Skessuhorn - 23.11.2011, Side 92

92 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER
Það að baka eða steikja laufa­
brauð fyr ir jól in er nú út breidd­
ur sið ur hér á landi. Lengi vel var
laufa brauð ið fyrst og fremst tengt
Norð ur landi en virð ist nú vera
orð ið hluti af jóla hald inu um land
allt. Víða koma heilu fjöl skyld urn­
ar sam an til að fletja út laufa brauðs­
deig ið, skera það og steikja. Aðr­
ir láta sér nægja að kaupa til bún­
ar lauf ar brauð skök ur frá bak ar í um
lands ins.
Á vef Þjóminja safns Ís lands seg ir
að í hug um margra sé laufa brauð ið
eitt af sér ein kenn um ís lensks jóla­
halds. Elsta heim ild in um laufa­
brauð á Ís landi sé frá fyrri hluta átj­
ándu ald ar en þar er laufa brauð inu
lýst sem sæl gæti Ís lend inga. Talið
er að laufa brauð ið hafi í upp hafi
að al lega ver ið á borð um þeirra sem
meira máttu sín en hafi ekki kom ið
á há tíð ar borð al menn ings fyrr en á
nítj ándu öld. Þá seg ir þar að erfitt
hafi ver ið að fá hrá efni í brauð ið á
tím um ein ok un ar versl un ar og því
hafi brauð og ann að korn meti að­
eins ver ið á borð um al menn ings
til há tíða brigða. Brugð ið hafi ver­
ið á það ráð að baka ör þunnt brauð
fyr ir jól in svo all ir gætu feng ið að
smakka, eins og seg ir í kvæð inu:
„Það á að gefa börn um brauð
að bíta í á jól un um,
kerta ljós og klæð in rauð svo
kom ist þau úr bólun um.“
Talið er að þarna sé átt við laufa­
brauð ið en til að auka við há tíð leik­
ann hafi svo ver ið skor in mynst ur
og mynd ir í laufa brauð ið.
Laufa brauðs bakst ur á
Akra nesi 1965
Sem fyrr seg ir breidd ist laufa­
brauðs sið ur inn út um allt land
þótt lengi fram an af hafi hann ein­
göngu ver ið þekkt ur hjá þeim sem
ætt ir áttu að norð an. Helgi Dan í­
els son fyrr um knatt spyrnu mað­
ur og lög reglu mað ur er í móð ur­
ætt frá Gríms ey. Hann skrif aði um
laufa brauð ið í jóla blað Skag ans sem
kom út á Akra nesi á Þor láks messu
árið 1965. Þar seg ir Helgi frá því
að kon ur úr Svanna sveit Skáta fé­
lags Akra ness hafi kom ið sam an í
Skáta hús inu, fyrr í des em ber, til að
baka laufa brauð und ir stjórn Ó línu
Jóns dótt ur kenn ara, sem sé Þing­
ey ing ur. Helgi hef ur eft ir Ó línu að
henni finn ist eng in jól ef hún baki
ekki laufa brauð en í Skáta hús inu sá
svo Fríða Þor valds um steik ing una
og seg ist Helgi ekki vita hvort orð­
ið eigi að nota.
Þá kem ur fram í grein Helga að
laufa brauðs gerð hafi einnig ver ið
stund uð á Sjúkra hús inu á Akra nesi
en ráðs kon an þar, sem sé að norð­
an, hafi séð um bakst ur inn með
þátt töku „heim il is manna,“ á sjúkra­
hús inu, eins og það er orð að.
Í grein Helga Dan í Skag an um fer
hann líka í heim sókn á Jað ars braut
21 þar sem syst ur hans tvær; þær
Bára heit in og Haf dís Dan í els dæt­
ur á samt Dröfn dótt ur Báru, voru
að baka laufa brauð und ir styrkri
stjórn móð ur syst ur þeirra, Sig rún­
ar Helga dótt ur frá Gríms ey. Sig rún
seg ir að frá því hún muni eft ir sér
hafi ver ið bak að laufa brauð á hverj­
um bæ í Gríms ey og á þeirra heim­
ili hafi þetta ver ið 100­150 kök ur
en á sum um bæj um hafi kök urn ar
ver ið mun fleiri. Þær frænk ur séu
hins veg ar að þessu í gamni sínu og
baki um 50 kök ur.
Í sam tali við Helga og Haf dísi
syst ur hans fyr ir stuttu, sögðu þau
að Sig rún hafi vand að vel til verka
og all ar kök ur hjá henni hafi ver­
ið vel mót að ar og jafn stór ar. Haf­
dís seg ist hafa hald ið þess um laufa­
brauðs s ið alla tíð og síð ustu árin
hafi hún og Hlíf syst ir henn ar kom­
ið sam an í laufa brauðs bakst ur inn.
hb/heim ild: Þjóð minja safn ið og
Skag inn 23. des em ber 1965. Ljós-
mynd ir Helgi Dan.
Norð mað ur inn Mart in Mark voll
kom til Stykk is hólms til að kenna á
blást urs hljóð færi og stjórna Lúðra­
sveit Stykk is hólms árið 2003, þá
ný út skrif að ur úr tón list ar kenn­
ara skóla í Trom sö í Norð ur­Nor­
egi. „ Þetta er í grunn inn rót gró­
in lúðra sveit, stofn uð árið 1944.
