Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2019, Qupperneq 19

10.2. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19
þér. Með því að tengja sig við ýmsa aðra vefi
þar sem þeir setja tæknikökur, komast þeir að
hegðun þinni fyrir utan Facebook,“ segir Elfur
og bætir við að í hvert skipti sem þú smellir á
Facebook læk-hnapp, sértu að gefa Facebook
upplýsingar.
„Þá ertu með tækniköku sem sendir upplýs-
ingar til Facebook um hvað þú ert að gera,“
segir hún og nefnir dæmi af því að læka frétt
um tiltekið efni, t.d. Trump. Þá fær Facebook
upplýsingar um að þér líki við mál tengt
Trump og skráir það hjá sér.
Þess má geta að í vikunni féll dómur í
Þýskalandi en samkeppniseftirlitið þar í landi
kærði Facebook fyrir að nota upplýsingar sem
það safnar utan Facebook til þess að byggja
upp prófíl og vilja þeir að Facebook
geti ekki gert það nema með sam-
þykki viðkomandi. Er átt við efni
sem Facebook fær á Instagram og
WhatsApp. Að sama skapi vill sam-
keppniseftirlitið hindra að Face-
book geti notað upplýsingar frá
þriðja aðila, eins og þegar ein-
staklingur lækar vefsíðu með Face-
book-hnappi, til þess að blanda við þær upplýs-
ingar sem fyrir eru um einstaklinginn. Face-
book mun að öllum líkindum áfrýja.
Fólk samþykkir oftast
Elfur segir að fólk þurfi að vera vakandi yfir því
að tækin sem við notum gætu mögulega tekið
upp það sem við segjum eða gerum.
„Við þurfum að hugsa vel um hvaða forritum
við gefum aðgang að búnaðinum sem er í sím-
anum okkar. Hverjum veitum við aðgang að
myndunum okkar til dæmis? Vegna þess að
forritin gætu hugsanlega farið í gegnum allar
myndirnar þínar og gert hvað sem er með þær,
og myndirnar geta verið viðkvæmar,“ segir
Elfur og nefnir að oft þegar fólk fer í hina og
þessa leiki í símanum sínum sé það beðið um
aðgang að myndum. Margir smella strax á já,
til þess að komast sem fyrst í leikinn.
„Það er það sem þeir treysta á. Þeir treysta
á að þú segir nánast alltaf já. Og alveg sama
með tæknikökurnar, þeir treysta á að þú sam-
þykkir,“ segir Elfur.
„Reglurnar um tæknikökurnar eru ekki í
nýju persónuverndarlögunum. En þetta er
óbein afleiðing af lögunum og vitundarvakn-
ingunni; fyrirtæki verða ekki alltaf að biðja um
að tæknikökur séu samþykktar. Í hvert sinn
sem upplýsingaöflunin er í markaðstilgangi
eða tilgangi sem er ekki nauðsynlegur til að
birta þér vefsíðuna, þá áttu að upplýsa notand-
ann um það, þannig hljóða reglurnar. En þetta
týndist í umræðunni og nú biðja allir um að
tæknikökur séu samþykktar. Þetta getur verið
ótrúlega pirrandi og stundum kemst maður
ekki einu sinni á síðuna nema maður samþykki
tæknikökuna. Og það er í raun brot gegn per-
sónuverndarlögum því þá ertu að fara
gegn markmiðunum; þú ert að þvinga
fólk. Það er þá ekki frjálst og upplýst
samþykki,“ segir Elfur og bendir fólki á
að lesa skilmálana til þess að sjá hvað það
sé að samþykkja.
Sjálf er hún mjög varkár í þessum
efnum og segist yfirleitt ekki samþykkja
tæknikökur. Einnig er hún varkár um
tækin og tólin sem hún notar. „Ég er allt-
af með límband fyrir myndavélina í iPad-
inum mínum og fartölvunni og ég hleypi
engum hugbúnaði, nema Facebook, inn í
myndirnar mínar. Og enginn fær aðgang
að míkrófóninum eða myndavélinni hjá
mér. Ég nota ekki Siri heldur. Það eru svona
varnir sem ég beiti.“
Heldurðu að einhver sé að fylgjast með þér?
„Ég held það ekki, nei, en ég býð ekki upp á
það. Ef þeim dettur það einhvern tíma í hug þá
er það ekki í boði hjá mér. Sem dæmi, ef ég tek
símann minn með inn á bað til þess að hlusta á
tónlist þegar ég fer í sturtu, set ég hulu yfir
símann.“
Morgunblaðið/Eggert
’ Þeir vita allt um mig, þeirselja aðgang að mér og jafn-vel selja þeir upplýsingar ummig og ég sætti mig við það.
Flest fyrirtæki sem nota vefsíður (sem
eru líklega flest fyrirtæki í dag) reyna
að kortleggja notkunarmynstur not-
enda sinna. Um leið og nýr notandi
opnar vefsíðu sem hann hefur ekki ver-
ið á áður er sett lítil tæknikaka hjá
honum (cookie). Kakan er afar smá
textaskrá sem er geymd í tölvu hjá
viðkomandi. Kökurnar eru settar til
þess að auðvelda notendum að fara
inn á vissar síðar aftur og aftur og þarf
viðkomandi þá t.d. ekki að logga sig
inn á síðuna í hvert skipti. Kökur hafa
endingartíma en geta haft sjálfkrafa
stillingu þannig að þær endurnýja sig
þegar sá tími er liðinn.
