Skessuhorn - 13.07.2000, Qupperneq 9

aausunuu.
FIMMTUDAGUR 13. JULI 2000
9
Hvalarannsóknir vestur af Snæfellsnesi:
Hægt að ganga að
steypireyðinni vísri
Nú er að ljúka síðasta áfanga
hvalarannsókna á vegnm Haf-
rannsóknarstofnunar í samstarfi
við vísindamenn frá Kanada,
Danmörku og Graenlandi. Hér er
um fjölþættar rannsóknir á
steypireyði að ræða en fylgst hef-
ur verið með skepnunum vestur
af Snæfellsnesi í svokölluðum
Kolluál. Vísindamennimir hafa
gert út frá Rifi á gúmmíbát
björgunarsveitarinnar á Hellis-
sandi.
Steypireyður er stærsta skepna
jarðarinnar og getur orðið á annað
hundrað tonn og um 26 m löng.
Steypireyðurin er fardýr og kemur
að Islandsströndum á vorin til að
éta en heldur á suðlægari slóðir á
haustin þar sem hún makast og ber
kálfum sínum. Um 1000 dýr koma
að Islandsströndum á hverju vori en
talið er að steypireyðum hér við
land hafi fjölgað um 5% á ári síð-
ustu áratugi.
Samstarfsverkefini
Rannsóknir þær er hér um ræðir
hófust 1997 og er megintilgangur-
inn að kanna stofngerð steypireyð-
ar í Norður Adantshafi. Þannig er
ædunin að reyna að komast að því
hvar mörk stofna liggja og hversu
margir stofnarnir eru. Einnig er
ædunin með rannsókninni að safha
upplýsingum um hegðun og félags-
kerfi steypireyða. Hafrannsóknar-
stofnun stendur að rannsóknunum í
samvinnu við kanadíska hvalasér-
ffæðinginn Richard Sears. Einnig
var síðasti hluti rannsóknarinnar
unninn í samvinnu við Náttúru-
rannsóknarstofnun Grænlands.
Rannsóknaraðstæður
Fylgst var með dýrunum í Kolla-
ál vestur af Snæfellsnesi um 15-20
mílur frá landi. Að sögn Gísla Vík-
ingssonar leiðangursstjóra er þetta
besti staðurinn til að skoða
steypireyðina við íslandsstrendur
og eini staðurinn sem hægt er að
ganga að henni vísri. Vísindamenn-
irnir hafa gert út frá Rifi á gúmmí-
bát björgunarsveitarinnar á Hell-
issandi en ekki er hægt að fara út
nema í mjög góðu verði. I síðasta
hluta rannsóknanna var nauðsyn-
legt að komast í mikla nálægð við
skepnurnar og var þá siglt alveg upp
að þeim svo ekki voru nema um 4
metrar milli vísindamannanna og
dýrs.
Söfhun ljósmynda
Rannsóknarverkefnið gekk-'í
fyrstu út á það að reyna að ná ljós-
mynduin af sem flestum steypireyð-
um en að sögn Gísla má með nær-
myndum af litamynstri á baki
skepnunnar þekkja einstaklinga líkt
og menn af fingraförum. Þessu til
stuðnings má síðan skoða lögun
bakhorns (bakugga). Síðan 1997
hafa verið greindir um 60 einstak-
lingar eftir þessum leiðum. Ljós-
myndirnar hafa síðan verið bomar
saman við mýndir af hvölum sem
lifa við strendur Kanada en Richard
Sears hvalasérfræðingur hefur safn-
að ljósmyndum af um 300
steypireyðum þaðan. Ekki ..hefur
neinn þeirra einstaklinga sem ljés-
myndaður hefur verið við Snæfelb-
nes fundist í kanadíska myndasafn-
inu og bendir þetta til þess að ekki
sé um sama stofn að ræða.
Sýnatökur
Sumarið 1998 var síðan byrjað að
taka húðsýni úr steypireyðum á
sömu slóðum. Notaður var lásbogi
sem skýtur sýnatökuör í hvalinn.
Með þessu móti næst 1-2 g húð-
sýni. Orin endurvarpast af hvalnum
en flýtur síðan á sjónum þannig að
vísindamennimir geta nálgast hana.
