Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.01.2019, Blaðsíða 34

34 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.1. 2019
LESBÓK
Þögnin er Páli Stefánssyni ljósmyndaraminnisstæðust, eftir að hafa ferðast í 37ár um allan heim með myndavélina sína
og séð bæði fegurð sem og hörmungar og neyð
sem enginn ætti að líða. „Þessi ærandi þögn í
endalausri víðáttu Vatnajökuls, líka þrúgandi
þögnin í Cox’s Baazar í Bangladess þar sem
hálf milljón flóttamanna hafði misst málið,“ er
haft eftir honum á vefsíðu Ljósmyndasafns
Reykjavíkur þar sem sýning hans, … núna,
verður opnuð kl. 15 í dag, laugardaginn 19.
janúar.
Ef Páll væri ekki frægur fyrir útúrsnúninga
væri þögnin í símanum líka þrúgandi eftir að
hann er spurður af hverju sýningin heiti
… núna? „Góð spurning,“ segir hann loks, „ég
hef bara ekki hugsað út í það. Þú verður að
hringja í mig eftir klukkutíma.“
Þögn.
„Eigum við að byrja aftur?“
Samþykkt.
„Sýningin heitir … núna vegna þess að á
henni eru viðfangsefni sem ég er að fást við
akkúrat núna. Ég er ekkert voðalega mikið
gefinn fyrir að líta til baka,“ segir hann og
bætir við að ferillinn sé enda rétt að byrja.
Einmitt.
Mikilvægt að horfa fram á við
„Mér finnst ákaflega mikilvægt fyrir lista-
menn að horfa fram á við og ekki spegla sig í
einhverju sem þeir gerðu fyrir löngu. Sýningin
er með tvö þemu; annars vegar birtuna í ís-
lensku landslagi, sem ég er alltaf að glíma við,
og hins vegar flóttamenn. Undanfarin misseri
hef ég verið að skrásetja aðstæður þeirra og
farið ótal ferðir til Mið-Austurlanda og alla leið
til Bangladess, Brasilíu og Malí, grísku
eyjanna Lesbos og Kos, Ítalíu, Tyrklands og
fleiri staða til að mynda lítið brot af þeim 58
milljónum manna sem eru á flótta í heim-
inum.“
Hvað eru mörg verk á sýningunni?
„Hringdu í mig eftir klukkutíma, ég ætla að
telja,“ segir Páll. Og svo nennir hann ekki að
vera fyndinn lengur. „Þrjátíu og öll í lit,“ svar-
ar hann.
Hvenær og hvað kveikti í þér að mynda
flóttamenn og aðstæður þeirra?
„Fyrir um fjórum árum þegar ég var að
keyra hér heima og hlustaði á tvö-fréttir á
RÚV. Þær voru eitthvað á þessa leið: „Bíll
rann út af veginum í Skagafirði, enginn slas-
aðist, talið er að ein milljón flóttamanna frá
Sýrlandi sé komin til Líbanons, Börkur NK
kom til Norðfjarðar með metsíldarafla,“ las
þulurinn í belg og biðu. Mér var auðvitað ekki
ókunnugt um flóttamannavandann, enda fylg-
ist ég ágætlega með
alþjóðamálum, en það
sló mig sérstaklega að
ein milljón sýrlenskra
flóttamanna væri í
landi þar sem íbúar
eru fjórar milljónir.
Ég var kominn til Líbanons þremur dögum
síðar. Mig langaði til að leggja mitt af mörkum
svo fólk áttaði sig á hversu mikinn vanda við
væri að etja og vekja hjá því samkennd með
öllum þeim sem eru á flótta víðsvegar í heim-
inum.“
Eins vont og það getur orðið
Frá árinu 2015 hefur Páll farið nokkrar ferðir
gagngert til að mynda flóttamenn. Hann ferð-
aðist á eigin vegum og fyrir sjálfsaflafé, en
segir Rauða krossinn og Flóttamannahjálp
Sameinuðu þjóðanna hafa greitt götu sína.
„Það tekur á að sjá neyðina í flóttamanna-
búðunum og skynja þessa þrúgandi þögn sem
verður þegar allt er eins vont og það getur orð-
ið. Maður verður aldrei samur á eftir,“ segir
Páll, sem er langt kominn með að vinna bók
með myndum af flóttafólkinu og aðstæðum
þess. 38. ljósmyndabók sína. Samt er ferillinn
bara rétt að byrja. Eða þannig.
