Morgunblaðið - 22.01.2019, Side 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 2019
Þegar kemur að
sjúkrahúsþjónustu við
eldra fólk, þá bráð-
vantar öldrunargeð-
deild. Eldra fólk með
geðrænan vanda er í
mjög viðkvæmri stöðu.
Með viðeigandi sér-
hæfðri meðferð getur
fólk náð undraverðum
bata og sjálfsbjargar-
getu. Án slíkrar þjón-
ustu verður þrautalendingin að
sækja um hjúkrunarrými. Það var
á dagskrá, og raunar forgangs-
verkefni heilbrigðisráðherra þess
tíma, að opna öldrunargeðdeild ár-
ið 2008 en fjárhagslegt hrun kom í
veg fyrir það. Allar áætlanir lágu
fyrir og voru þær vandaðar. Þetta
verkefni liggur ljóst fyrir og ætti
ekki að krefjast mikils undirbún-
ings ef kraftur er settur í málið og
því forgangsraðað á ný af heil-
brigðisráðherra.
Bæta má sjúkrahúsþjónustuna
verulega með því að opna
öldrunarbæklunarskurðdeild að
erlendri fyrirmynd. Um er að
ræða samrekstur deildar fyrir
eldra fólk með mjaðmabrot, þar
sem bæklunarskurðlæknar gera
aðgerð og fylgja brotinu eftir en
öldrunarlæknir og teymi fagfólks
annast fólkið að öðru leyti.
Mjaðmabrot er oftast toppur á ís-
jaka. Undirliggjandi eru fjölmörg
viðfangsefni. Rannsóknir sýna
fram á aukna færni og lífsgæði
einstaklinganna og hagkvæman
rekstur.
Vanræksla
viðheldur neyð
Í samfélaginu býr ákveðinn hóp-
ur fólks sem upplifir alvarlega
kvíðaröskun, þunglyndi eða ein-
manakennd. Það sýnir sig að sam-
býli með fagþjónustu getur mætt
þörfum þessa fólks vel. Slík þjón-
usta var áður í formi dvalarrýma á
stofnunum, en slíkum rýmum hefur
verið nær alfarið lokað á
höfuðborgarsvæðinu án þess að
sambærileg rými hafi verið opnuð í
formi sambýla í samfélaginu. Miðað
við núverandi lög verður ekki ann-
að séð en það sé á hendi sveitarfé-
laga að byggja upp slíka þjón-
ustukjarna. Öll vanræksla í þessum
efnum viðheldur neyð þessa fólks
og verður á endanum til þess að
enn og aftur sé þrýst á hjúkr-
unarými fyrir þessa einstaklinga,
þegar létt og hagkvæm lausn gæti
mætt þörfum fólksins
á mun betri og hag-
kvæmari hátt.
Síðan er það heilsu-
gæslan, þar sem
þungi öldrunarþjón-
ustunnar á að hvíla.
Hér er brýnt að grípa
til aðgerða og breyta
verklagi. Fyrstu
greiningar á hinum
sérstöku aldurstengdu
viðfangsefnum, svo
sem vitrænni skerð-
ingu, hreyfiskerðingu,
þvagheldnivanda, byltum, andlegri
vanlíðan og vannæringu, til að
nefna nokkur stór atriði, ættu að
vera í heilsugæslu. Skima má fyrir
þessum viðfangsefnum og greina í
kjölfarið. Dag-, göngu- og sam-
félagsdeild öldrunarlækninga á
Landakoti getur stutt við slíka út-
færslu og skoðað nánar sérhæfð
mál.
