Morgunblaðið - 02.04.2019, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ChristineLagarde,fram-
kvæmdastjóri Al-
þjóðagjaldeyr-
issjóðsins, var
ómyrk í máli þegar
hún gagnrýndi veikleika evr-
unnar á fundi franska seðla-
bankans í París í liðinni viku.
Hún sagði að evran væri
hættulega berskjölduð fyrir
efnahagslegu fárviðri og bætti
við að bankar á evrusvæðinu
væru „ekki nógu öruggir“ fyrir
hættunni af annarri fjár-
málakreppu.
Lagarde sagði að mörg
heimili og fyrirtæki bæru enn
„sársaukafull efnahagsleg ör“
eftir síðustu kreppu og það
kynti undir ójafnræði.
Veikleikar evrunnar eru
margir og ber hún þess merki
að forsendurnar fyrir því að
koma henni á voru pólitískar
og efnahagslega hliðin var lát-
in liggja milli hluta. Þessir
veikleikar blöstu við í banka-
kreppunni fyrir áratug og það
er rétt hjá Lagarde, sem var
fjármálaráðherra Frakklands
á þeim tíma, að enn svíður und-
an örunum og mun jafnvel
gera lengi enn. Nægir að líta
til Grikklands í þeim efnum.
Það er hins vegar athygl-
isvert að sjá hvað býr að baki
gagnrýni Lagarde á evruna.
Hún notaði hana sem svipu til
að knýja á um aukinn samruna
í efnahagsmálum á
evrusvæðinu. Þar
vill hún ná því
sama og náðst hef-
ur í að búa til einn
markað fyrir við-
skipti og þjónustu í
Evrópusambandinu. Með öðr-
um hætti verði bolmagnið ekki
nægt til að afstýra öðru efna-
hagslegu óveðri, sagði hún, og
sparaði ekki orðin. Hinn póli-
tíska forgangsröð hafi farið úr
skorðum og það sé að hennar
mati óviðunandi.
Lagarde talaði um einn
markað í hvers kyns fjármála-
starfsemi og nauðsyn þess að
koma á sameiginlegum inni-
stæðutryggingasjóði fyrir allt
evrusvæðið.
Það er kunnuglegt að áróður
fyrir auknum samruna er rek-
inn með því að reyna að vekja
ugg og ótta. Fyrst er minnt á
sárar afleiðingar kreppunnar
fyrir tíu árum, síðan látið að
því liggja að sagan gæti að
óbreyttu endurtekið sig.
Helsti veikleiki evrunnar er
hins vegar að hún er notuð í
löndum með ólík hagkerfi og
hagsmuni. Á einum stað evru-
svæðisins getur verið upp-
sveifla, en niðursveifla á öðr-
um. Hvaða hagsmunir eiga að
marka peningastefnuna þegar
ekki er hægt að jafna út áhrif-
in? Miðjunnar eða jaðarsins?
Á meðan svo er verður evran
veik fyrir.
Framkvæmdastjóri
Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins segir evru-
svæðið berskjaldað}
Veikleikar evrunnar
Fyrri umferðforsetakosn-
inga fór fram í
Úkraínu um
helgina. Skoð-
anakannanir höfðu
þá í marga mánuði bent til
þess að gamanleikarinn Volo-
dimír Zelenskí, sem þekkt-
astur er fyrir að leika forseta
Úkraínu í vinsælum gaman-
þáttum, yrði hlutskarpastur
allra frambjóðenda. Spurning
væri svo hvort að sitjandi for-
seti, Petró Porosjenkó, eða
Júlía Tímósjenkó, fyrrverandi
forsætisráðherra, myndu
keppa við Zelenskí um for-
setastólinn í seinni umferð-
inni.
Engu að síður vöktu úrslitin
nokkra undrun, þar sem Ze-
lenskí reyndist vera með
nærri því tvöfalt fleiri atkvæði
á bak við sig en Porosjenkó.
Úrslitin eru skellur fyrir for-
setann, sem hefur lagt mikið
undir á síðustu árum, sér í lagi
varðandi baráttuna gegn rúss-
neskumælandi uppreisnar-
mönnum í austurhluta lands-
ins. Það er aldrei á vísan að
róa í stjórnmálum, en miðað
við fregnir frá
Kænugarði þykir
mörgum sem
brekkan sem for-
setinn þarf að klífa
í seinni umferðinni
sé heldur brött, og að öllu
óbreyttu verði grínistinn, sem
raunar er lögfræðimenntaður,
næsti forseti Úkraínu.
En hvernig forseti yrði Ze-
lenskí? Hann hefur lagt
áherslu á bætta stjórnsýslu og
að áfram verði stefnt að aðild
landsins að Evrópusamband-
inu og Atlantshafsbandalag-
inu.
