Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.01.2019, Blaðsíða 18

Svefn-
þjófur
nútímans
Áfram heldur Sunnudagsblað Morgun-
blaðsins að fjalla um skjánotkun en þar
sem umræðan er fremur ný stendur
foreldrasamfélagið frammi fyrir
mörgum spurningum. Ekki er víst að
vísindin nái að svara þeim öllum strax.
Er barnið að nota skjátæki of mikið og
hefur slík notkun áhrif á líf þess, heilsu
og framtíð er það sem helst brennur á
fólki. Svefnleysi barna og unglinga
vegna skjánotkunar er eitt helsta
áhyggjuefni sérfræðinga og foreldra.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
Getty Images/iStockphoto
Ísabella Lív Arnarsdóttir segist
finna ótrúlegan mun á lífi sínu
eftir að hún fór að slökkva á
símanum á kvöldin.
Morgunblaðið/RAX
Ísabella Lív Arnarsdóttir er 14 ára og tókþað nýlega upp hjá sjálfri sér að tak-marka skjánotkun þannig að hún slekk-
ur á símanum klukkan 20 á kvöldin á virk-
um dögum. Hún segist finna mjög mikinn
mun á orku sinni og líðan.
„Ég æfi mikið íþróttir, crossfit og hand-
bolta, og þar af leiðandi skiptir svefn mig
miklu máli. Ég var áður að fá of lítinn svefn
og tengi það við að ég var í símanum á
kvöldin og þessi of litli svefn var meðal ann-
ars farinn að hafa áhrif á íþróttirnar.
Ég ákvað um áramótin að setja mér það
markmið að slökkva á símanum nokkru áður
en ég færi í háttinn og svo hafði ég líka
lengi haft það í huga að fara að lesa meira
svo þetta hefur passað vel saman, þar sem
að núna hef ég meiri tíma á kvöldin í annað
og er farin að lesa miklu meira.“
Ísabella neitar því ekki að þetta sé alvöru
áskorun og geti verið erfitt þegar vinkona
vilji spjalla en hún reynir eftir fremsta
megni að kíkja ekkert á símann eftir 20 og
spjalla þá frekar morguninn eftir. Enda sé
það innilega þess virði, hún sé líka miklu
hressari í skólanum og orkumeiri.
„Rútínan mín var áður þannig að þegar
ég hafði farið í sturtu og græjað mig fyrir
háttinn fór ég í símann, reyndi að sofna, fór
aftur í símann ef ég gat það ekki og endaði
oft á að vera lengi fram eftir að kíkja á
hann. Hingað til hefur þetta að minnsta
kosti gengið vel og ég ætla að prófa þetta
áfram.“
Slekkur á síma eftir 20
Svefntími unglinga hefur mikið verið í umræðunni en rann-
sóknir sýna að skjáviðvera fram eftir kvöldi er þar stór þáttur.
SKJÁNOTKUN
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.1. 2019
Við höfum heyrt af því að foreldrar erumikið að spá í skjátíma og hvernigþeir geti komið böndum á hann. Eðli-
lega er fólk bara svolítið óöruggt með að það
sé að gera rétt,“ segir Hrefna Sigurjóns-
dóttir, framkvæmdastjóri Heimilis og skóla.
„Við erum með ágætis verkfæri sem kallast
Foreldrasáttmáli sem virkar þannig að í sam-
ráði við umsjónarkennara hittast foreldrar á
fundi til að kynnast, ræða uppeldisleg viðmið
og skoða hvort þeir geti aðstoðað hverjir
aðra. Þetta geta verið alls kyns atriði en við-
koma á netinu hefur verið tekin fyrir, til
dæmis hafa tölvuleikir verið ræddir, að börn
séu ekki að spila leiki sem hæfa ekki þeirra
aldri, séu ekki í skjátækjum fyrir svefninn og
slíkt.
Þetta eru engin lög heldur bara verkfæri
og hagnýtt að nota ef fólk vill skapa umræðu.
Oftast er fólk frekar sammála og svo eru nið-
urstöður fundarins kynntar fyrir krökkunum
og þau til dæmis sjá þær; Foreldrasáttmál-
ann, hangandi uppi í stofunni og hægt að eiga
skynsamlega umræðu við krakkana um þau
atriði sem þar eru.“
Nokkuð hefur verið um að foreldrar í ein-
stökum bekkjum hafi viljað tala sig saman
með skjátíma eða einhverjar þumalputta-
reglur með tölvunotkun þótt slíkar ráðstaf-
anir séu takmörkunum háðar að mati Hrefnu.
„Börn eru misjöfn, ekki bara eftir aldri
heldur er líka mikill einstaklingsmunur innan
bekkja og foreldrar þurfa að taka mið af því
og hugsa; Hvað þolir barnið mitt? Hverjar
eru þarfir þess?
Fólk er stundum kvíðafullt yfir að það sé að
gera eitthvað rangt en þá er ágætt að fara yf-
ir ákveðin atriði eins og
hvort skjátíminn hafi áhrif á
fjölskyldulífið, heilsuna,
svefninn, vinatengsl, nýtur
barnið þess að nota miðlana
og líður því vel af því and-
lega að vera í skjátækinu og
svo framvegis.“
Hvernig gengur skólum
að takast á við skjávæð-
inguna og að hún trufli ekki skólastarf?
„Það hefur gengið upp og niður og það
virðist ganga betur þegar skólar eru með
ákveðnar reglur sem nemendur eru vel með-
vitaðir um. Til dæmis að hafa reglurnar hang-
andi uppi á vegg og jafnvel litakóðuð svæði –
þar sem sums staðar er alveg bannað að vera
með síma meðan að það má á öðrum svæðum,
ýmist af og til eða við ákveðin tækifæri. Skól-
arnir hafa leyfi til að setja sínar eigin reglur.“
Er raunhæft að bekkir, eða einstakir for-
eldrahópar taki sig saman og samræmi skjá-
tíma barnanna?
„Það er raunhæft að taka umræðuna bara
til að vekja fólk til umhugsunar og kannski
koma á sáttmála um einhver almenn og skyn-
samleg viðmið en ég held að það sé ekki endi-
lega æskilegt að fara alveg ofan í smáatriði.
Heimili eru ólík og fólk verður að fá að ráða
því sjálft hvernig það hagar sínu heimilislífi.
Umræðan er hins vegar sjálfsögð og ákveðin
atriði er sérstaklega gott að ræða, eins og
hvað börnin eru að gera á netinu og hvort þau
fái nægan svefn. Foreldrar þurfa auðvitað
fyrst og fremst að þora að vera foreldrar og
setja reglur; þora að segja nei, annars lærir
barnið sjálft ekki að setja sér mörk.“
Foreldrar þori að
vera foreldrar
Hrefna Sigurjónsdóttir, framkvæmdastjóri Heimilis
og skóla, segir umræðu um skjánotkun nauðsynlega
en ekki sé alltaf raunhæft að ætla að hafa
samræmdan skjátíma innan bekkja.
Hrefna
Sigurjónsdóttir