Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.07.2019, Blaðsíða 4

INNLENT
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.7. 2019
Langar þig í ný gleraugu!
Smáralind – Sími 517 0317 – www.plusminus.is
PLUSMINUS | OPTIC
Ásta Kristjana Sveinsdóttir er prófessorí heimspeki við Ríkisháskólann í SanFrancisco í Kaliforníu og sérhæfir sig
í frumspeki, félagsheimspeki og feminískum
fræðum.
Hún útskrifaðist með BA-gráðu í stærð-
fræði og heimspeki frá Brandeis-háskólanum í
Massachusetts í Bandaríkjunum, auk þess að
hafa lokið AM-prófi í heimspeki frá Harvard,
og doktorsgráðu í heimspeki frá MIT.
Nýlega var bók Ástu, Categories We Live
By, gefin út af Oxford University Press, en
bókina gefur hún út undir einnefninu Ásta.
Bókin fjallar um félagsflokkun og mótun og
viðhald félagsflokka, en í henni leggur Ásta
fram kenningu sem hún kallar veitingakenn-
ingu (e. conferralism).
Flokkun þarf réttlætingu
„Ég set fram kenningu um hvernig félagslegir
flokkar verða til og hvernig þeim er haldið við,
til þess að geta beint sjónum að því hvort þeir
séu réttlætanlegir eða ekki,“ segir Ásta í sam-
tali við blaðamann. „Viðfangsefni bókarinnar
er að skýra frumspekilegar félagsgerðir fólks,
hvort sem það eru konur, karlar, útlendingar,
innflytjendur, einstæðar mæður eða fleiri.
„Það er eitt að vera innflytjandi, það er að
segja manneskja sem flytur frá einu landi til
annars, en annað að hafa stöðu innflytjanda,
þar sem fólk heldur að þú sért innflytjandi og
kemur fram við þig á þann hátt,“ segir Ásta, en
hún gerir greinarmun á eiginleikanum að vera
manneskja sem flytur milli landa, sem hún
kallar grunneiginleika, og þeirri stöðu sem
manni er veitt sem innflytjandi, sem hún kallar
félagslegan eiginleika. „Þegar fólk heldur að
þú sért innflytjandi veitir það þér þennan fé-
lagslega eiginleika og gæti komið öðruvísi
fram við þig, hvort sem þú ert í raun innflytj-
andi eða ekki.“
Ásta segir málið flækjast vegna þess að allir
hafa fjölmarga mismunandi eiginleika sem öðl-
ast félagslega þýðingu í ákveðnum aðstæðum.
„Ég er til dæmis með mosagræn augu,“ seg-
ir Ásta „Sá eiginleiki hefur enga félagslega
þýðingu í þessu viðtali, en ef ég færi inn í ann-
að herbergi þar sem fólk er að gera rannsóknir
á augnlitum, eða að augnlitur sé hluti af ein-
hverri hugmyndafræði, hefur sá eiginleiki
meiri félagslega þýðingu,“ útskýrir hún. „Svo
það að eiginleiki hafi félagslega þýðingu þýðir
að fólk kemur öðruvísi fram við þig ef það
heldur að þú hafir hann. Sem þýðir, enn frem-
ur, að þér sé veittur annar eiginleiki ef fólk
heldur að þú hafir þennan eiginleika,“ bætir
hún við.
Ásta segir flokkun vera óhjákvæmilegan
þátt í hvernig fólk upplifir og skilur heiminn í
kringum sig. „Það er þekkingarfræðilegt at-
riði. Til þess að við getum skilið hvert annað
verðum við að setja hvert annað í ákveðinn
bás. En þá þurfum við að spyrja; hvernig setj-
um við hvert annað í bása? Þegar slíkar línur
eru dregnar og ákveðinn greinarmunur gerður
milli fólks fylgir mjög gjarnan mismunun,“
segir Ásta. „Þannig að hver greinarmunur sem
við gerum á fólki verður að hafa réttlætingu.“
Ég er „þyrstút“
„Það er mjög merkilegt að á íslensku geti ég
ekki sagt að ég sé þyrst án þess að setja sjálfa
mig í kynbás. Það er eiginlega fáránlegt þegar
maður hugsar út í það,“ segir Ásta. Þetta snýst
ekki bara um það að stólar séu með kyn. Þetta
er ekki bara málfræðilegt kyn, heldur þarftu
að tjá líffræðilega kynstöðu þína í þessari ein-
földu og venjulegu tjáningu eins og segjast
vera þyrst eða svöng. Við getum ímyndað okk-
ur, til dæmis, að íslenska væri þannig að ef fólk
væri innflytjandi eða útlendingur væri sérstök
ending. „Ég er þyrstút“ til dæmis,“ segir Ásta.
