Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.06.2019, Blaðsíða 14

ÚTTEKT
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.6. 2019
Henry A.
Henrysson
Í
kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 urðu
margir illa úti. Suðurnesin urðu sýnu
verst úti, en fjöldi fólks missti vinnunna á
svæðinu. Kirkjan í Keflavík aðstoðaði
fólk í gegnum verstu tímana og kom á fót
öflugum velferðarsjóði. „Hún greip fólkið sem
var í mesta vandanum og þennan vetur fengu
um hundrað skólabörn ókeypis máltíðir í skól-
anum alla daga vikunnar, í einhverja mánuði,
sem kirkjan borgaði,“ segir Hjalti Hugason,
prófessor í guðfræði við Háskóla Íslands. Hjalti
segir að þegar vel takist til geti kirkjan verið
hluti af velferðarkerfinu.
Í nútíma samfélagi eigum við oft erfitt með að
skilgreina hvaða hlutverki kirkjan gegnir. Á
hún að vera hluti af velferðarkerfinu? Á að
leggja áherslu á kristni í skólum? Höfum við yf-
irhöfuð einhverja þörf fyrir að iðka trú? Eru Ís-
lendingar trúuð þjóð spyrja eflaust margir sig.
Við getum ekki þrætt fyrir það að kirkjan
hefur verið hluti af menningarsögu Íslendinga
lengi. Kristni hefur verið hluti af íslenskri
menningu allt frá því að Þorgeir Ljósvetninga-
goði kom undan feldinum og sagði að Íslend-
ingar skyldu verða kristin þjóð. Siðaskiptin
urðu rétt rúmlega hálfri öld seinna og þá skipt-
um við úr kaþólskri trú yfir í mótmælendatrú.
Kirkjan var fyrsti vísirinn að menntakerfinu
sem og heilbrigðisþjónustu hér á landi. Hún
hafði einnig það hlutverk að vera máttarstólp-
inn í félagslífi þjóðarinnar og voru kirkjurnar
helstu samkomustaðir fólksins í landinu. Tím-
arnir breytast og mennirnir með og núna hefur
kirkjan ekki eins og stórt hlutverk í samfélag-
inu og hún gerði.
Hjalti segir að kirkjan hafi komið inn í líf
flestra með nokkuð fjölbreyttum hætti. Síðan
hafi orðið nokkuð hröð breyting í þeim efnum
og að hlutverk kirkjunnar sé örugglega breyti-
legt frá einum einstaklingi til annars. Hann seg-
ir að einstaklingshyggjan hafi gjörbreytt stöðu
kirkjunnar.
Kirkjan hefur misst
leiðsagnarhlutverk sitt
Á sjöunda áratugnum urðu miklar viðhorfs-
breytingar í heiminum. Henry Alexander Hen-
rysson, heimspekingur og aðjúnkt við sagn-
fræði- og heimspekideild Háskóla Íslands, segir
að þá hafi vestræn samfélög farið að treysta í
minna mæli á kirkjuna sem siðferðisáttavita.
„Við sjáum þetta á svo mörgum sviðum og það
sem snýr að kirkjunni er að áður hafði hún, í svo
mörgum löndum, leiðsagnarhlutverk, menn litu
til kennisetninga kirkjunnar í siðferðismálum. Í
kringum 1968 fer þetta allt saman á hreyfingu.
Það myndast þetta viðhorf á Vesturlöndum að
samfélagið skapi sín gildi. Við sjáum þetta á
mörgum sviðum eins og í jafnréttismálum, við-
horfi okkar til dýra og varðandi kynhneigð.
Nýju viðmiðin koma ekki frá kirkjunni og
trúarleiðtogar eru ekki áberandi sem boðberar
þeirra viðmiða sem verða að lokum ofan á,“ seg-
ir Henry. Stærstu breytinguna á síðustu 50 til
60 árum segir Henry vera að kirkjan sé fyrst og
fremst einn þátttakenda í umræðunni en leiði
hana ekki. Kirkjan taki þátt í samræðum um
fjöldann allan af málefnum sem verði ekki til í
neinu kirkjulegu samhengi, eins og jafnrétt-
ismál og umhverfismál. Á sama tíma og þessar
viðhorfsbreytingar áttu sér stað efldust félags-
og hugvísindi í háskólum um allan heim. Í kjöl-
farið varð til fagfólk sem sinnir félagsþjónustu
og velferðarmálum og siðfræðiumræða varð
veraldlegri. Verkefni sem áður tilheyrðu kirkj-
unni urðu því að sérfræðigreinum sem fag-
menntað fólk sinnir.