Tón list ar skól inn var svo stofn að ur
1964 og er lúðra sveit in nú hluti af
skól an um,“ seg ir Mart in á góðri ís­
lensku.
Skrapp til Suð ur­Afr íku
Mart in stopp aði að eins í eitt ár
í Stykk is hólmi í fyrstu. Þá gerði
hann víð reist og fór til Suð ur­
Afr íku og vann með lúðra sveit­
um þar. „ Þetta var svona þró un ar­
verk efni þar sem fá tæk um börn um
gefst kost ur á að vera í lúðra sveit.
Við vor um þarna að þjálfa tón list­
ar kenn ara fyr ir þess ar lúðra sveit­
ir.“ Mart in var einn vet ur í Suð ur­
Afr íku en kom svo aft ur til Stykk is­
hólms. „Ég var bara laus ráð inn hér
fyrst svo ég greip þetta tæki færi að
fara til Suð ur­Afr íku. Síð an losn aði
hér staða og ég var fast ráð inn um
haust ið 2005.“
Flest ir í Lúðra sveit Stykk is hólms
eru krakk ar úr tón list ar skól an­
um en Mart in seg ir alla vel komna
í sveit ina. „Ætli elsti „krakk inn“ sé
ekki 64 ára en það hafa alltaf ver­
ið for eldr ar og ömm ur og afar með
krökk un um. Við skipt um þessu í
tvær sveit ir. Í eldri sveit inni eru nú
23 fé lag ar og þrett án í þeirri yngri.
Skipt ing in í sveit ir fer þó ekki al­
veg eft ir aldri þótt við mið um
við fimmta bekk fyr ir eldri sveit­
ina. Þetta fer svo lít ið eft ir því líka
hve langt fólk er kom ið í tón list ar­
nám inu. Þeir sem byrja mjög ung­
ir geta því kom ist fyrr í eldri sveit­
ina. Yngri sveit in, sem við köll um
stund um „ Litlu Lúðró,“ er skip uð
nem end um sem hafa ver ið svona
1­3 ár í námi. Þeg ar þeir hafa náð
nógu góð um tök um á hljóð fær inu
fær ast þeir svo upp í eldri hóp inn.“
Fjöl breytt
hljóð færa skip an
Mart in seg ir boð ið upp á kennslu
á flest blást urs hljóð færi í Tón list ar­
skóla Stykk is hólms. „Í lúðra sveit­
inni erum við með öll þessi al gengu
lúðra sveita hljóð færi en auk þess
erum við alltaf með pí anó, raf bassa
og gít ar líka. Svo erum við með öfl­
uga trommu sveit. Ég vil hafa þessi
hljóm sveita hljóð færi með til að
geta spil að fjöl breytt ari tón list og
fá lit rík ara „sánd“ í klass ísku lögin.
Við spil um popp og jass líka, reyn­
um að hafa þetta fjöl breytt.“
Lúðra sveit Stykk is hólms spil­
ar reglu lega. „Við erum alltaf með
vor­ og haust tón leika og þá daga
sem þeir eru haldn ir fer litla lúðra­
sveit in alltaf í leik skól ann fyr ir há­
deg ið og spil ar þar fyr ir börn in.
Oft ast eru tón leik arn ir haldn ir í
kirkj unni en núna voru tón leik arn ir
á hót el inu vegna þess að ver ið er að
setja nýtt org el í kirkj una. Dag inn
eft ir eru svo tón leik arn ir alltaf end­
ur tekn ir sem skólatón leik ar fyr ir
grunn skóla nem end ur. Tvisvar á ári
erum við í æf inga búð um. Við spil­
um á há tíð is dög um eins og á þjóð­
há tíð ar dag inn og sjó manna dag inn.
Sveit in spil ar svo yf ir leitt við skóla­
slit í maí, við spil um á Dönsk um
dög um og eins við ýmis kon ar til­
efni, það kem ur alltaf eitt hvað til­
efni til að spila.“
Mik ið spil að
á að vent unni
„Á að vent unni spil um við á
jólatón leik um og eins þeg ar ljós in
eru kveikt á bæj ar jóla trénu og yf ir­
leitt nóg um að vera.“
Mart in seg ir mik inn tón list ar á­
huga í Stykk is hólmi og að sókn sé
góð að tón list ar skól an um. „Mér
finnst mik ill og góð ur á hugi hjá
bæj ar bú um fyr ir bæði skól an um
og Lúðra sveit inni. Hér í Stykk is­
hólmi er gott að vera og hér á ég
heima,“ seg ir hinn 34 ára gamli
Mart in Mark voll, sem hef ur náð
mjög góð um tök um á ís lensk unni,
þótt ekki hafi hann ver ið mjög lengi
hér á landi.
hb
Laufa brauð á jól um hef ur breiðst út um land allt
Bára, Sig rún og Haf dís virða fyr ir sér laufa brauð skök urn ar. Bára og Dröfn dótt ir henn ar skera í laufa brauð ið.
Haf dís sýn ir stolt eina laufa brauð skök una.
Mart in Mark voll, tón list ar kenn ari og stjórn andi Lúðra sveit ar Stykk is hólms.
Hér er gott að vera og hér á ég heima
-seg ir Mart in Mark voll tón list ar kenn ari og stjórn andi Lúðra sveit ar Stykk is hólms