Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.06.2019, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.6. 2019
LÍFSSTÍLL
Dásamlegur þvottur
- einfalt, íslenskt
stjórnborð
Íslenskar leiðbeiningar fylgja.
Þurrkarinn TDB130WP fékk góða einkunn
í úttekt þýsku neytendasamtakanna árið 2017.
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík, sími 588 0200, eirvik.is
Þvottavél 119.990 kr.
Þurrkari 149.990 kr.
Ekkert lát virðist vera á sölu ogmarkaðssetningu fæðubótar-efna hér á landi. Fólk er sagt
vanta alls kyns efni, hvort sem það
eru vítamín, steinefni, andoxunar-
efni eða prótín, og lausnin oft inn-
taka þeirra í töflu- eða duftformi.
Rannsóknir á fæðubótarefnum hafa
ekki rennt mjög
sterkum stoðum
undir nytsemi
efnanna og í ein-
hverjum tilfellum
hefur verið sýnt
fram á skaðsemi
þeirra.
Reglur um
fæðubótarefni og
markaðssetningu þeirra eru ekki
eins strangar og þegar um ræðir
lyf. Ekki er nauðsynlegt að sýna
fram á virkni efnanna en heldur er
ekki heimilt að fullyrða um ágæti
efnanna nema slíkar fullyrðingar
séu byggðar á rannsóknum. Að ein-
hverju leyti er þó hægt að fara
framhjá reglum með loðnu orðalagi
þar sem ekki er fullyrt um neitt með
beinum hætti.
Alfons Ramel, prófessor við mat-
væla- og næringarfræðideild Há-
skóla Íslands, segir fæðubótarefni
geta hjálpað við ýmsar aðstæður þó í
flestum tilvikum sé nóg að fá efnin
úr hollri og fjölbreyttri fæðu.
Í samtali við Alfons beinir blaða-
maður spjótum sínum að prót-
ínfæðubótarefnum sem geta verið
seld í drykkjar- eða duftformi.
Margir neyta slíkra efna, sér-
staklega þeir sem stunda æfingar að
kappi. Segja má að við séum með
prótín á heilanum.
Viðmiðin ekkert mál
„Það er ekki erfitt að ná viðmiðum
um neyslu á prótíni með því að borða
venjulegt fæði. Það er ekkert mál,“
segir Alfons og nefnir að oftast er
miðað við 0,8 grömm á hvert kíló-
gramm líkamsþyngdar. „Ef þú borð-
ar venjulegt fæði ertu líklega langt
yfir viðmiðinu,“ bætir hann við.
„Ef við tökum hins vegar við-
kvæman hóp eins og til dæmis gam-
alt fólk, þau borða oft minna, taka
mikið af lyfjum sem slá á matarlyst
og viðmiðin hjá þeim geta verið
hærri til að viðhalda vöðvamassa, þá
geta verið vandamál,“ segir Alfons.
Slíkir hópar geti notið góðs af við-
bótarinntöku prótíns. Það sama eigi
ekki við um aðra. „Fyrir íþrótta-
menn eða þá sem vilja standa sig vel
í ræktinni er vel hægt uppfylla þörf-
ina með venjulegu mataræði,“ segir
Alfons en bætir þó við að prótín-
drykkir séu að vissu leyti mjög hent-
ugir en ekki nauðsynlegir.
Í markaðssetningu prótíndrykkja
er oft lögð áhersla á að innbyrða
þurfi þá um leið eða stuttu eftir að
æfingu er lokið og það sýni fram á
nauðsyn drykkjanna þar sem ekki sé
alltaf möguleiki á því að borða máltíð
svo skömmu eftir æfingu. Í því sam-
hengi er oft talað um að hálftíma eft-
ir æfingu þurfi lík-
aminn prótín til að
njóta góðs af henni
og líkaminn fari ekki
í vöðvaniðurbrot.
„Mér finnst hálftími
frekar stuttur tími.
Ef þú tekur hraust-
an einstakling þá er
hann með amínósýruforða sem lík-
aminn getur notað til að byggja upp
ný prótein. Ég myndi halda að það
sé alveg nægur forði til að þola hálf-
tíma án þess að borða en erfitt er að
negla niður hversu langan tíma hann
dugir,“ segir Alfons og bendir á að
lengri rannsóknir þurfi til að skera
úr um það.