Þá hefur hann sagst vilja
leysa Úkraínudeiluna með
beinum samningum við Rússa,
en óvíst er hvort hann fengi
áheyrn í Kreml. Loks hyggst
hann draga til baka umdeild
lög sem hafa beinst að rúss-
neskri tungu sem og banni við
því að úkraínskir listamenn fái
að flytja list sína í Rússlandi
og öfugt. Zelenskí virðist því
vera full alvara með þetta nýja
hlutverk sitt, nokkuð sem ekki
er hægt að segja um alla grín-
ista sem gefa kost á sér til
ábyrgðarstarfa.
Zelenskí er full
alvara með framboð
sitt til forseta}
Ekki hlægilegur
Á
rið 2008 var fyrirtækinu HS Orku
skipt upp í HS Veitur og HS
Orku. Þetta var m.a. gert í sam-
ræmi við 2. orkupakka Evrópu-
sambandsins en einnig til að gera
fyrirtækið söluvænna. Árið eftir á fyrsta ári
eftir hrun urðu síðan eigendaskipti að HS
Orku. Þá keypti skúffufyrirtæki í Svíþjóð sem
var í eigu kanadískra aðila meirihluta í fyrir-
tækinu eftir að íslenskir lífeyrissjóðir höfðu
hafnað þátttöku í kaupunum þrátt fyrir að
ýmislegt væri gert til að reyna að fá sjóðina til
að taka þátt. Fjórtán lífeyrissjóðir mynduðu
síðar hlutafélagið Jarðvarma og keyptu u.þ.b.
25% hlut í félaginu af erlendum eigendum.
Ekki þarf að fjölyrða um nauðsyn þess að líf-
eyrissjóðirnir, eftirlaunasjóðir erfiðismanna
taki þátt í samfélagslegum verkefnum sem mörg hver
eru í senn líkleg til ábata fyrir sjóðina og til þess fallin að
styrkja grunnstoðir samfélagsins. HS Orka er þriðja
stærsta orkufyrirtæki landsins og hefur mikil tækifæri
til þróunar og vaxtar. Eignarhald á fyrirtækinu skiptir
því íslensku þjóðina miklu máli. Nýlega var hlutur Kan-
adamanna 53% seldur fjölþjóðlegum fjárfestingarsjóði
sem sérhæfir sig í kaupum á grunnfyrirtækjum. Líklegt
er að nú þegar reynt er að troða þriðja orkupakkanum í
gegnum þingið verði staða HS Orku notuð að pakkanum
samþykktum til að pína Landsvirkjun til að selja eina
eða fleiri virkjanir til þess að uppfylla skilyrði þriðja
pakkans um samkeppni. Einnig er borðleggjandi að
þriðja stærsta orkufyrirtæki landsins sem auk þess er í
einkaeigu getur á hvaða tíma sem er lagt sæ-
streng milli Íslands og Evrópu án þess að
spyrja nokkurn, nema þá sveitarfélögin þar
sem strengurinn kemur á land og línan frá
honum liggur. Öll von er þó ekki úti enn. Líf-
eyrissjóðirnir fjórtán eiga nefnilega for-
kaupsrétt að hinum nýselda hlut. Fjárfest-
ingarþörf íslenskra lífeyrissjóða er rúmlega
100 milljarðar króna á ári. Sjóðirnir hafa átt í
erfiðleikum með að fjárfesta innanlands og
hafa því keypt hvert samkeppnisfyrirtækið af
öðru s.s. í matvæladreifingu, olíu- og bens-
ínsölu, tryggingum o.fl. Nú eiga lífeyrissjóð-
irnir hins vegar leikinn. Á fréttaveitu Bloom-
berg nýlega var hrein íslensk orka sögð
arðvænlegasta fjárfestingartækifæri á Vest-
urlöndum. Lífeyrissjóðirnir 14 geta því nú
allt í senn, fjárfest í arðvænlegu fyrirtæki með bjarta
framtíðarsýn, tryggt íslensk yfirráð yfir 3ja stærsta
orkufyrirtæki landsins og tekið þátt í uppbyggingu og
framtíðarþróun einnar af grunnstoðum íslensks þjóð-
félags. Í leiðinni geta þeir bætt fyrir þau mistök að hafa
ekki tekið þátt í kaupum HS Orku á sínum tíma. Ég
skora á eigendur lífeyrissjóðanna, almenning, að krefj-
ast þess að eftirlaunasjóðir í þeirra eigu nýti forkaups-
rétt sinn að meirihluta í HS Orku. Ég skora einnig á
sjóðina að þekkja nú vitjunartíma sinn og nýta þetta ein-
staka tækifæri.
Þorsteinn
Sæmundsson
Pistill
Áskorun til lífeyrissjóðanna fjórtán
Höfundur er þingmaður Miðflokksins í Rekjavíkurkjördæmi
suður. thorsteinns@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Það er ekki bara hér á landisem menn ræða hvort tak-marka eigi sölu og notkunflugelda. Í Noregi er nú
rætt um það af fullri alvöru að banna
með öllu sölu flugelda til almenn-
ings. Áratugur er síðan Norðmenn
stigu skref í þá átt með því að banna
almenningi að kaupa og nota rak-
ettur.