Fyrirtæki vilja gjarnan vita meira um
þig og oft er það til þess að auðvelda
neytendum lífið. Til að mynda þegar
ljóst varð að margir notuðu símana
sína til þess að lesa fréttir fóru fyr-
irtækin að hanna viðmót sem hentaði
litlum skjám. En einnig vilja fyrirtækin
vita hvernig fólk notar síðuna. Ef dæmi
er tekið af fréttasíðu eins og mbl.is vill
fyrirtækið vita hvaða síður þú lest
fyrst, hversu lengi staldrar þú við,
hvaða síðu þú lest næst o.s.frv. Þá væri
hægt að setja köku (í tölvu hjá viðkom-
andi) sem segir til um notkunarmynst-
ur viðkomandi. Að sjálfsögðu veit fyr-
irtækið ekkert endilega hver er bak við
hvaða tæki en setur þá kökuna í við-
komandi tæki og kemur þá IP-talan við
sögu.
Evrópusambandið setti tilskipun árið
2009 sem skikkaði vefsíðuhaldara til
þess að sækja heimild hjá notendum
þegar safna á upplýsingum og geyma
þær á tölvu notandans í formi tækni-
kaka. Þessi tilskipun hefur ekki verið
innleidd í íslenskan rétt, en er ástæða
þess að erlendar síður voru byrjaðar
að leita eftir samþykki undir tilteknum
kringumstæðum.
Væntanlega hafa margir tekið eftir
því undanfarið að varla er hægt að
opna nýja vefsíðu án þess að fá beiðni
um að samþykkja þessar smákökur.
Það er vegna þess að síðasta vor var
sett tilskipun í Evrópu um það að allir
þyrftu að vera meðvitaðir um að verið
væri að fylgjast með þeim á þennan
hátt. Sumar síður tilkynna að þær noti
kökur án þess að biðja um samþykki
en margar vefsíður biðja um samþykki
tæknikaka og eru ástæðurnar ekki allt-
af skýrar. Fólk ætti að huga að því að
lesa skilmálana áður en það samþykkir.
Fyrirtæki geta ekki sett köku í tæki
hjá fólki til þess að sjá annað en það
sem viðkemur notkuninni á þeirra
síðu; þ.e. ekki má fylgjast með hvaða
aðrar síður notandinn fór á eftir að
hann lokaði síðu viðkomandi fyr-
irtækis.
Tæknikökur
Margir hafa heyrt talað um dark net en
líklega vita ekki allir um hvað það snýst.
Dark net eða dark web eru eins konar
undirheimar netsins. Hægt er að nálgast
vefsíður þar ef þú veist slóðina, en flestir
sem eiga erindi inn á hið myrka net vilja
ekki láta rekja það til sín og fara því inn á
það með sérstökum hugbúnaði sem ger-
ir notendum kleift að dylja slóð sína.
Ef einhver vill setja upp vefsíðu
sem á ekki að vera sýnileg, er hægt
að setja hana á dark net. Þá gæti
maður spurt sig hvernig síða
sem enginn veit hvar er og eng-
inn getur fundið geti gagnast
nokkrum. En málið er að
það fólk sem vill vera undir
radarnum lætur slóðina
spyrjast út. Þá slær
fólk inn vissa IP-tölu
og kemst þá inn á
földu vefsíðuna.
Hún er því að-
eins sýnileg
þeim sem
vita hvar
hana er að
finna.
Á þess-
um síð-
um er t.d.
verið að
selja vopn, eiturlyf, kynlífsþjónustu eða
stolin kreditkortanúmer. Það getur verið
flókið mál að finna þessar síður en það
er einmitt það sem þessir sölumenn vilja
til þess að forðast hinn langa arm lag-
anna.
Flestir sem eru á hinu myrka neti nota
VPN-tengingu og hafa sett upp Tor-
vafra.
Með því að nota VPN-tengingu
ertu falinn frá internet-
fyrirtækjum og lögreglu en
auk þess verður öll þín notk-
unarsaga dulkóðuð. Þannig
mun enginn vita að þú
sért að nota Tor, hvað þá
að þú sért á dark net.
Þar að auki færðu í
gegnum VPN falska
IP-tölu, þannig
að ef einhver
kemst inn í
Tor, þá er IP-
talan þín
rakin eitt-
hvað ann-
að, jafn-
vel í
annað
land,
en ekki
til þín.
Getty Images/iStockphoto
Hið myrka net
IP-talan þín
Þegar maður tengist netinu í gegnum
netþjónustu þarf tengingin að vera
með IP-tölu. Þessi talnaröð er til þess
að netþjónustan viti hvar þú ert og
hægt sé að svara þér; eins konar heim-
ilisfang. Flestir eru alltaf með sömu IP-
töluna en sumir fá nýja IP-tölu í hvert
sinn. Í hverri lotu sem þú tengist ertu
með sömu töluna. Í netheimum er
ekki beint samband á milli netþjónsins
og manneskjunnar sem situr við tölv-
una, heldur við tækið.
Það getur verið kostur að vera með
breytilega IP-tölu ef þú vilt fela þig en
fyrir flesta einstaklinga skiptir það ekki
máli. Hjá sumum fyrirtækjum eru allir
með sömu IP-töluna. Til þess að upp-
lýsingar rati til hvers og eins er ein inn-
anhússtölva sem veit hver á að fá hvað.
Auðvelt er að rekja allt hjá fólki sem
er með fasta IP-tölu. Gallinn er sá að
ekki er hægt að vita með vissu hver er
við tölvuna hverju sinni. Því er IP-talan
ekki algild lausn ef rekja á slóð fólks því
hún tengist vél; síma, tölvu eða spjald-
tölvu.