Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.06.2019, Qupperneq 12

HEILBRIGÐISMÁL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.6. 2019
H
eilbrigðisráðherra virðist ekki
skilja að reynsla sérfræði-
lækna er ómetanleg, hún verð-
ur ekki metin til fjár. Hún get-
ur ekki skipulagt eða búið
eitthvert kerfi í staðinn fyrir það. Utanspítala-
kerfi sem er rekið beint af sérfræðingum er af-
leiðing af því að spítalakerfið hefur ekki getað
sinnt öllum. Þetta er búið að þróast í áratugi, en
það er eins og það sé heilaþvottur í gangi um
það að það þurfi allt að vera ríkisrekið inni á
spítölunum en misskilningurinn er sá að sér-
fræðikerfið, sem hefur alltaf verið með samning
við Sjúkratryggingar, er hluti af opinbera kerf-
inu. Ef það leggst niður mun það þýða það að
þjónustan á spítölunum verður verri og það
myndast alvöru tvöfalt kerfi,“ segir Ágúst
Kárason, bæklunarlæknir og fulltrúi Íslands í
Félagi evrópskra axla- og olnbogaskurðlækna.
Hann hitti blaðamann ásamt kollega sínum,
Ragnari Jónssyni bæklunarskurðlækni og þá-
verandi formanni Íslenska bæklunarlækna-
félagsins og núverandi forseta Norrænu bækl-
unarskurðlæknasamtakanna til þess að ræða
stöðuna sem upp er komin í þjóðfélaginu varð-
andi heilbrigðiskerfið en heilbrigðisráðherra,
Svandís Svavarsdóttir, hefur beitt sér gegn ný-
liðun sérfræðilækna utan sjúkrahúsa og komið í
veg fyrir að sérfræðilæknar geti opnað stofu ut-
an spítala.
Lausir samningar alls staðar
Samningar sérfræðinga runnu út um áramótin
en í dag er enn verið endurgreiða sjúklingum
samkvæmt gjaldskrá síðasta árs. „Ef verðið
hækkar þarf sjúklingurinn að greiða mismuninn,
og er það byrjað að gerast,“ segir Ágúst.
„Svandís skrifar undir reglugerð á þriggja
mánaða fresti sem heimilar að fólk fái endur-
greitt. Um leið og hún hættir að skrifa undir
hættir öll endurgreiðsla og fólk verður að punga
út hundruðum þúsunda í aðgerðir. Það er ekki
mikið að gerast í þessum samningamálum en
okkur skilst að það sé verið að undirbúa eitt-
hvað sem heitir útboð. Þetta á víst allt að vera á
útboðsformi, þar sem boðið er í aðgerðir og
þjónustu. Það er mjög óljóst hvernig það kemur
til með að vera,“ segir Ágúst.
„Það hefur ekki verið neitt samráð. Þetta er
allt unnið í ráðuneytinu. Við erum í lausu lofti og
vitum ekki hvað er í gangi; það er verið að setja
á einhverjar reglur og eitthvert fyrirkomulag
sem við komum ekki að en samt sem áður eig-
um við að taka þátt í því og framfylgja því,“ seg-
ir Ragnar.
„Þetta á að vera hagkvæmara en það mun
aldrei ganga eftir,“ segir hann.
„Við sjáum ekki hvernig þetta á að vera
framkvæmalegt í okkar tilfelli. Svandís er búin
að flokka kerfið upp í 1. gráðu þjónustu, sem er
heilsugæslan, 2. gráðu þjónustu, sem eru sér-
fræðingar úti í bæ, og 3. gráðu þjónustu eða
„endaþjónustu“ sem á að vera spítalinn. Við í
Orkuhúsinu sinnum 2. og 3. gráðu þjónustu sem
er bæði stofu- og aðgerðarþjónusta, því Land-
spítalinn gerir ekki þessar aðgerðir sem við
framkvæmum í Orkuhúsinu. Það er eins og
Svandís og hennar ráðgjafar skilji þetta ekki.
Þessi starfsemi úti í bæ er mjög öflug og afar
mikilvæg en það er horft framhjá þessu eins og
það skipti engu máli,“ segir Ágúst.
„Nú vantar okkur sérfræðinga og við erum
með biðlista af sjúklingum. Ungir læknar sem
eru erlendis í dag segja að það séu leiðindi og
óvissa á Íslandi og þeir hafa ekki áhuga á að
koma heim,“ segir Ágúst.
„Það sem ráðherra er að gera, er að leggja
niður hluta af opinbera kerfinu með því að ráð-
ast að sérfræðilæknakerfinu. Hún skapar mikla
óvissu og það hefur skapað mikil vandamál að
hafa lokað á sérfræðinga á tveggja ára tímabili,
margir hafa hætt störfum en við þurfum stöð-
uga endurnýjun. Hún hefur gert stóran skaða;
það eru lausir samningar alls staðar,“ segir
Ágúst.
Einkarekstur af hinu illa?
