Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.05.2019, Blaðsíða 8

Gerald Edelman fékkNóbelsverðlaunin árið1984 fyrir rannsóknir sín-
ar á ónæmiskerfinu. Eftir það
sagðist hann ætla að einbeita sér
að því að ljúka kenningu Darwins
um heilann. Þess vegna er kenn-
ing hans oft kölluð „Neural Darw-
inism“. Kenningin fjallar annars
um „seleksjon“ sem á sér stað í
taugakerfinu við nám eða þegar
hlutir lærast hvort sem það er
færni í stærðfræði eða aðrir hlutir
sem varða þekkingu eins og að
þekkja höfuðborgir landa í Evrópu
eða að vita hverjir Mahatma
Gandí eða Nelson Mandela voru.
Til að skýra hvað skeður við nám
höfum við sagt til að einfalda hlut-
ina að í byrjun getur færni eða
kunnátta verið skýrð þannig að
við höfum skapað litla snaga í
gegnum áreiti og reynslu. Snagi
er þá netverk af taugafrumum
sem hafa tengst og vinna saman. Í
byrjun eru snagarnir litlir og ekki
svo sterkir. Við munum höf-
uðborgir Íslands og Noregs en
höfum gleymt höfuðborgum hinna
norrænu landanna. En með meiri
þjálfun og reynslu verða þeir
stærri og sterkari, sem sagt við
munum höfuðborgir allra Norður-
landanna.
Þá er spurningin hvaða snaga
viljum við skapa. Við verðum líka
að ákveða hvaða snaga viljum við
gera sterkari. Þetta á bæði við um
öll skólastig og í þeirri vinnu sem
við erum að fást við.
Þegar við erum ung þá höfum
við mjög mikið af taugafrumum og
mögulegum tengingum (gráa efni
heilans). Þetta þýðir að á unga
aldri erum við með gífurlega
mikla möguleika á að skapa marga
snaga sem er síðan hægt að þróa
með áreiti og þjálfun. Eitt gott
dæmi eru möguleikar á að þróa
tungumál. Ég þekkti fjölskyldu
sem bjó í Noregi þar sem pabbinn
var franskur og mamman hol-
lensk. Strákurinn þeirra 5 ára tal-
aði reiprennandi frönsku, hol-
lensku og norsku þar sem hann
hafði verið á norskum leikskóla
frá 12 mánaða aldri.
Kenning Edelmans hefur einnig
sýnt fram á gífurlega sérhæfingu í
námi. Það er að segja þú verður
góður í akkúrat því sem þú þjálf-
ar. Þú verður ekki góður nema að
þjálfa akkúrat þá færni eða kunn-
áttu sem þú hefur fengið áreiti/
þjálfun eða reynslu í. Til dæmis
getur unglingur verið góður í al-
gebru en ekki rúmfræði, því hann
hafði ekki æft rúmfræðina jafn
mikið.
Þannig að þessi kenning sýnir
okkur klárlega að það sem þjálfast
þróast og styrkist. Það er aldrei of
seint að læra nýja hluti – byrjaðu
núna.
Arfur Edelmans
Vísindi og
samfélag
Hermundur
Sigmundsson
hermundurs@ru.is
’Kenning Edel-manns hefur einnigsýnt fram á gífurlegasérhæfingu í námi. Það
er að segja þú verður
góður í akkúrat því
sem þú þjálfar.
Hvað heitir höfuðborg Frakklands?
AFP
UMRÆÐAN
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.5. 2019
Stóll
29.900 kr.
Borð
110.000 kr.
Ármúli 7, Reykjavík | Sími 568 0708 | www.fako.is
Sumarið er komið
Rými fyrir
ráðstefnur
í Hörpu
Taktu næstu stóru ákvörðun hjá okkur
Nánar á harpa.is/radstefnur
Kennslubækur í siðfræði inni-halda þann einfalda sann-leik að til þess að viðskipti
gangi upp verður að ríkja traust
milli aðila á því að hlutirnir séu líkt
og lofað er. Einstakir aðilar geta
vissulega hagnast á því að hafa
óhreint mjöl í pokahorninu en hlut-
irnir lenda strax í handaskolum ef
allt mjöl er óhreint, steypan
ótraust og bílarnir rétt skrölta út
af bílasölunni. Traust verður að
vera til staðar svo hægt sé að
byggja nokkurn skapaðan hlut upp
og þess vegna fæst mestur ávinn-
ingur ef allir koma hreint fram í
sínum viðskiptum.
Það þarf ekki að taka það fram
að lögbrotum verður að mæta með
viðurlögum. Viðskiptaumhverfi
okkar byggist meðal annars á
trausti á að allir séu jafnir gagn-
vart kröfum og skyldum. Það
myndi fljótt grafa undan sann-
gjörnu samkeppnisumhverfi ef
sumir þyrftu ekki að lúta sömu
reglum og aðrir eða það væri látið
óátalið þegar upp kemst um þá
sem spila ekki eftir reglunum.
