlendum fiskiskipum á Íslandi.
2001 Schengen-samstarfið tekur gildi á Norðurlönd-
unum.
TÍMAMÓT „Þetta eru alls konar mál,
illyrða- og áflogamál sem komu upp á
milli manna. Þetta eru hjónaskilnaðir,
landaþrætur og skuldamál. Þetta gefur
okkur mikla innsýn í daglegt amstur
fólks, þú sérð breyskleika þess,“ segir
Vilhelm Vilhelmsson sagnfræðingur. Á
morgun, þriðjudaginn 26. mars, f lytur
hann hádegisfyrirlesturinn „Með kær-
leiksmeiningar vinmælum“: Sáttanefnd-
ir og lausn deilumála á 19. öld.
Árið 1798 voru sáttanefndir settar á
fót á Íslandi með konunglegri tilskipun.
Þær störfuðu í svo til óbreyttri mynd
fram á fjórða áratug 20. aldar, þegar
lög um störf þeirra tóku umtalsverðum
breytingum. Sáttanefndirnar voru svo
lagðar niður endanlega árið 1981.
„Sáttanefndirnar áttu að létta byrði
héraðsdómara, færa minniháttar mál
frá dómstólum, og líka að auðvelda
almenningi að sækja rétt sinn í einka-
réttarmálum. Það var metið svo að það
væri kostnaðarsamt og tímafrekt að
sækja rétt sinn fyrir dómstólum,“ segir
Vilhelm.
Þessari nýjung í réttarfari lands-
manna var almennt vel tekið og skrifaði
Grímur Jónsson, amtmaður Norður- og
austuramts, árið 1831 að nefndirnar hafi
verið einhver mesta réttarbót á Íslandi
í seinni tíð. Þrátt fyrir það hafa sagn-
fræðingar þeim litla athygli veitt og fáir
hafa nýtt sér bækur sáttanefnda sem
heimildir um daglegt líf á 19. öld.
„Það eru ótrúlega margir sem bara
vita ekki af tilvist þessara nefnda,“
segir Vilhelm. Ekkert kom í staðinn fyrir
nefndirnar og tóku dómstólar við mál-
unum á nýjan leik.
Spurður um eftirminnilegt dæmi rifj-
ar Vilhelm upp kvörtun. „Bóndi að nafni
Halldór Jónsson hafði verið á fylleríi og
látið út úr sér ýmislegt ósæmilegt við
hreppstjórann í sveitinni. Þar á meðal
um eiginkonu hans. Þau hefðu stundað
saman einhvern saurlifnað. Halldór var
kærður fyrir sáttanefnd. Þar dró hann
þessi orð sín til baka og bað eiginkonuna
afsökunar á því að hafa vænt hana um
saurlifnað. Hann borgaði líka sekt,“ segir
Vilhelm. „Þetta eru alls konar svona
mál. Þetta geta verið mál sem voru erfið
viðureignar á þessum tíma en eru smá-
vægileg þegar litið er aftur í tímann.“
Fyrirlesturinn hefst kl. 12.05 á
morgun í fyrirlestrasal Þjóðminjasafns
Íslands. Sagnfræðingafélag Íslands
skipuleggur hádegisfyrirlesturinn í
samvinnu við Þjóðminjasafnið en hann
er hluti af fyrirlestraröð félagsins, sem
þetta misserið hefur yfirskriftina „Saga
réttarfars og refsinga“.
arib@frettabladid.is
Bóndinn sem sakaði konu
hreppstjórans um saurlifnað
Vilhelm Vilhelmsson sagnfræðingur flytur erindi um sáttanefndir.
Vilhelm Vilhelmsson sagnfræðingur
Vilhelm er forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Norðurlandi
vestra og með doktorspróf í sagnfræði frá Háskóla Íslands. Sérsvið hans
er félagssaga 18. og 19. aldar. Árið 2017 gaf hann út bókina „Sakir útkljáðar:
Sáttabók Miðfjarðarumdæmis í Húnavatnssýslu 1799-1865“. Hann hefur gefið
út fjölda greina um vesturferðir, heimildavanda vitnisburða fyrir dómi, vistar-
band og margt fleira. Bók hans, Sjálfstætt fólk: Vistarband og íslenskt sam-
félag á 19. öld (2017), var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna í flokki
fræðirita og Viðurkenningar Hagþenkis. Fyrirlesturinn er að hluta til byggður á
rannsóknum hans á sáttanefndarbókum.
Á morgun flytur Vilhelm
Vilhelmsson sagnfræðingur
fyrirlestur um sáttanefndir
sem störfuðu hér á landi frá
lokum 18. aldar og fram á
20. öld. Málin eru margvís-
leg og veita innsýn í dagleg
deilumál Íslendinga á þeim
tíma. Meðal annars er mál
drukkins bónda sem sakaði
eiginkonu hreppstjórans
um saurlifnað.
2 5 . M A R S 2 0 1 9 M Á N U D A G U R14 T Í M A M Ó T ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
TÍMAMÓT
2
5
-0
3
-2
0
1
9
0
4
:5
2
F
B
0
4
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
2
A
1
-B
A
C
C
2
2
A
1
-B
9
9
0
2
2
A
1
-B
8
5
4
2
2
A
1
-B
7
1
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
4
0
s
_
2
4
_
3
_
2
0
1
9
C
M
Y
K