Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.06.2019, Blaðsíða 14

ÚTTEKT
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.6. 2019
Þ
að er fátt sem við vitum um líf okk-
ar fyrirfram. Það eina sem við vit-
um er að við deyjum og við deyj-
um bara einu sinni, eða flest okkar
allavega. Útfarir eru stór hluti af
þeim verkefnum sem þjóðkirkjan tekst á við í
sínu starfi. Bæði er það útförin sjálf og svo allt
sem henni fylgir, eins og að veita aðstand-
endum sáluhjálp.
„Þessar athafnir; skírn, ferming, gifting,
þetta eru allt gleðistundir, en svo aftur á móti
þegar við stöndum frammi fyrir dauðanum þá
sem betur fer skortir okkur öll reynslu á því
sviði,“ segir Hjalti Hugason, prófessor í guð-
fræði við Háskóla Íslands. Hann segir að við
kunnum frekar að halda gleðilega hátíð en
sorgarathöfn og að fólk leiti frekar í hefðirnar.
„Prestar taka þátt í mestu gleðistundum og
dýpstu sorgarstundum fólksins. Áður fyrr var
það sjálfgefið hvernig kirkjan kom að lífi fólks-
ins en núna hefur fólk val. Það getur snúið sér
til Siðmenntar eða eitthvað annað. En það hef-
ur líka val um þjóðkirkjuna. Þetta er allt undir
því komið að fólkið sjálft sæki þjónustuna,“
segir Hjalti.
„Á sama tíma vitum við að væntingar fólks
eru að breytast í þessum efnum og fólk er farið
að óska eftir fleiri veraldlegum söngvum og
tónlist við útfarir,“ segir Hjalti.
Það er rétt sem Hjalti segir að margt hefur
breyst í kringum jarðarfarir og eru þær að
einhverju leyti orðnar veraldlegri. Rannsókn
Búa Stefánssonar þjóðfræðings árið 2014
leiddi í ljós að þessi þróun hefur staðið frá því
á tíunda áratug síðustu aldar og að lagavalið
hefur breyst frá trúarlegum sálmum yfir í lög
sem sá látni valdi fyrirfram eða eftirlætislög
hins látna. Sama má segja um minning-
argreinar en rannsókn fræðimannanna Arn-
ars Árnasonar, Baldurs Sigurjóns Hafsteins-
sonar og Tinnu Grétarsdóttur leiddi í ljós að í
lok síðustu aldar fóru minningargreinar að
breytast með þeim hætti að þær urðu per-
sónulegri, opinskárri og jafnvel talað við þann
látna í greinunum.
Mega ekki halda útfarir í kirkjum
Athöfnum á vegum Siðmenntar hefur fjölgað
síðustu ár. Fermingum hefur fjölgað hvað
mest á vegum félagsins en í ár voru ferming-
arbörnin 545, eða tæplega 13 prósent af öllum
börnum fæddum árið 2005. Það segir þó ekki
alla söguna en fyrir tíu árum var hlutfall ferm-
ingarbarna sem fermdust borgaralega aðeins
tæp þrjú prósent. Félagið býður einnig upp á
nafngjafir, hjónavígslu og útfarir. Fjöldi allra
þessa athafna hefur aukist, en útförunum hef-
ur fjölgað hvað minnst, en árið 2018 kom Sið-
mennt að ellefu útförum. Árið 2017 kom félag-
ið að 15 útförum, en samkvæmt tölum
Hagstofunnar dóu 2.239 manns á því ári svo að
hlutfallslega sækja fáir til Siðmenntar í þeim
efnum.
Siggeir F. Ævarsson, framkvæmdastjóri
Siðmenntar, segir að áður en félagið fór að
taka að sér útfarir hafi lítið verið í boði fyrir
fólk sem vildi ekki vera jarðað af presti. Hann
telur að það sé ýmislegt sem hafi áhrif á það að
útförum hjá Siðmennt hefur ekki fjölgað mik-
ið. Hefðirnar tosi oft mikið í fólk hvað útfarir
varðar, en einnig að fólk viti kannski ekki endi-
lega hvað er í boði. „Síðan er spurningin líka
hvar verður útförin haldin. Ég sendi inn fyrir-
spurn á dómsmálaráðuneytið um daginn til að
reyna að fá það á hreint hvar þessir óvígðu
reitir eru. Sumum er alveg sama hvar þeir
hvíla en aðrir vilja ekki sjá að það sé vígð jörð í
kringum þá,“ segir Siggeir. Félagið er ekki
með húsnæði sem það getur boðið upp á,
hvorki fyrir útfarir né aðrar athafnir á vegum
þess.
