Morgunblaðið - 08.08.2019, Qupperneq 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. ÁGÚST 2019
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
„Sunnan við landið fékkst þó nokkuð
mikið meiri makríll en í fyrra. Hann
var almennt stór og vel haldinn. Ís-
landsmegin við
miðlínuna fyrir
vestan fengum við
lítið eitt minna af
makríl en í fyrra,
miðað við hráar
aflatölur. Fyrir
norðan var eng-
inn makríll eins
og í fyrra og raun-
ar oft áður,“ sagði
Anna Heiða
Ólafsdóttir, fiskifræðingur hjá Haf-
rannsóknastofnun. Hún var leiðang-
ursstjóri á hafrannsóknaskipinu
Árna Friðrikssyni í 27 daga sum-
aruppsjávarleiðangri 2019. Sex skip
frá Íslandi, Færeyjum, Grænlandi
og Noregi tóku þátt í leiðangrinum
sem lauk rétt fyrir verslunarmanna-
helgi. Tekin voru stutt stöðluð tog í
yfirborðinu og aflinn veginn og
mældur.
Almennt sást fremur mikið af síld
þar sem búist var við henni. Á
grunnunum fyrir sunnan og vestan
land var íslandssíld. Norsk-íslensk
síld fannst fyrir norðan landið og
áfram austur og suður um. Íslands-
síldin, sem gýtur að sumri, var mikið
til nýbúin að hrygna og var fremur
slöpp en norsk-íslenska síldin, sem
gýtur að vori, var búin að jafna sig
eftir hrygninguna og var aftur orðin
feit. Síldin er dreifð frá yfirborði og
niður á um 200 metra dýpi. Tog sem
tekin eru við yfirborðið ná því ekki
nema hluta af síldinni á svæðinu.
Kolmunni sást í landgrunnskant-
inum sunnan við landið en lítið sást
fyrir vestan og eitthvað af kolmunna
var alveg austast á íslenska leit-
arsvæðinu. Áta var um allan sjó.
Sýni af henni voru fryst og er nú ver-
ið að þurrka þau áður en sýnin eru
vigtuð nákvæmlega og mæld.
Árni Friðriksson kannaði alfarið
þrjú svæði af fimm svæðum í kring-
um Ísland, það er á grunnsævi
sunnan við landið og svo djúpt suð-
ur af landinu og fyrir norðan landið.
Færeyingar fóru yfir svæðið suð-
austur af landinu og austur fyrir
Færeyjar. Grænlendingar könnuðu
ástandið vestan miðlínunnar og
Norðmenn leituðu frá Nor-
egsströndum vestur um haf og
norður að Svalbarða.
Niðurstöður úr leiðangrinum
verða lagðar fram á fundi sam-
starfsþjóðanna sem hefst 19. ágúst í
Bergen í Noregi.
Sáu meiri makríl sunnan
við landið nú en í fyrra
 Fjölþjóðlegum makrílleiðangri í Norður-Atlantshafi lokið
Sumarupp-
sjávarleið-
angurinn
2019
Heimild: Hafrannsóknastofnun
Árni Friðriksson
Ceton
Eros
Finnur Fríði
Kings Bay
Vendla
Anna Heiða
Ólafsdóttir
Ljósmynd/Þorgeir Baldursson
Hafrannsókn Árni Friðriksson RE
Matvælastofnun varar við því að fólk
leggi sér til munns kjöt eða spik af
grindhval. Grindhvalir hafa gengið á
land á Löngufjörum á Snæfellsnesi í
sumar, á Garðskaga og víðar.
Færeyingar hafa lengi borðað
grindhval og það hefur oft verið gert
hér á landi. Ekki hefur þó heyrst af
því nýverið að strandaðir grindhvalir
hafi verið skornir til átu. Það gerðist
í september 2013 þegar grindhvala-
vaða synti á land milli Rifs og Ólafs-
víkur. Margir notuðu tækifærið og
skáru sér bita. Matvælastofnun
benti þá á að færeysk yfirvöld hafi
allt frá 2008 ráðlagt fólki frá því að
neyta grindhvalaafurða. Stofnunin
og embætti landlæknis hvöttu fólk til
að staldra við áður en það neytti
kjöts eða spiks af grindhvölum.
„Þrávirk lífræn efni og þung-
málmar safnast upp í lífríkinu og
finnast í meira magni eftir því sem
ofar dregur í fæðukeðjunni. Grind er
tannhvalur og er efst í fæðukeðjunni.
Niðurstöður rannsókna sýna að kjöt
af grindhval inniheldur tvöfalt til
þrefalt leyfilegt hámarksgildi kvika-
silfurs í sjávarafurðum. Kvikasilfur
er margfalt hærra í grindhval en ís-
lensku hrefnukjöti. Auk þess er
mjög hátt innihald af díoxíni, PCB-
efnum og öðrum þrávirkum lífræn-
um efnum í spiki grindhvala,“ sagði í
frétt Matvælastofnunar 2013.