„Það er ekkert nýtt að það eigi að gjörbylta
kerfinu; þetta er allt sama tuggan. Það er verið
að finna upp hjólið aftur og aftur. Þessi þróun
að færa þetta út í bæ varð án inngripa af ríkinu.
Áður fyrr var nánast allt gert inn á spítölum en
svo þróast það þannig að það myndaðist meira
álag á sjúkrahúsin og þau gátu ekki sinnt smá-
aðgerðum. Það varð til þess að sérfræðingar
björguðu hlutunum sjálfir og opnuðu klíníkur til
þess að sinna því sem þurfti að sinna. Þetta var
einkaframtak og einkarekstur en greitt af rík-
inu og hluti af sjúklingum,“ segir Ragnar.
„Síðan hefur tæknin þróast þannig að það er
hægt að gera meira á styttri tíma og utan spít-
alans. Það er búið að skoða þetta; hver aðgerð
er ódýrari úti í bæ heldur en á spítölunum.
Þetta var rannsakað fyrir löngu síðan. Enda
ekkert skrítið! Hvers vegna á að taka skrúfur
úr fæti inni á sjúkrahúsi, það er léleg nýtni á
þeirri fjárfestingu. En það er bara prinsíp,
einkarekstur er af hinu illa og hann skal burt,“
segir Ragnar.
„Þegar við fáum sjúklinga þá flokkum við þá
strax niður og ef viðkomandi er of veikur á hann
heima uppi á spítala þar sem gjörgæslan er og
aðgangur að öllum sérgreinum ef þörf er á til að
tryggja öryggi. En það er ekki pláss þar því þar
eru margir „frískir að öðru leyti“ einstaklingar í
aðgerðum. Eins og í gerviliðaaðgerðum; við-
komandi er kannski fullfrískur en þarf á gervilið
að halda. Þá kemst ekki þessi veiki að. Þessi
hrausti á að fara í meðferð utan spítalans, en
hinn, sem er til dæmis með sykursýki, krans-
æðasjúkdóm eða aðra áhættuþætti, á að fara á
spítalann. Spítalinn á að fá greitt fyrir sjúk-
dómsgreiningar og þar með fær spítalinn hærra
verð fyrir að sinna þyngstu verkunum. Enda
eðlilegt; þar er milljarðafjárfesting í gangi.
Þetta er það sem við köllum eðlilegt flæði en ef
þessu verður ekki fylgt mun spítalinn stíflast
enn meira en í dag og biðlistar munu verða enn
lengri en í dag. Það gengur ekki upp að taka
skrúfur úr fæti eða inngrónar táneglur á skurð-
stofum spítalanna þar sem mínútan kostar
kannski hundrað þúsund kall. Þetta gengur ekki
upp; þetta eru engin geimvísindi,“ segir Ágúst.
Menn hafa ekki málfrelsi
Ragnar og Ágúst segja það fé sem lagt verður í
heilbrigðiskerfið muni ekki nýtast í þessu kerfi
sem heilbrigðisráðherra boðar. Þeir gagnrýna
einnig vinnubrögð innan ráðuneytisins og þá
staðreynd að ekki sé hlustað á rök eða tillögur
lækna.
„Hún mokar peningum í heilbrigðiskerfið,
sem er í sjálfu sér gott, en verst er að það leysir
ekki vandann því peningarnir nýtast ekki,“ seg-
ir Ágúst.
„Hún er nú með bandamenn í ráðuneytinu;
fyrrverandi landlækni sem kom með sínar til-
lögur og fer svo hinum megin við borðið í ráðu-
neytið og fer svo að vinna úr sínum eigin tillög-
um. Það sér enginn neitt athugavert við þessa
stjórnsýslu,“ segir Ragnar og hristir höfuðið.
„Þetta með liðskiptaaðgerðirnar og aðgerð-
irnar sem gerðar eru úti er svo fáránlega
heimskulegt að það er ekki hægt að tala um það
án þess að maður roðni. Það er ekki greitt fyrir
aðgerðina hér á landi á einkastofu, og þar með
að nýta allan þann mannafla og sérfræðiþekk-
ingu sem hér finnst, heldur er sjúklingnum
pakkað upp í Saga Class, hann sendur út og svo
heim. Þá er reikningurinn borgaður. Þetta er
hagfræði dauðans, það skilur þetta enginn,“
segir Ragnar.
Í Svíþjóð hefur einkarekstur aukist mjög
mikið, að sögn Ágústs. „Spítalarnir lenda þar í
vandamálum með biðlista og þá má sjúklingur
leita hvert sem er. Ef þú leitar út fyrir sýsluna
er borgað fyrir aðgerð og ferðir og því hefur
verið samið við einkastofur svo ekki þurfi að
greiða ferðakostnaðinn,“ segir Ágúst.
„Yngvi Ólafsson, yfirlæknir bæklunardeildar
Landspítalans, er búinn að viðurkenna það að
þetta sé vandamál sem er ekki að leysast og
hægt að leysa með einföldum samningum.