Með þessum hætti hafa náðst sýni
úr um 40 einstaklingum. Sýnin hafa
verið greind erfðafræðilega og arf-
gerð íslensku dýranna borin saman
við arfgerð kanadískra dýra. Fyrstu
niðurstöður þessa benda einnig til
þess að ekki sé um sama stofn að
ræða við Island og við strendur
Kanada. Endanlegar niðurstöður
þessa fást þó ekki fyrr en í vetur
þegar unnið verður úr gögnum sem
safnað hefur verið. Eitt þeirra dýra
sem greind hafa verið erfðafræði-
lega reyndist vera kynblendingur
steypireyðar og langreyðar og er
það fjórði slíki blendingurinn sem
greinst hefur hér við land. Fyrst var
sýnt fram á slíka kynblöndun stór-
hvela í náttúmnni í rannsóknar-
veiðum Islendinga á langreyði
1986-1989.
Eftijrlit um gervihnött
Síðasta hluta rannsóknarinnar
sem fór fram í sumar er nú nýlokið.
F.v.: Mikkel Villum Jensen iðnhmnuður hjá Náttúrurannsóknarstojnun Grænlands,
Gi'sli Víkingsson leiðangurstjóri og hvalasérfrœðingur hjá Hafrannsóknarstofnun og
Birgir Stefánsson rannsóknarmaður hjá Hafrannsóknarstofnun.
Hér er um samvinnu við Náttúm-
rannnsóknarstofnun Grænlands að
ræða sem felst í því að merkja
steypireyðar með gervitunglamerki.
Danski iðnhönnuðurinn Mikkel
Villum Jensen hefur í samvinnu við
líffræðinginn Mads Peter Heide-
Jörgensen hannað gervitungla-
merki, sem er um 100 g að þyngd,
og búnað til að koma merkjunum
fyrir. í skepnunum. Slíkum merkj-
uni hefur nú verið komið fyrir i
þremur éinstaklingum. Tilgangur-
inn er að reyna að fylgjast með
ferðum steypireyðanna í sumar og
einnig er vonast til að tilraunirnar
gefi vísbendingar ura hvar þær
halda sig á vetuma en vetrarstöðvar
tegundarinnar eru óþekktar. Einnig
má með þessum hætti fylgjast með
Um miðjan júní tóku skóla-
börn úr Dölum á móti tösku
einni góðri sem flakkað hefur um
slóðir víkinga síðastliðið ár. Hug-
myndin að þessari tösku er kom-
in frá Noregi og hefur taskan
verið send á milli skóla í þeim
löndum sem víkingar sigldu til.
I töskunni er eftirlíking af bæ
Eiríks rauða á Grænlandi og líka
af víkingaskipi. Eins er í töskunni
mappa með bréfum og myndum
frá þeim skólum sem hún hefur
haft viðkomu í.
Taskan var ætluð til að skapa
tengsl og áhuga á ferðum víking-
anna á 1000 ára afmæli landa-
funda Eiríks rauða og Leifs
heppna.
Skólabörn úr Dölum fóru með
köfunarmynstri hjá skepnunum.
Gengur á ýmsu
Sú rannsókn sem hér um ræðir er
sú umfangsmesta sem gerð hefur
verið á steypireyði hér við land. Það
gefur auga leið að á ýmsu hefur
gengið þegar unnið er í slíku návígi
við stærstu skepnu jarðarinnar. Að
sögn Gísla Víkingssonar hefur
stundum ekki mátt mildu muna og
lenti Mikkel Villum Jensen til
dæmis í smávægilegum skakkaföll-
um þegar verið var að koma gervi-
tunglamerkjunum fyrir í hvölunum.
Menn láta þó ekki smápústra við
ægi og skepnur hans aftra sér og eru
ánægðir með hvernig til hefur tek-
ist.
EA
anna
töskuna fram að Eiríksstöðum í
Haukadal þar sem taskan var
opnuð og innihaldið skoðað. Síð-
an var útbúin blaðsíða í gestabók-
ina eða möppuna og taskan send
til Noregs.
Hægt er að fylgjast með ferð-
um töskunnar á netinu, slóðin er:
www.viking.no.
ÞK
Sunnudaginn 16. júlí kl. 14.
Opið golfmót með og án forgjafar
Verðlaun: Listaverk eftir
Pál Guðmundsson frá Húsafelli
Vegleg verðlaun verða veitt fyrir
flest stig úr öllum mótum sumarsins
Skráning í síma 435 1550 og 435 1552
Ferðaþjónustan Húsafelli