Agnes M. Sigurðardóttir, biskup Íslands,
segir að hlutverk kirkjunnar sé fyrst og fremst
að boða trú. „Kirkjan og þjóðin hafa gengið
saman um aldir og það hefur mikil áhrif á það
hvernig við hugsum og hvernig samfélagið hef-
ur mótast. Kirkjan hefur haft samfélagslega
mótandi áhrif,“ segir Agnes. Hún segir að alls
staðar í samfélaginu sé gert ráð fyrir kirkjunni.
„Það ber kannski minna á því þar sem fjöl-
mennið er og meira þar sem færri eru. Það er
nú bara þannig að þó að umræðan í þjóðfélaginu
sé ekki alltaf jákvæð gagnvart kirkjunni ber
hún þess merki að fólki er ekki sama um trú og
kirkju,“ segir Agnes. Hún nefnir líka önnur
hlutverk kirkjunnar, eins og menningarlegt
hlutverk hennar og stöðu hennar í velferð-
arkerfinu. Á vegum kirkjunnar eru rekin öflug
samfélagsverkefni, til dæmis Fjölskylduhjálp
og Hjálparstarf kirkjunnar.
„Við rekum tónskóla fyrir þá sem ætla að
læra að vinna að tónlistarmálum í kirkjunni og
höfum söngmálastjóra sem aðstoðar þau sem
eru að vinna að tónlistarmálum og aðallega
söngmálum í kirkjunni. Það eru kirkjur, til
dæmis eins og Langholtskirkja, þar sem marg-
ar, margar kynslóðir hafa hlotið tónlistarlegt
uppeldi. Börn sem hafa byrjað í krúttakór
í leikskóla og halda síðan áfram í kórum eða
fara síðan áfram í frekara tónlistarnám og hafa
atvinnu af tónlist. Og allt þetta fólk sem nýtur
tónlistar af því að það fékk þetta uppeldi,“ segir
Agnes.
Kirkjan kemur að lífi allra
fjölskyldna á Íslandi
Kirkjan sinnir ýmsum hlutverkum nú til dags,
prestar sinna sálgæslu inni á sjúkrahúsum og
víðar. Margvíslegt félagsstarf er í og í kringum
kirkjurnar.
Sigríður Á. Andersen, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins og fyrrverandi dómsmálaráðherra,
segir að kirkjan komi að lífi allra fjölskyldna á
Íslandi með einum eða öðrum hætti. Sigríður
segir að hlutverk kirkjunnar hafi ekkert breyst í
gegnum tíðina en að áskoranir fólks hafi
kannski breyst. „Við verðum ekki fyrir eins
miklum og stórum skakkaföllum eins oft og áð-
ur fyrr,“ segir Sigríður. Hún segist skynja að
sumir upplifi sig þannig að þeir þurfi ekki eins á
kirkjunni að halda og þeir gerðu hér áður fyrr.
Hún segist líka skilja að kirkjan vilji stíga inn á
önnur svið og láta sig þannig varða ýmis mál
samtímans. „Það getur hins vegar orkað tví-
mælis að kirkjan stígi inn á önnur svið en að
boða fagnaðarerindið. Að minnsta kosti frá
þeim bæjardyrum séð að kirkjan hafi því hlut-
verki að gegna að boða fagnaðarerindið og eigi
til dæmis ekki að vera allsherjar félagsþjónusta
eða ráðgefandi í umhverfismálum,“ segir Sig-
ríður. Hún segir að sú vinna kirkjunnar hafi
orðið meira áberandi síðustu ár, ef til vill að ein-
hverju leyti á kostnað boðunar fagnaðarerind-
isins. Sigríður segir það einnig vera spurning
Agnes M.
Sigurðardóttir
Guðbjörg
Jóhannesdóttir
Hjalti
Hugason
Siggeir F.
Ævarsson
Sigríður Á.
Andersen
Hjalti Jón
Sverrisson
’Ég held að sambandþjóðarinnar við þjóð-kirkjuna sé í rauninni jafnfjölbreytt og þjóðin.“
Hvaða
hlutverki
gegnir
þjóðkirkjan?
Þjóðkirkjan er stærsta trúfélag á Íslandi og kemur að lífi
margra á hverjum degi. Hlutverk hennar hefur breyst í
gegnum árin. Hér verður hlutverk hennar í íslensku
samfélagi skoðað frá mismunandi sjónarhornum.
Sonja Sif Þórólfsdóttir sonja@mbl.is