Hann var tekinn á teppið strax á eftir. Það er
ekki tekið mark á hans reynslu og það er þagg-
að niðri í honum,“ segir Ágúst.
„Það er takmarkað hvað menn í hans stöðu
mega tjá sig. Menn hafa bara ekki málfrelsi,“
segir Ragnar.
„Það er búið að skrifa margar skýrslur sem
segja þetta og hitt. En það gerist ekki neitt.
Þorvaldur Ingvarsson , sem var yfirlæknir og
forstjóri hjá FSA fyrir norðan, hefur skrifað um
þörfina fyrir gerviliðaaðgerðir, hversu margar
þyrfti á hverju ári reiknað út frá þróun mann-
fjölda og eigin rannsóknum. Enginn sem er í
þeirri stöðu að ákveða hvernig heilbrigðiskerfið
þróast hlustar á þetta. Það virðist vera gagns-
laust að benda á þörfina og það gerist ekkert
fyrr en allt er komið í óefni. Það var vitað um
þessa þörf fyrir fjölgun gerviliða fyrir mörgum
árum,“ segir Ragnar og bendir á að hann og
fleiri bæklunarlæknar hafi fyrir löngu fjallað
um þetta í greinaskrifum m.a. í Læknablaðinu
fyrir meira en þremur áratugum.
Japanska lestarítroðsluaðferðin
Í dag fá sérfræðilæknar á einkastofum um
500.000 heimsóknir á ári; bæði í aðgerðir og við-
töl og spyrja þeir Ragnar og Ágúst hvert þessir
sjúklingar eigi að fara í framtíðinni.
„Hverjir eiga að vinna þetta, hvar er að-
staðan, þekkingin og hver er kostnaðurinn? Er
nóg pláss á göngudeildunum?“ spyr Ragnar.
Hvað teljið þið að yfirvöld vilji gera við þessar
500.000 heimsóknir?
„Inn á sjúkrahúsin, punktur. Það verður not-
uð japanska lestarítroðsluaðferðin. Það er engin
önnur leið,“ segir Ragnar. „Þetta er ríkisvæð-
ingarstefna dauðans, þessi aðstaða er öll til hjá
sérfræðingum utan spítalans.“ segir Ágúst
Lengjast þá ekki biðlistar?
„Það sjá allir nema þeir sem vinna í heilbrigð-
isráðuneytinu,“ segir Ragnar.
„Svo er hægt að kalla þetta óþarfa aðgerðir
líka, þá minnkar þörfin. Fæstar af þeim aðgerð-
um sem við gerum eru lífsnauðsynlegar. En
þær eru þjóðhagslega hagkvæmar. Fólk sem er
óvinnufært er fólkið sem við erum að halda í
gangi,“ segir Ágúst. Það kosti gríðarlega pen-
inga fyrir ríkið að halda uppi fólki sem er á bót-
um, svo ekki sé minnst á skert lífsgæði fólks
sem búa þarf við stöðuga verki.
„Ég er búinn að fylgjast með umræðum um
heilbrigðismál í mörg, mörg ár og ég safna
greinum sem birtast í blöðum. Þetta er ná-
kvæmlega sama sem er alltaf verið að tala um;
sparnaður, skortur á rúmum, og að spítalinn
kalli eftir skýrari stefnu. Hún er nú komin; allt
sem er úti, fer inn á spítalann,“ segir Ragnar.
Við erum endastöð
Gæti farið svo að fólk myndi kaupa sér heilsu-
tryggingu til að eiga fyrir þjónustu sem ekki
verður greidd af ríkinu?
„Ef Svandís hættir að endurgreiða og mælir
„Það er heila-
þvottur í gangi“
Sérfræðingar eru samningslausir og virðist fátt miða áfram í
þeim efnum. Bæklunarsérfræðingarnir Ágúst Kárason og Ragn-
ar Jónsson, sem einnig er lögfræðingur, eru afar ósáttir við nýja
heilbrigðisstefnu heilbrigðisráðherra. Ekkert samráð var haft við
sérfræðinga og segja þeir ógerlegt að færa allar aðgerðir inn á
spítalana. Þeir segja einkareknar læknastofur nauðsynlegan
hlekk í keðjunni en að kerfin þurfi að vinna betur saman.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
Sérfræðilæknarnir Ragnar Jónsson
og Ágúst Kárason gagnrýna harð-
lega stefnu heilbrigðisráðherra.
’ Það er búið að skoða þetta;hver aðgerð er ódýrari úti íbæ heldur en á spítölunum. Þettavar rannsakað fyrir löngu síðan.
Enda ekkert skrítið! Hvers vegna
á að taka skrúfur úr fæti inni á
sjúkrahúsi, það er léleg nýtni á
þeirri fjárfestingu. En það er
bara prinsip, einkarekstur er af
hinu illa og hann skal burt.