Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.03.2019, Blaðsíða 12

FRÆÐSLA
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.3. 2019
Þessir þættir fjalla um loftslagsmál frá einsmörgum sjónarhornum og maður geturhugsað sér og viðfangsefnið snertir okkur
öll enda er plánetan okkar að breytast hratt af
okkar völdum, mannanna. Þá er ég að tala um
þætti eins og breytingar á veðurfari, súrnun sjáv-
ar, bráðnum jökla og plastmengun, svo fátt eitt
sé nefnt. Yfirskrift þáttanna er Hvað höfum við
gert? en gæti alveg eins verið Hvað getum við
gert? vegna þess að auk þess að greina vandann
horfum við líka til lausna,“ segir Sævar Helgi
Bragason, jarðfræðingur og umsjónarmaður
nýrra heimildarþátta í tíu hlutum, Hvað höfum
við gert?, sem hefja göngu sína á RÚV í kvöld,
sunnudagskvöld.
Sævar Helgi segir mikla áskorun blasa við
mannkyni vegna loftslagsbreytinga á jörðinni.
„Við hefðum betur hlustað á vísindin fyrir þrjá-
tíu til fjörutíu árum, þá væri þessi barátta ekki
eins strembin og hún er í dag. Við höfum unnið
mikið tjón á vistkerfi jarðar, oft og tíðum í þágu
græðginnar. En betra er seint en aldrei og full
ástæða til að fagna þeirri viðhorfsbreytingu sem
orðið hefur vítt og breitt um heiminn á und-
anförnum árum. Þess vegna koma þessir þættir
á hárréttum tíma; fólk er loksins reiðubúið að
hlusta og leggja sitt af mörkum. Margt er að
breytast til batnaðar og nægir í því sambandi að
nefna að dregið hefur jafnt og þétt úr brennslu
jarðefnaeldsneytis. Það er til mikils að vinna svo
gera megi lífið á jörðinni betra.“
Hefur meira
milli handanna
Þetta hefur Sævar Helgi reynt á eigin skinni.
„Þær breytingar sem ég hef gert á mínu lífi til
að leggja mitt af mörkum í baráttunni gegn
loftslagsbreytingum hafa allar verið jákvæðar;
ég hreyfi mig meira, það er minna drasl í kring-
um mig og ég sóa minni mat sem þýðir að ég hef
meiri peninga milli handanna. Það er með öðr-
um orðum ekki bara plánetan sem græðir, held-
ur einnig ég sjálfur.“
Hann segir matarsóun stórt mál í þessu sam-
bandi. Því betur sem við nýtum matinn okkar,
þeim mun minna þarf að framleiða af honum og
þar með drögum við úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda.
Að sögn Sævars Helga er ekkert óeðlilegt að
fólki finnist það hafa litla vigt í hinu stóra sam-
hengi loftslagsbreytinga. „Fólk hugsar: Ég er
svo agnarsmár að það sem ég geri breytir engu
til eða frá. Það er svo sem alveg rétt, þannig lag-
að, en hvað ef allir íbúar jarðar, sjö milljarðar,
hugsuðu svona? Margt smátt gerir eitt stórt,
höfum það ætíð í huga.“
Fámennri þjóð norður í ballarhafi kann á
löngum stundum að þykja þessi risavaxna glíma
fjarri sér en Sævar Helgi segir loftslagsbreyt-
ingar koma okkur Íslendingum alveg jafn mikið
við og risaþjóðum á borð við Bandaríkin og
Kína. Einmitt þess vegna verður lögð sérstök
áhersla á Ísland í þáttunum; hvar við stöndum
og hvað við getum gert til að laga stöðuna.
Hlustum á vísindamennina
Meðal sérfræðinga sem talað er við í þáttunum
eru Andri Snær Magnason rithöfundur, Ragna
Benedikta Garðarsdóttir neyslusálfræðingur;
Brynhildur Davíðsdóttir auðlindafræðingur;
Rannveig Magnúsdóttir spendýravistfræð-
ingur; Guðni Elísson bókmenntafræðingur;
Henry Alexander Henrysson heimspekingur;
Stefán Gíslason umhverfisfræðingur;
Þóra Ellen Þórhallsdóttir
grasafræðingur og Helgi
Björnsson jöklafræð-
ingur, auk þess sem
erlendir sérfræð-
ingar eru
fengnir að
borðinu.