Árið 1982 kom Páll heim frá ljósmyndanámi
í Svíþjóð, réðst til starfa hjá Iceland Review
þar sem hann vann þar til í hittifyrra, en þá
hafði hann um alllangt skeið verið hvort
tveggja ljósmyndari og ritstjóri. Ljósmynda-
verkefnin hafa verið af ýmsum og ólíkum toga
í áranna rás, bæði fyrir tímaritið og ýmis inn-
lend og erlend fyrirtæki og stofnanir. Önnur
verkefni hefur hann búið sér til sjálfur. Orð-
sporið hefur víða ratað. Fyrir áratug fól
UNESCO, Menningarmálastofnun Sameinuðu
þjóðanna, honum að mynda byggingar á
heimsminjaskrá í Afríku og er þá ekki allt upp
talið af vegtyllunum. Þess má þó geta að hann
hefur í nokkur ár verið einn fimmtíu sendi-
herra Sony-mynda-
véla í heiminum.
„Maður veit að
minnsta kosti að mað-
ur er að gera eitthvað
rétt. Ég prófa ný tæki
frá Sony, sem notar
myndirnar mínar í auglýsingar á myndavélum,
linsum og öðrum ljósmyndavörum. Og kynnir
mig fyrir heimsbyggðinni í leiðinni,“ upplýsir
sendiherrann.
Speglar andstæðurnar
Sýningin … núna speglar andstæðurnar sem
Páll fæst jöfnum höndum við í verkum sínum
og lýsir með eftirfarandi hætti á vefsíðu Ljós-
myndasafns Reykjavíkur: „Flóttamenn á far-
aldsfæti, straumhörð á sem líður áfram. Kona í
hvarfi bak við þúfu eða hól. Hól sem breytist í
fjall. Fjallmyndarlegur maður sem á ekkert.
Ekki einu sinni framtíð.“
Páll segir einu gilda hvert myndefnið sé –
kyrrlátt, íslenskt landslag eða ringulreiðin í
flóttamannabúðum úti í heimi – blæbrigði birt-
unnar séu ævinlega galdurinn við að ná góðri
mynd. „Mér finnst ljósmynd svo fallegt ís-
lenskt orð, því ljósið er það sem skilur á milli
góðrar myndar og mjög góðrar myndar,“ skýt-
ur hann inn í áður en hann svarar hvort á Ís-
landi séu einhverjir staðir sem hann langar
meira til að mynda en aðra. „Langanes, Mel-
rakkaslétta og Bakkafjörður, þótt ég hafi
ábyggilega myndað þar svona þrjátíu sinnum.
Ósnortin fegurðin kemur mér alltaf jafn mikið
á óvart.“
Tíu menguðustu staðir heims
Hefur landið og heimsmyndin breyst frá því
þú fórst á stjá með ljósmyndavélina?
„Við höfum ekki haldið nógu vel á spilunum.
Fjöldi ferðamanna hefur trúlega fimmtíufald-
ast á þessum árum, en okkur hefur ekki tekist
að dreifa þeim. Sumir staðir liggja undir
skemmdum af því að þeir þola ekki áganginn. Í
vikunni þurfti að loka Fjaðrárgljúfri við Kirkju-
bæjarklaustur, en á sama tíma er landverð-
inum, sem á að passa þetta, sagt upp störfum.
Við erum svo vitlaus. Svo eru það virkjanirnar.
En varðandi heimsmyndina, þá hefur heimur-
inn fyrst og fremst minnkað. Maður getur til
dæmis ákveðið með dagsfyrirvara að vera í
Reykjavík í dag og Bangladess á morgun.“
Páll er ekki aðeins að vinna að sinni 38. bók
heldur einnig þeirri 39., sem fjallar um tíu
menguðustu staði heims. Hann er kominn vel á
veg og hefur meðal annars myndað í Perú,
Aserbaídsjan, Indlandi og Kína. Flóttamanna-
verkefninu er lokið. „Maður verður einhvers
staðar að setja punktinn og takast á við nýjar
áskoranir,“ segir hann og heldur áfram. „Ég
ætla að einbeita mér að umgengni okkar við
móður jörð, menguninni, plastinu og eiginlega
bara fjalla um umhverfismál í sem víðustum
skilningi. Umhverfisvernd er stóra málið, sem
við verðum að taka á og hefðum mátt gera það
fyrr. Aðalatriðið er að finna snertiflöt sem er
myndrænn og vekur fólk til umhugsunar um
ástand sem við öll eigum þátt í að skapa.“
Ertu á leiðinni eitthvað núna?
„Já, vestur í bæ. Ég er að opna sýningu
… núna.“
Páll segir einu gilda hvert
myndefnið sé, blæbrigði birt-
unnar séu ævinlega galdurinn
við að ná góðri ljósmynd.
Morgunblaðið/Einar Falur
Þrúgandi þögn þjáninganna
Myndir af hól sem breytist í fjall og önnur af fjallmyndarlegum flóttamanni, sem ekkert á, eru meðal margra á
ljósmyndasýningunni … núna, sem Páll Stefánsson opnar í dag, laugardag, í Ljósmyndasafni Reykjavíkur.
Valgerður Þ. Jónsdóttir vjon@mbl.is
’Mér finnst ljósmynd svo fal-legt íslenskt orð, því ljósið erþað sem skilur á milli góðrarmyndar og mjög góðrar myndar.