Refsiábyrgð lögaðila þarf að vera
skýr. En ég vil sjá að viðurlög bíti
þá sem meðvitað brjóta af sér áður
en við grípum stöðugt til aukins
eftirlits með öllum þeim sem vinna
sína vinnu og reka sín fyrirtæki
eftir lögum og reglum. Mín skoðun
er sú að við eigum jafnframt að
íhuga hvort við séum of gjörn á að
bregðast alltaf við lögbrotum ein-
stakra fyrirtækja með kröfum um
aukið eftirlit hins opinbera. Slíkt
allsherjareftirlit eykur alltaf kostn-
að, sem þarf þá að fjármagna hjá
fyrirtækjunum sem aftur skilar sér
út í verðlag. Við hljótum að vera
sammála um að það sé rétt að
staldra við ef það er orðið hafið yf-
ir gagnrýni að neytendur séu farn-
ir að borga brúsa svindlaranna.
Opinbert eftirlit þarf þvert á móti
að vera skilvirkt, einfalt, skyn-
samlegt og þar með ekki of kostn-
aðarsamt.
Þegar þess er krafist að eftirlit
sé aukið er ólíklegt að þar sé tekið
inn í myndina að við erum nú þeg-
ar með allt of viðamikið og dýrt
eftirlit í íslensku atvinnulífi. Þetta
hefur OECD þegar bent á í viða-
mikilli vinnu hér á landi í svoköll-
uðu samkeppnismati á gildandi
regluverki fyrir ferðaþjónustu og
byggingarstarfsemi sem ég setti af
stað í ráðuneyti mínu fyrir
skömmu.
Við hugsum oft um samkeppn-
ismál sem mál sem eru til umfjöll-
unar hjá Samkeppniseftirliti. Þá er
jafnan í umræðunni vísað til þess
að eftirlitið hafi tiltekinn samruna
fyrirtækja til skoðunar eða mögu-
leg brot á samkeppnislögum. Sam-
keppnismál eru hins vegar mun
víðtækari málaflokkur en svo. Til
grundvallar samkeppnislögum ligg-
ur sú margsannaða staðreynd að í
markaðshagkerfi er samkeppni
nauðsynleg. Samkeppni eykur
vöruúrval og leiðir til lægra verðs
á vörum og þjónustu, samkeppni
knýr fyrirtæki til að hagræða í
rekstri og dregur þannig úr sóun
og eykur framleiðni, eflir nýsköpun
og styrkir stöðu íslensks atvinnu-
lífs. Samfélagslegur ábati af virkri
samkeppni er því afar mikill.
Regluverk til varnar samkeppni
má ekki hamla samkeppni
Það virðist stundum gleymast að
það er ekki síður mikilvægt fyrir
virka samkeppni að regluverkið
sem atvinnulífið starfar eftir sé
ekki samkeppnishamlandi. Það er
því mikilvægur þáttur samkeppn-
ismatsins að búa til starfsumhverfi
sem hvetur til samkeppni og bætir
þannig samkeppnishæfni íslenskra
fyrirtækja og hag landsmanna
allra. Regluverkið verður að ein-
falda eins og kostur er enda skapar
óþarfa reglubyrði kostnað og óhag-
ræði fyrir fyrirtækin í landinu og
dregur þannig úr virkri samkeppni.
Óli Björn Kárason þingmaður
kemur inn á mikilvægan punkt í
nýlegri grein sem ber heitið „Ekki
fyrir kerfið heldur almenning og
atvinnulífið“ þar sem hann segir:
„Regluverk og umgjörð um ís-
lenskt atvinnulíf er spurning um
samkeppnishæfni gagnvart helstu
samkeppnislöndum og þar með
spurning um lífskjör. Þess vegna
er það ein frumskylda stjórnvalda
að verja samkeppnishæfni landsins.
Með því að setja íþyngjandi kvaðir
og reglur – umfram það sem al-
mennt gerist – er aukin hætta á að
íslensk fyrirtæki og launafólk verði
undir í harðri og óvæginni al-
þjóðlegri samkeppni.“
Af sama meiði erum ég og sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarráðherra
með sameiginlegt verkefni í at-
vinnuvega- og nýsköpunarráðu-
neytinu um einföldun regluverks
sem miðar sérstaklega að því að
einfalda leyfisveitingaferla og móta
einfaldari og betri eftirlitsreglur
sem skili sér í skilvirkari stjórn-
sýslu og markvissari eftirlits-
reglum. Í þeirri vinnu verður sett í
forgang einföldun leyfisveitinga og
heildarendurskoðun eftirlitsreglna
sem heyra undir ráðuneytið með
það að markmiði að stjórnsýslan sé
bæði skilvirk og réttlát.
Kostir samkeppnismats og ein-
faldara regluverks eru miklir og
hafa í öðrum löndum leitt til aukins
hagvaxtar og meiri lífsgæða. Það
er mín trú að þessi verkefni muni
leiða til betri starfsskilyrða fyrir ís-
lenskt atvinnulíf. Það er hagur
allra okkar að atvinnulífinu vegni
vel og við viljum að þeir sem hafa
góðar hugmyndir og drifkraft til að
hrinda þeim hugmyndum í fram-
kvæmd hafi tækifæri til að gera
það án þess að regluverk hins op-
inbera hamli því með óþarflega
íþyngjandi hætti.
Eiga neytendur að borga fyrir svindlarana?
’Refsiábyrgð lögaðilaþarf að vera skýr. Enég vil sjá að viðurlög bítiþá sem meðvitað brjóta
af sér áður en við gríp-
um stöðugt til aukins
eftirlits með öllum þeim
sem vinna sína vinnu og
reka sín fyrirtæki eftir
lögum og reglum.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is