Auk þess er aðeins hluti af athafnastjórum
þeirra þjálfaður í að sinna útförum. „Við erum
að skoða málið því okkur langar að stækka
þetta og bjóða upp á þessa þjónustu fyrir alla
sem þess óska. Mín kenning er sú að ef við
þjálfum fleiri athafnastjóra í þessu þá sjálf-
krafa verður til betra tengslanet og þetta
spyrst út,“ segir Siggeir.
Siðmennt má ekki halda athafnir sínar í
kirkjum þjóðkirkjunnar. Þau hafa fengið að
halda útfarir í Fossvogskirkju, en hún tilheyrir
ekki neinum söfnuði. Útfarir á vegum þeirra
hafa einnig verið haldnar í félagsheimilum og
bíósölum. Siggeir segir að oft geti komið upp
ýmis vandamál þegar jarðarför er ekki haldin í
kirkju, en erfitt getur verið að koma kistunni
að.
„Það væri æskilegt að ríkið legði til húsnæði
sem væri ekki með neinum trúartáknum, þótt
það sé ekki ritað í stefnuskrá Siðmenntar að
krefja ríkið um slíkt. Meira að segja í Foss-
vogskirkju, þar sem flestar útfarir á okkar
vegum eru haldnar, eru krossar, sem stuðar
suma. Við erum örugglega ekki að fara að
byggja okkar eigið húsnæði á næstunni en ég
væri algjörlega fylgjandi því að ríkið myndi
leggja til hlutlaust hús handa öllum. Raunar
held ég að það sé löngu kominn tími til að end-
urskoða lög um kirkjugarða, greftrun og lík-
brennslu,“ segir Siggeir.
Guðbjörg Jóhannesdóttir, sóknarprestur í
Langholtskirkju, segir að hún hafi oft rætt við
fólk sem segist ekki vera trúað. Ekki síður er
setningin „ég er nú ekki mjög trúuð“ algeng.
En þegar talið berst að dauðanum og sýninni á
lífið og líf eftir dauðann orði manneskjan mjög
skýrar kristnar lífsskoðanir. „Ég held að
kristnar lífsskoðanir, þá sérstaklega hvað
varðar dauðann, séu alveg rótgrónar inn í okk-
ur öll, meira að segja óháð aldri. Svo ekki sé
minnst á að trú er ekki mælanlegur veruleiki
heldur snýst um tengsl,“ segir Guðbjörg.
Henni finnst jákvætt að fólk hafi fleiri valkosti
hvað varðar athafnir. „Ég held að við lífslok
séu hefðirnar mjög fastar í sessi og þá hefur
fólk líka með öðrum hætti þörf fyrir að hafa
helgisiði til að setja kveðjustund í farveg og
þörf til þess að hafa einhver þrep til að hefja
sorgarúrvinnsluna. Þannig að þótt kristnum
úförum fari að fækka held ég að þörfin fyrir
helgisiðina og farveginn sem athafnirnar veita
breytist ekki. Um leið er fækkun athafna ákall
um að við endurskoðum margt hjá okkur, ekki
síst er snýr að skírnum og hjónavígslum,“ seg-
ir Guðbjörg.
Skírnum hefur fækkað
Það er tilfinning Guðbjargar að fleiri kjósi að
skíra ekki í dag en fyrir nokkrum árum.
Nafngjöfum á vegum Siðmenntar hefur fjölg-
að en í fyrra voru 123 slíkar athafnir á vegum
félagsins. Þjóðskrá heldur ekki utan um tölur
sem sýna hlutfall barna sem skírð voru hjá
þjóðkirkjunni. Miðað við fækkun síðustu ára í
þjóðkirkjunni má þó gera ráð fyrir að skírn-
um hafi fækkað. Fleiri viðmælendur sem
rætt var við sögðu einnig að það væri tilfinn-
ing þeirra að skírnum væri að fækka. Það er
tilgáta Guðbjargar að ákvörðunin um að
skíra ekki hjá þjóðkirkjunni sé ein birting á
Dauðinn
bíður
okkar allra
Hefðirnar halda fast í okkur þegar kemur að dauðanum
og vita margir ekki hvað annað er í boði en að láta
þjóðkirkjuna sjá um útför. Hér skoðum við af hverju
hefðirnar halda í okkur og hvað annað kemur til álita.
Sonja Sif Þórólfsdóttir sonja@mbl.is
Henry A.
Henrysson
Guðbjörg Jó-
hannesdóttir
Hjalti
Hugason
Siggeir F.
Ævarsson
Agnes M.
Sigurðardóttir
Hjónavígslur í þjóðkirkjunni 1999-2018
20011999 2003 2009 2011 2013 2015 2017‘1820072005
70%
50
60
40
30
20
10
0 H
ei
m
ild
:H
ag
st
of
a
Ís
la
nd
s
Sigríður Á
Andersen