Stofnunin birti færeyskar ráð-
leggingar sem giltu 1998-2008 fyrir
þá sem vildu samt smakka grind-
hval. Þar var fullorðnum ráðlagt að
borða grindhvalaspik mest einu sinni
til tvisvar í mánuði vegna hás PCB-
innihalds. Stúlkum og konum var
ráðlagt að neyta þess ekki fyrr en
þær hefðu fætt sín börn, til að
vernda fóstur gegn hugsanlegum
áhrifum PCB. Eins var ráðlagt að
neyta ekki meira en einnar til
tveggja máltíða af grindhvalakjöti á
mánuði vegna hás kvikasilfursinni-
halds. Ófrískar konur, konur með
barn á brjósti og þær sem búast við
að verða barnshafandi innan þriggja
mánaða eiga ekki að borða grind-
hvalakjöt. Þá ætti enginn að borða
lifur eða nýru grindhvals.
Grindhvalir eða marsvín sem
gengið hafa á land í sumar hafa verið
lengdarmældir og kyngreindir.
Einnig voru tekin vefjasýni sem
verða efnagreind síðar, samkvæmt
upplýsingum frá Hafrannsókna-
stofnun. Talið er að í grindhvala-
stofninum í Norður-Atlantshafi séu
500-800 þúsund dýr. Hvalirnir halda
sig á úthafinu á vetrum og lifa að-
allega á smokkfiski og öðrum fisk-
um. Þeir elta smokkfiskinn upp að
landgrunninu á sumrin. Grindhvalir
eru mikil hópdýr og synda hópar
þeirra iðulega á land. Ekki er vitað
hvers vegna það gerist. gudni@mbl.is
Varað við neyslu á
grindhvalaafurðum
 Kjöt og spik inniheldur þrávirk lífræn efni og þungmálma
Morgunblaðið/Alfons
Rif Grindhvalir hafa víða gengið á land. Ekki er vitað hvað veldur því.
Hluti af brjóstnælu sem fannst í
uppgreftri í landi Auðkúlu í Arn-
arfirði rennir frekari stoðum undir
kenningu um að þar hafi búið auðugt
fólk. Áður hafa
þar fundist ýmsar
gersemar. Þetta
segir fornleifa-
fræðingurinn
Margrét Hrönn
Hallmundsdóttir
sem er umsjón-
armaður verkefn-
isins Arn-
arfjörður á
miðöldum sem
hófst árið 2011 og
stendur enn yfir.
„Þetta er hluti af brjóstnælu, vík-
inganælu. Þær voru tvær og voru al-
gengt skart kvenna á víkingaöld.
Nælur af þessari tegund fundust í
kumli frá Litlu-Ketilsstöðum í
Hjaltastaðarþinghá en þá vantaði
þetta stykki á aðra næluna. Nælur
þessar voru tískuvara fyrri tíma.“
Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson hef-
ur tegundargreint næluna til teg-
undarinnar P 52/Rygh 566. Margrét
telur að hún sé frá seinni hluta
tíundu aldar.
Margrét vinnur nú, ásamt fleirum,
að því að grafa upp stærsta skála
sem grafinn hefur verið á Vest-
fjörðum en þar fannst nælan. „Þetta
er stórt og fallegt hús með viðbygg-
ingu. Það er kirkja hérna frá frum-
kristni við hliðina á. Svo vorum við
að grafa í öskuhaugnum í fyrra og
við fundum þar mjög fjölbreytt
magn af dýrabeinum. Svo er ógrafin
þarna stór smiðja og fjós sem er
ekki búið að grafa enn þá,“ segir
Margrét.
Heildstætt minjaumhverfi
Í skálanum hafa fundist ýmis
verðmæti. „Við erum búin að finna
gríðarlega mikið magn af perlum,
silfurhring og margs konar gripi.
Við fundum líka hluta af taflmanni
úr hnefatafli. Hann er eins og peðið í
tafli sem er frá víkingaöld og er tálg-
að úr steini. Þarna hefur líklega búið
frekar efnað fólk,“ segir Margrét.
Með uppgreftrinum fá fornleifa-
fræðingarnir góða innsýn í líf þeirra
sem bjuggu í skálanum. „Vegna þess
að við erum búin að grafa svo margt
þarna, þetta er heildstætt minjaum-
hverfi.“
Frekari rannsóknir verða gerðar
á svæðinu, að sögn Margrétar. Með-
al annars á fornbýlinu Litla-
Tjaldanesi sem er staðsett nærri
Auðkúlu. ragnhildur@mbl.is
Forn tískuvara
fannst í Arnarfirði
 Brot úr brjóstnælu  Auðugt fólk
Margrét Hrönn
Hallmundsdóttir
Ljósmynd/Margrét Hrönn
Brotið Brjóstnælur finnast bæði hjá
þeim ríku og þeim minna efnuðu.
Askalind 4 | Kópavogi | Sími 564 1864 | vetrarsol.is
Einstök gæði frá
40 ár
á Íslandi
Sterkir og
notendavænir
sláttutraktorar