„Meginreglan á að vera sú að allur sá grein-
armunur sem gerður er á fólki verður að vera
réttlætanlegur, annars verður fólk fyrir órétt-
látri mismunun, sagan segir okkur það. Ef það
eru dregnar ákveðnar línur fer fólk að koma
öðruvísi fram við fólk eftir því hvorum megin
það lendir. Af þeim sökum verðum við alltaf að
réttlæta það þegar við gerum greinarmun á
fólki.“
Ásta segir greinarmun stundum vera rétt-
lætanlegan, læknar verði til dæmis að gera
greinarmun á fólki með mismunandi líffæri.
„Þegar þú ferð í ákveðna tegund af krabba-
meinsskoðun skiptir máli hvort þú ert með leg
eða ekki. Það skiptir ekki máli hvort þú ert
kona eða ekki. Ef skoðunin snýst um legháls-
krabbamein er það ekki kynstaðan sem skiptir
máli, heldur hvort þú ert með leg eða legháls.“
Kyn útskýrir félagsleg fyrirbæri
Ásta telur kynstöðu ekki þurfa að skipta eins
miklu máli og hún gerir á Íslandi og að hún sé
of víða notuð .„Ég held að það skipti miklu máli
fyrir íslenskt samfélag að hugsa um kynstöðu
og hver tilgangur kynstöðu sé,“ segir Ásta.
„Hvernig réttlætum við það að ákveðnir eig-
inleikar séu grunneiginleikar þegar þessi
staða er veitt? Stundum er það hvort fólk sé
með leg eða hvort það sé með ákveðna kyn-
hormóna, jafnvel hvort fólk vilji sjálft vera í
þessum hópi,“ segir Ásta, en hún segir einnig
mikilvægt að spyrja hvort þessir grunneig-
inleikar, eins og að vera með leg, eigi að hafa
félagslega þýðingu við ákveðnar aðstæður.
„Réttlæta þessir grunneiginleikar það að
manneskjan tilheyri þessum hópi eða ekki?“
Í bókinni spyr Ásta hvort kynstaða sé nátt-
úruleg flokkun eða félagsflokkun, en hún svar-
ar þeirri spurningu með því að skoða hvaða
hlutverki kynjaskipting gegnir.
„Kyn skýrir ýmis félagsleg fyrirbæri en
ekki líffræðileg eða líkamleg fyrirbæri.“ Ásta
segir kynstöðu geta skýrt hvernig fólk kemur
fram við þig, og jafnvel atvinnumöguleika þína,
en að kyn skýri ekki hvort þú getir borið barn
eða ekki.“
Hún segir kynstöðu vera aðstöðubundna,
þar sem staðan sé byggð á eiginleikum sem
eiga ekki við alls staðar. „Stundum skiptir máli
hvort ég er með leg eða brjóst, en oftast skiptir
það ekki máli. Stundum er það eina sem skiptir
máli hvernig ég lít á sjálfa mig,“ segir Ásta.
„Mér finnst að kynstaða eigi ekki að spila það
hlutverk í þjóðfélaginu sem hún gerir, en í
þjóðfélagi þar sem eru bara tvær kynstöður
ætti fólk að geta valið í hvaða kynstöðu það lif-
ir lífi sínu.“
Flokkun þarf að
vera réttlát
Ásta Kristjana Sveinsdóttir, prófessor í heimspeki við Ríkishá-
skólann í San Francisco, segir allan greinarmun sem gerður er á
fólki verða að hafa réttlætingu og telur kynstöðu ekki þurfa að
skipta eins miklu máli og hún gerir í íslensku samfélagi.
Pétur Magnússon petur@mbl.is
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Í síðasta mánuði var lagafumvarp um
kynrænt sjálfræði samþykkt á Alþingi.
Með samþykkt laganna er einstakl-
ingum nú heimilt að breyta opinberri
kynskráningu sinni, meðal annars
hvernig kyn þeirra er skráð í þjóðskrá
og hvernig það birtist á vegabréfi.
Lögunum er ætlað að standa vörð
um sjálfsákvörðunarrétt einstaklinga
til að skilgreina eigið kyn og rétt ein-
staklinga til líkamlegrar friðhelgi.
Kynrænt
sjálfræði
Ásta sérhæfir sig í frum-
speki, félagsheimspeki
og feminískum fræðum