Þrír mismunandi hópar
Almennt má segja að eldra fólk
falli í einn af þremur hópum; þá
sem eru frískir og færir; þá sem
eru að byrja að tapa færni og hafa
mikinn hag af greiningarvinnu og
endurhæfingu; og loks þá sem eru
orðnir hrumir og færniskertir og
þurfa umtalsverða og sérhæfða
þjónustu. Grundvallarnálgun öldr-
unarlækninga byggist á þremur at-
riðum: 1) heildrænu öldrunarmati
með meðferðarleiðbeiningum, en
það er til í straumlínulagaðri raf-
rænni gerð; 2) greiningarvinnu sem
þarf að vera þverfagleg teymis-
vinna; 3) greiningu á markhópum
með skimun en það er til að finna
þá sem líklegastir eru til þess að
hafa ávinning af svo ítarlegri nálg-
un. Nærtækir hópar til slíkrar
heildrænnar skoðunar eru skjól-
stæðingar heimahjúkrunar og þeir
sem eru í tíðum endurinnlögnum á
sjúkrahús. Innleiða þarf á höfuð-
borgarsvæðinu interRAI-matstækið
fyrir fólk í heimaþjónustu og hjúkr-
un til að skilgreina þjónustuþarfir
og greina þá sem þurfa nánari sér-
hæfða vinnu hvort heldur er í
heilsugæslu eða á dag-, göngu- eða
samfélagsdeild öldrunarlækninga. Í
kjölfarið mætti skapa þeim sem
þurfa á innlögn að halda beina leið
á viðeigandi öldrunarlækningadeild.
Með þessu móti má draga mjög úr
því að fólk sé lagt inn með hraði á
bráðamóttöku og lendi í langdreg-
inni legu á sjúkrahúsinu, þar sem
legan sem slík eykur á vandann.
Með öðrum orðum mætti fækka
þeim verulega sem kæmu um dyr
bráðamóttökunnar en fjölga þeim
sem kæmu beint úr samfélaginu
bakdyramegin á öldrunarlækn-
ingadeild.
Styrkja þarf meðferðartengsl
í heimahjúkrun
Það ætti enginn sjúklingur að
njóta heimahjúkrunar án þess að
vera í föstu og reglulegu sambandi
við heimilislækni sinn. Það er ekki
fráleitt að skylda fólk sem nýtur
heimahjúkrunar að sjá heimilis-
lækni sinn á tveggja til þriggja
mánaða fresti og oftar ef þörf kref-
ur sérstaklega. Ef einstaklingurinn
væri ekki ferðafær væri það skylda
heimilislæknis að vitja skjólstæð-
ings síns heima. Með þessum hætti
mætti styrkja meðferðartengsl
læknis og sjúklings og einnig sam-
starf læknis og hjúkrunarfræðings
í heilsugæslu og koma þannig á
virkri teymisvinnu. Inn í teymið
ætti síðan að bæta við öðrum fag-
aðilum, svo sem iðju- og sjúkra-
þjálfurum, næringarfræðingi, fé-
lagsráðgjafa og sálfræðingi, allt
eftir því hverjar þarfir hvers og
eins væru. Setja mætti upp sér-
staka vaktþjónustu öldrunarlækna
utan dagvinnutíma við veikustu
skjólstæðinga heimahjúkrunar sem
hefðu gengið í gegnum heildrænt
öldrunarmat á dag-, göngu- og
samfélagsdeild og væru í aukinni
áhættu á að leggjast inn á sjúkra-
hús. Þannig mætti leita lausna
heima fremur en á bráðamóttöku.
Ýmislegt fleira kemur til bætts
stuðnings sjúku fólki í heimahúsi,
svo sem dagþjálfun fyrir fólk með
heilabilunarsjúkdóma eða líkamlegt
færnitap, svo og skammtímainn-
lagnir til viðhaldsmeðferðar, þegar
öflug og góð greiningarvinna hefur
farið fram. En þessi úrræði sem
þekkjast bjóðast ekki í samræmi
við staðreynda þörf.
Þegar horft er til framtíðar ætti
ekki fyrsta hugsunin að vera að
stækka heimahjúkrun í óbreyttri
mynd eða fjölga hjúkrunarrýmum í
réttu hlutfalli við fjölgun eldra
fólks. Sú nálgun er ósjálfbær og í
raun þegar gjaldþrota. Með hugviti
og nýsköpun sem byggist á ítar-
legri þarfagreiningu eldra fólks má
bæta þjónustu þess og auka lífs-
gæði og skilvirkni þjónustunnar.
Til þessa þarf að horfa í heilbrigð-
isáætlun til ársins 2030. Margt af
því sem myndi horfa til úrbóta og
er löngu tímabært má gera nú þeg-
ar og því óeðlilegt að bíða með þær
aðgerðir frekar en orðið er.