Í um-
ræðunni um
loftslagsmál
er gjarnan
bent á að
miklar sveifl-
ur hafi áður
átt sér stað í
sögunni. „Það er
alveg rétt,“ segir
Sævar Helgi. „Á móti kemur að sömu menn og
hafa upplýst okkur um það, vísindamennirnir,
eru núna að biðja okkur lengstra orða að grípa
til aðgerða. Fyrr á tímum þegar loftslag hlýnaði
á jörðinni bjuggu hér ekki sjö milljarðar manna
og stórborgir með milljónum íbúa höfðu ekki
verið reistar við strendur. Þær verða fyrstu
fórnarlömbin og það munar um hverja gráðu í
hlýnun í þessu sambandi. Gleymum því ekki.“
Í fyrsta þætti verður fjallað almennt um lofts-
lagsbreytingar á jörðinni. Hvað veldur þessum
breytingum og hvenær byrjuðu þær? Hvaða
áhrif hafa þær á jörðina og hvernig er hægt að
bregðast við þeim? Sævar Helgi segir rökrétt
að byrja þarna, á byrjuninni, og fikra sig svo
áfram. Hann segir þættina misjafnlega sláandi
eftir þemanu en mikill fróðleikur sé þarna dreg-
inn fram í dagsljósið. „Fólki á eftir að
bregða, til dæmis þegar við fjöllum
um sorp. Sá þáttur er mjög
áhrifamikill. Eins þættir
þar sem við fjöllum um
flugsamgöngur og
landbúnað, svo
dæmi sé tekið.
Þetta kemur von-
andi til með að
hreyfa við fólki,“
segir hann. „Ég
árétta þó að við
horfum til
lausna líka; vilj-
um ekki bara
skilja fólk eftir
grátandi.“
Lærdómsríkt og
sjokkerandi
Hugmyndin að Hvað höfum við
gert? er runnin undan rifjum Þór-
halls Gunnarssonar og Elínar Hirst sem rit-
stýra og framleiða ásamt Tinnu Jóhannsdóttur
og Karólínu Stefánsdóttur. Þættirnir hafa verið
í þróun í þrjú ár hjá Sagafilm sem framleiðir þá í
samstarfi við RÚV. Sævar Helgi kom að verk-
efninu fyrir um ári. „Ég þurfti ekki að hugsa
mig tvisvar um þegar mér bauðst að hafa um-
sjón með þáttunum. Síðasta árið hefur farið í
þetta verkefni og ferlið hefur í senn verið lær-
dómsríkt og sjokkerandi. Ég hef lært mjög
margt; ekki síst um vítin sem við þurfum að var-
ast. Nýjasta dæmið um það er aumingja álftin
sem festi gogginn í áldós á dögunum með þeim
afleiðingum að hún hér um bil drapst. Þarna
sjáum við hversu mikil áhrif augnabliks hugs-
unarleysi getur haft á vistkerfið. Sjálfur vinn ég
við vísindamiðlun og því lengur sem ég glápi
upp í alheiminn þeim mun vænna þykir mér um
jörðina okkar. Jörðin er stórkostlegur staður og
við verðum að gera okkur grein fyrir því að við
erum ekki að fara neitt annað ef við getum ekki
lifað hér lengur. Þess vegna verðum við að
hugsa vel um jörðina okkar.“
Á mína drauma
Óskar Jónasson leikstýrir þáttunum og ber
Sævar Helgi mikið lof á hann. „Það var frábært
að vinna með Óskari. Hann býr að mikilli
reynslu og er naskur á að finna skemmtilega
vinkla, sérstaklega þegar kemur að þungmeltu
efni.“
Það gildir raunar um aðra sem að verkefninu
komu; valinn maður var í hverju rúmi, að dómi
Sævars Helga. „Ég leyfi mér að fullyrða að
þetta séu vönduðustu vísindaþættir sem gerðir
hafa verið á Íslandi og það er mikill heiður fyrir
mig að hafa fengið að taka þátt í þessu verkefni.
Og tilgangurinn er göfugur – að reyna að gera
heiminn aðeins betri.“
Spurður hvort hann geti hugsað sér að vinna
frekara heimildarefni fyrir sjónvarp er Sævar
Helgi fljótur til svars. „Ég á svo sannarlega
mína drauma og aðaldraumurinn er að búa til
alvöru heimildarefni um stjörnufræði og nátt-
úrufræði fyrir íslenskt sjónvarp í anda BBC. Ég
hef gaman af því að ögra sjálfum mér og miðla
um leið til fólks. Ekki mun því standa á mér í
framtíðinni verði slík verkefni í boði.“
Sævar Helgi á sorphaugunum. Hann segir þáttinn sem fjallar um sorp mjög áhrifamikinn.
Móðir Jörð á undir högg
að sækja og brýnt þykir að
grípa til aðgerða.
Fólk í ísklifri á Svínafellsjökli. Íslensku jöklarnir hopa hratt og vísindamenn hafa
spáð því að þeir verði horfnir með öllu innan tveggja alda.
Morgunblaðið/RAX
Reynum að gera
heiminn aðeins betri
Ný íslensk heimildarþáttaröð, Hvað höfum við gert?, hefur göngu
sína í Ríkissjónvarpinu í kvöld, sunnudagskvöld. Þar er í tíu þáttum
fjallað um áskoranir mannkyns í loftslagsmálum og rýnt í afleiðingar
og áhrif loftslagsbreytinga á lífríki og samfélög.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
’Fyrr á tímum þegar loftslaghlýnaði á jörðinni bjuggu hérekki sjö milljarðar manna og stór-borgir með milljónum íbúa höfðu
ekki verið reistar við strendur.
Álftin á Urriðakotsvatni sem festi gogginn í áldós með skelfilegum afleiðingum.