Aðspurður segir
Alfons ekki vera
mikinn munur á því
próteini sem fólk
fær úr mat og fæðu-
bótarefnum. „Ef til-
gangurinn er að fá
orku, til að mynda
prótín eða kolvetni,
skiptir engu hvort þú borðar venju-
legan mat, prótíndrykk eða duft,“
segir Alfons. Hann segir gæði prót-
ínsins úr matnum vera mjög góð þó
markaðssetning prótínframleiðenda
snúi að því að telja fólki trú um yf-
irburði t.d. mysuprótíns. Ef hugsað
er útfrá almennri hollustu er raunin
þó önnur. „Fjölbreytt mataræði er
eitthvað sem er ráðlagt og fólk ætti
að stefna að. Ef þú færð þér eina eða
tvær máltíðir á dag sem sam-
anstanda af fæðubótarefni finnst
mér vanta fjölbreytni,“ segir Alfons
og bætir við að þegar efni eru ein-
angruð og sett í duft eða töfluform
sé hætta á því að taka of mikið. „Þú
borðar aldrei 10 kílógrömm af gul-
rótum og færð þannig of mikið af
beta-karótíni.“
Getur verið tilgangslaust
Næst færist umræðan að vítamín-
um, steinefnum og öðrum efnum
sem fólk tekur inn með því markmiði
bæta heilsu sína. „Þetta getur verið
mjög gagnlegt. Ef þú ert með skort,
eins og til dæmis margar konur sem
fá járnskort einhvern tímann yfir
ævina, hjálpa þessi efni. Eins er
mikilvægt fyrir okkur hér á landi að
fá D-vítamín í einhverju formi. En
þetta á að nota frekar til að jafna út
skort eða viðhalda eðlilegum styrkj-
um efnanna í blóði,“ segir Alfons.
Hann nefnir einnig dæmi um að
fæðubótarefni hafi haft þveröfug
áhrif við það sem ætlast var til. „An-
doxunarefni voru eitt sinn í tísku. Þá
sýndu rannsóknir að fólk var í auk-
inni hættu á því að fá krabbamein og
deyja fyrr ef það tók inn beta-
karótín sem fæðubótarefni. Þá fór
fólk að hugsa að það væri ekki ein-
ungis gott að taka inn þessi efni,“
segir Alfons og bætir við að fleiri
rannsóknir bendi til þess að fæðu-
bótarefni geti haft slæm áhrif. „Ég
myndi þó halda að oftast skipti engu
máli hvort þú takir þessi efni eða
ekki.“
Hann segir vandann við fæðubót-
arefni, eins og t.d. C-vítamín, vera að
sá sem tekur þau inn sé einungis að
fá eitt efni. „Ef þú borðar mikið af
ávöxtum og grænmeti færðu fullt af
efnum auk C-vítamíns, sem hafa góð
áhrif.“ Alfons heldur áfram að taka
andoxunarefni sem dæmi. „Ef þú ert
ekki með skort þá er frekar tilgangs-
laust að taka inn andoxunarefni
aukalega. Hins vegar er mjög gott
að borða meira af ávöxtum og græn-
meti þar sem þá færðu nóg af andox-
unarefnum,“ segir Alfons og tekur
fram að með fjölbreyttri fæðu fái
maður mikið af öðrum efna-
samböndum sem hafi góð áhrif á
heilsuna.
Ímyndunaraflið að verki?
Aðspurður segist Alfons eiga erfitt
með að fullyrða um efni þar sem
markaðsetningin gangi út á reynslu-
sögur notenda sem sýni fram á gæði
efnanna frekar en haldbærar rann-
sóknir. „Lyfleysuáhrif eða ímynd-
unaraflið geta verið þarna að verki.
Maður vill þó ekki vanmeta það sem
fólk upplifir,“ segir Alfons en best sé
að sjá rannsóknir.
En eru ekki vinsældir allra þeirra
fæðubótarefna á markaði í dag
dæmigerðar fyrir tilhneigingu okkar
til ráðast ekki að rót vandans heldur
aðeins að leysa hann á sem þægileg-
astan máta, með pillu? „Jú, að ein-
hverju leyti. Maður á einmitt að ráð-
ast að rót vandans,“ segir Alfons.
Hann segir líklega um að kenna
markaðssetningu á skyndilausnum
sem mögulega virki ekki. „Ef þú ert
með D-vítamín-skort og tekur D-
vítamín töflur þá geta töflurnar
hugsanlega lagað skortinn. En það
er svo margt annað að. Þú kannski
borðar of mikið af hitaeiningum eða
ekki rétta fitu. Það geta verið svo
mörg vandamál og ég held að ein
pilla geti ekki lagað það.“
Ekki er alls kostar ljóst
hvort taka eigi inn fæðu-
bótarefni eður ei. Það er
ekki auðlifað.
Colorbox
Ætti pillunum
að sturta?
Margir taka inn fæðubótarefni að staðaldri og
telja það nauðsynlegt til að viðhalda góðri heilsu.
Næringarfræðingur segir oft enga ástæðu til inn-
töku þeirra og þau geti jafnvel verið skaðleg.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@mbl.is
Alfons Ramel
’Lyfleysuáhrif eðaímyndunarafliðgeta verið þarna aðverki. Maður vill þó
ekki vanmeta það
sem fólk upplifir.