Eftir Pálma V.
Jónsson »Með hugviti og ný-
sköpun sem byggist
á ítarlegri þarfagrein-
ingu eldra fólks má
bæta þjónustu þess og
auka lífsgæði og skil-
virkni þjónustunnar. Til
þessa þarf að horfa í
heilbrigðisáætlun til
ársins 2030.Pálmi V. Jónsson
Höfundur er yfirlæknir öldrunar-
lækninga á Landspítala og prófessor
við læknadeild Háskóla Íslands.
Nýsköpun í öldrunarþjón-
ustu frá sveitarfélögum og
heilsugæslu til sjúkrahúss
Slysið við Núpsvötn
er einn af þessum at-
burðum sem snerta
alla. Svona gerist vegna
vanþekkingar öku-
manna á íslensku veð-
urfari og áhrifum þess
á akstursskilyrði.
Þarna vantaði fræðslu
áður en lagt var af stað.
Við Íslendingar megum
samt ekki falla í sömu
gildruna og telja að nauðsynlegt sé að
byggja nýja vegi og brýr til að fækka
hálkuslysum. Nýir vegir og brýr
breyta ekki veðurfarinu, þess vegna
fækka þær framkvæmdir ekki hálku-
slysum. Þegar við bjóðum Asíubúum
að ferðast á bílaleigubíl um Ísland að
vetrarlagi á það að vera okkur ljóst að
þessir aðilar hafa enga þekkingu varð-
andi veðurfarsáhrif á akstursskilyrði.
Þetta háir raunar stórum hópi Íslend-
inga, þessi vanhæfni til að meta að-
stæður. Vegir meðfram sjó, vötnum
og ám geta verið fljúgandi hálir þótt
annars staðar sé hálkulaust, einnig
brýr, því þær liggja yfir vatn. Það er
óábyrgt af okkur að bjóða óreyndum
ökumönnum upp á bílaleigubíl að vetr-
arlagi. Á sólríkum sumardögum getur
hemlunarviðnám minnkað verulega
þegar heit tjara smyrst á dekkin.
Þannig geta margar hættur leynst á
leið ökumanna. Þess vegna er það
mikilvægt að hafa allar aðstæður í
huga þegar sest er undir stýri og aka
samkvæmt aðstæðum hverju sinni.
Ekki alltaf að passa upp á það að vera
ofan við hámarkshraða. Þannig aka
menn í dag og virðist hámarkshraðinn
í huga þeirra vera orðinn lægsti hraði
sem menn mega vera á. Vilji menn í
alvöru gera tilraun til að fækka slys-
um þarf að ráðast að hinum raunveru-
lega vanda; ökumönnunum, því þeir
þurfa að vera færir um að meta að-
stæður eftir ástandi vega og veðurfari
og kunna að meta hver
hraðinn skuli vera hverju
sinni miðað við aksturs-
aðstæður. Hættum að
hvetja menn til að fylgja
umferðarhraðanum og
forðast framúrakstur.
Það er mjög hættuleg
hvatning. Áhættan eykst
eftir því sem hraðinn
verður meiri. Ef við ætt-
um að aka á þeim hraða
sem enginn færi fram úr
þyrfti að aka á yfir 200
km hraða.
Vegakerfi okkar er vanþróað vegna
þess að við erum fá í tiltölulega stóru
landi, því eru vegir landsins vanhæfir
til að bera umferð tveggja til þriggja
milljóna manna. Þann skaða sem
ferðamenn valda okkur eigum við ekki
að greiða. Ekkert stjórnsýslufólk get-
ur leyft sér að hvetja til slíks að rúm-
lega 300 þúsund manna þjóð standi
undir slíkum kostnaði. Við þurfum
ekki á þessum átroðningi að halda. Við
eigum nógar auðlindir til að halda
uppi góðum lífsstandard fyrir okkur.
Að ráðherra leggi til að við borgum
aðgang að þeim vegum sem við höfum
lagt og viðhaldið til að greiða fyrir um-
ferð ferðamanna er aðeins aukin
skattheimta svo ferðamenn þurfi ekki
að borga sjálfir sinn átroðning. Þetta
gerir ráðherrann vanhæfan í starfi.