Í maí hefur verið boðað til ráð-
stefnu þar sem ýmsir norskir sér-
fræðingar á sviði brunavarna og ör-
yggismála almennt munu bera
saman bækur sínar um reynsluna af
rakettubanninu og ræða hvort alls-
herjarbann við flugeldasölu til al-
mennings eigi að vera næsta skrefið.
Norska ríkisstjórnin hefur ekki
markað slíka stefnu heldur segir að
tillögur í þessu efni þurfi að koma frá
öryggismálastofnuninni DSB, Di-
rektoratet for samfunnssikkerhet og
beredskap. Þar á bæ útiloka menn
ekki að gerð verði tillaga um bann.
Í Noregi eru reglur um sölu og
notkun flugelda nokkuð frábrugðnar
því sem hér tíðkast. Aðeins er heim-
ilt að selja almenningi flugelda (að
rakettum undanskildum) dagana 27.
til 31. desember ár hvert. Og aðeins
er leyfilegt að nota flugeldana á
gamlárskvöld og fram til klukkan tvö
á nýársnótt.
Hér á landi beinist gagnrýni á
flugeldanotkum einkum að meng-
unarþættinum. Aftur og aftur hefur
það gerst að loftgæði á fjölmennum
þéttbýlisstöðum hafa verið undir
heilsuverndarmörkum. Og fjölmenn-
ur hópur fólks, sem á við lungna-
sjúkdóma að stríða, verður að halda
sig innandyra þegar allir aðrir eru að
skemmta sér. Þá hefur hávaðinn frá
sprengingunum mjög slæm áhrif á
dýr. Í Noregi er það slysahættan af
flugeldum sem er í brennidepli. Árið
áður en raketturnar voru bannaðar
slasaðist 221 af völdum flugelda þar í
landi, sumir alvarlega. Um síðustu
áramót voru skráð 65 slys af völdum
flugelda. Það er 20% aukning frá
árinu áður. Tólf manns leituðu á
bráðamóttöku vegna augnskaða sem
í fjórum tilvikum reyndist mjög al-
varlegur.
Í Noregi eru flugeldar skil-
greindir sem hættulegt sprengiefni
og blátt bann lagt við sölu þeirra til
almennings 360 daga ársins. Í ljósi
þessa finnst gagnrýnendum ein-
kennilegt að leyfa ótakmarkaða
notkun flugelda á þeim tíma ársins
þegar stór hópur fullorðinna er að
skemmta sér undir áhrifum áfengis
og börn nálæg þegar sprengt er.
Umræður um hættur sem stafa af
flugeldum eiga sér stað víðar á
Norðurlöndum. Ekki eru nema tæp
þrjú ár síðan þrír létu lífið þegar
flugeldaverksmiðja sprakk í loft upp
í Danmörku. Fleiri slys hafa orðið
þar í landi við meðhöndlun flugelda í
geymsluhúsnæði og í verksmiðjum.
Árið 2004 varð sprenging í flugelda-
verksmiðju í Kolding, einn lést og
sex slösuðust, 350 hús skemmdust
og flytja þurfti 2.000 manns frá
heimilum sínum. Frá öðrum löndum
berast árlega fréttir af slysum af
völdum flugelda. Í fyrra varð
sprenging á flugeldamarkaði í
Mexíkóborg, 30 létu lífið og 70 slös-
uðust.
Einnig slys hér á landi
Hér á landi hafa á síðustu tíu árum
orðið þrjú alvarleg flugeldaslys. Að
auki hafa orðið minni slys og flug-
eldar hafa orsakað gróðurelda. Það
gerðist t.d. sjö sínnum frá 2007 til
2008. Einn viðmælandi Morgun-
blaðsins segir að sumir innflytjendur
flugelda hér á landi (þó ekki björg-
unarsveitirnar) geymi þá ekki á
öruggum stöðum, heldur jafnvel í
bílskúrum í íbúðarhverfum. Af því
getur stafað mikil hætta. Víðar er
geymslu flugelda ábótavant. Í janúar
2013 kveikti barn óvart í flugeldum í
geymslu á skemmtistað á Siglufirði á
meðan barnaskemmtun stóð þar yf-
ir. 120 voru á staðnum, stór hluti
börn niður í þriggja ára aldur. Með
snarræði tókst að forða öllum á brott
og koma í veg fyrir stórslys.
Von er á tillögum frá starfshópi
umhverfisráðuneytisins um flugelda
innan tíðar. Hefði hópurinn skilað
tillögum fyrir 15. febrúar eins og
honum var fyrirlagt hefði verið hægt
að breyta reglugerð um flugelda tím-
anlega áður en björgunarsveitirnar
pöntuðu áramótaskammtinn, en það
er gert í mars ár hvert. Það stefnir
því í óbreytta „flugeldaveislu“ með
tilheyrandi mengun og slysahættu
enn ein áramótin. En fróðlegt verður
að sjá tillögurnar sem gerðar verða.
Norðmenn íhuga að
banna flugeldanotkun
AP
Hættuástand Slökkvilið berst við eld eftir sprengingu í flugeldaverksmiðju
í Kolding í Danmörku í nóvember 2004. Einn lést og sex slösuðust.