Ferðamenn eiga ekkert inni hjá okkur
Íslendingum og það er auðséð að þeir
borga ekki einu sinni farið að fullu, til
og frá landinu.
Veðurfar er stór
áhættuþáttur í akstri
Eftir Guðvarð
Jónsson
» Vilji menn í alvöru
gera tilraun til að
fækka slysum þarf að
ráðast að hinum raun-
verulega vanda; öku-
mönnunum.
Guðvarður Jónsson
Höfundur er eldri borgari.
Ágætu launþegar,
hver man ekki eftir því í
kjölfar hrunsins sem
aðra tíma þegar illa
gekk í þjóðarbúskapn-
um hverjir það voru
sem tóku á sig allan
skellinn á sama tíma og
hafnir voru samningar
við atvinnurekendur
um endurfjármögnum
og afskriftir á föllnum
fyrirtækjum? Og hver man ekki ör-
væntingarhljóð fjármálaráðherra og
seðlabankastjóra með að ríkissjóður
Íslands myndi enda tómur og at-
vinnurekendur á hausnum í aðdrag-
anda kjarasamninga launafólks? Lát-
um ekki lengur blekkjast, nú er öldin
önnur með nýju fólki og nýjum
áherslum forystumanna verkalýðsins,
manna og kvenna sem hafa kjark þor
og vilja til að standa í forystu atvinnu-
rekenda og ríkisstjórn Íslands. Gula
(vestið – ljósið) er fyrsta aðvörun okk-
ar verkafólks, svo koma hinar á eftir,
þ.e.a.s. ef ekki verður neitt að gert til
að laga stöðu þeirra sem minnst mega
sín í samfélaginu. Boltinn er hjá ykk-
ur, ríkisstjórn Íslands og atvinnurek-
endur, gefið rétt af góðærinu til
þeirra sem sköpuðu það; góðæri sem
oft er minnst á í ræðu og riti en fáir
sjá í mánaðarlegu uppgjöri heimilis-
bókhaldsins.
Staðreyndin er nefnilega sú að
bættur hagur verkalýðsins er lykill að
framförum á sama hátt og ofurlaun
elítunnar auka fátækt og
misskiptingu.
Nú er röðin komin að
okkur, verkafólkinu,
sem sköpuðum góðærið í
landinu, ágætu forystu-
menn launþega.
Vilhjálmur Birgisson,
Ragnar Þór Ingólfsson,
Aðalsteinn Árni Bald-
ursson og Sólveig Anna
Jónsdóttir: hræðumst
ekki talsmenn elítunnar
með sinn innihaldslausa
áróður heldur þéttum
raðir okkar enn frekar fyrir komandi
(vonandi) friðsamleg átök fram und-
an, en verið þess minnug að ykkar
umbjóðendur, þ.e.a.s. verkalýðurinn,
ellilífeyrisþegar, öryrkjar, heimilin og
fjölskyldurnar, ofangreindir hópar
munu standa með ykkur og vera stoð
ykkar og stytta. Hér gildir hið forn-
kveðna; einn fyrir alla og allir fyrir
einn, þetta verða okkar orð og efndir í
lok dags. Gleðilegt nýtt ár 2019.
Þeir sem sköpuðu góð-
ærið gjalda fyrir þegar
arðinum er útdeilt
Eftir Sigurjón
Hafsteinsson
Sigurjón Hafsteinsson
» Staðreyndin er
nefnilega sú að bætt-
ur hagur verkalýðsins
er lykill að framförum á
sama hátt og ofurlaun
elítunnar auka fátækt
og misskiptingu.
Höfundur er í slökkvi- og björgunar-
þjónustu á Keflavíkurflugvelli.
molikarlinn@simnet.is
Atvinna
Rafstilling ehf
Dugguvogi 23, 104 Reykjavík, sími 581 4991, rafstilling@rafstilling.is
Opið mán.-fim. 8-12 og 13-18, fös. 8-14
Hröð og góð þjónusta um allt land
Áratuga
reynsla
Startar bíllinn ekki?
Við hjá Rafstillingu leysum málið