Fréttablaðið - 14.11.2019, Blaðsíða 40

Góðir hlutir gerast
hægt og hefur litli
barnakórinn við Tjörn-
ina fengið að vaxa og
dafna síðustu árin.
Syngjandi börn í kórn-
um eru nú 35 talsins á
aldrinum 6-11 ára.
Safnaðarráð ákvað
í tilefni af 90 ára
afmæli orgelsins að
kaupa nýtt spilaborð
sem væri meira í takt við
hið gamla hljóðfæri. Það
gekk eftir og 2017 kom
nýtt borð sem Björgvin
Tómasson orgelsmiður
og Margrét Erlingsdóttir
rafvirki tengdu.
Með í för var orgel-smiðurinn Kramer frá Sauer-verksmiðjunum í
Frankfurt við ána Oder. Hann setti
upp orgelið ásamt Ísólfi Pálssyni,
hljóðfærasmið og uppfinninga-
manni, föður Páls Ísólfssonar
tónskálds og organista, og Pálmari
syni hans. Hluti orgelhússins var
smíðaður hér á staðnum. Upp-
sett kostaði hljóðfærið 41.500
krónur, sem nam andvirði tveggja
einbýlishúsa, og var langstærsta
hljóðfæri landsins.
Það var við hæfi þar sem Frí-
kirkjan var stærsta samkomuhús
á landinu á þeim tíma. Um þær
mundir voru Sauer-verksmiðj-
urnar komnar í eigu Walcker-
fyrirtækisins en tengsl Walckers
og Sauers voru í stuttu máli þau
að Paul Walcker (1846-1928) gekk
til liðs við Wilhelm Sauer 1892 og
varð framkvæmdastjóri fyrir-
tækisins og síðan eigandi þess árið
1910. Talað hefur verið um þennan
tíma sem hápunkt á blómaskeiði
Sauer-orgelanna. Sauer andaðist
1916, en ári síðar lét Paul Walcker
reksturinn í hendur frænda síns,
Oscars Walcker (1869-1948). Sá
stjórnaði þá bæði Walcker- og
Sauerfyrirtækinu þótt rekstur
þeirra væri aðskilinn. Orgelverk-
smiðja W. Sauer starfaði sjálfstætt
með Walcker sem eiganda, fyrst
Paul og svo Oscar, eins og fram
kemur á skilti fyrsta spilaborðs
Fríkirkjuorgelsins.
Orgelið var það sem kallað er
pneumatískt, en þá fara boð frá
nótnaborði að vindhlöðu í gegnum
blýrör með loftþrýstingi. Svörun í
slíkum hljóðfærum er jafnan sein
en í þessu tilviki var hún líklega
óvenju sein því að þegar orgel
Hafnarfjarðarkirkju var sett upp
1955 voru orgelsmiðirnir beðnir
að kíkja niður í Fríkirkju og freista
þess að stytta svörunartímann.
Það mun ekki hafa tekist, en eitt
af því sem organistarnir kvörtuðu
jafnan yfir var að ómögulegt væri
að spila staccato.
Páll Ísólfsson hóf störf við
Fríkirkjuna haustið 1926 og var
orgelið keypt „svo viðunandi
orgel til afnota fyrir hr. Pál væri í
kirkjunni“, segir í bréfi nokkurra
aðila í Reykjavík sem tóku sig
saman ásamt stjórn safnaðarins
og öfluðu fjár til orgelkaupanna.
Árið 1939 gerðist Páll organisti
við Dómkirkjuna. Við stöðunni
í Fríkirkjunni tók þá Sigurður
Ísólfsson, bróðir Páls og jafnframt
nemandi. Sigurður var lærður
úrsmiður og var hann natinn
við að halda hljóðfærinu við, en
pneumatísk orgel eru viðkvæm
og þarfnast töluverðrar alúðar.
Pálmar, bróðir Sigurðar, tók org-
elið tvisvar í gegn, seinna skiptið
1957, en að sögn Sigurðar var það
aðeins hreinsað lauslega frá þeim
tíma alveg fram til 1985. Þá var
ástandið orðið frekar bágborið og
ákvað safnaðarstjórn kirkjunnar
að undirlagi Pavels Smid, nýráðins
organista og eftirmanns Sigurðar,
að fara í gagngerar breytingar á
orgelinu. Klippt var á blýrörin frá
spilaborðinu, því hent í burtu og
sett nýtt rafspilaborð. Orgelið var
stækkað um 5 raddir til að ná meiri
snerpu í hinn rómantíska og sym-
fóníska hljóm. Nýja spilaborðið
var afar nýtískulegt í útliti, ósam-
hverft með plexígler í nótnastat-
ífi. Það flýtti svörun orgelsins til
muna og hafði mikla minnisrýmd
fyrir raddir.
Ef til vill var f lóknara að panta
svona hluti eins og spilaborð í þá
daga og vera í samskiptum við
erlend fyrirtæki. Að minnsta kosti
þótti mörgum spilaborðið ekki vel
heppnað og fannst það ekki vera
í stíl við þetta gamla hljóðfæri.
Margir gagnrýndu þann óaftur-
kræfa gjörning að henda pneumat-
íkinni og bentu á að hér væri enn
eitt slysið í orgelsögu Íslands.
Breytingin var þó í anda ákveðinn-
ar stefnu sem viðgekkst víða þar
sem gömlum orgelum af þessari
gerð var fargað eða breytt á sama
hátt og í Fríkirkjunni. Þetta gerðist
bara aðeins seinna hér á Íslandi
því þegar um miðjan 9. áratuginn
var komin fram öflug hreyfing í
Evrópu um að bjarga og endur-
byggja gömlu rómantísku orgelin
í upprunalegum stíl. Hvað sem
þessu leið eltist spilaborðið illa
bæði í útliti og endingu.
Þegar undirritaður kom til starfa
2012 var kominn draugagangur
í borðið. Ef til vill voru bræð-
urnir Páll, Sigurður og Pálmar
Ísólfssynir að mótmæla þessum
gjörningi úr öðrum heimi. Sumar
nótur voru farnar að kúplast upp
fyrir sig þannig að rödd úr I. borði
kom á undarlegan hátt sterk inn á
II. borði. Spilaborðið var einfald-
lega ekki nógu vandað til að það
borgaði sig að senda það utan og
láta endurnýja rafkerfið.
Safnaðarráð ákvað í tilefni af 90
ára afmæli orgelsins að kaupa nýtt
spilaborð sem væri meira í takt við
hið gamla hljóðfæri. Það gekk eftir
og 2017 kom nýtt borð sem Björg-
vin Tómasson orgelsmiður og Mar-
grét Erlingsdóttir rafvirki tengdu.
Borðið var fært til eldra útlits með
tökkum úr handmáluðu postulíni
og í pastellitum; hvítt, bleikt, blátt
og grænt – en þannig voru litirnir á
upprunalega spilaborðinu – arfur
frá Walcker. Bætt var við áttunda-
kúplingum á öll borð en upphaf-
lega voru þær bara tengdar III.
borði (en hægt að kúpla niður í II.).
Mikill gleðigjafi og aukið nota-
gildi var að fá MIDI í spilaborðið
en það er eins og margir þekkja
samskiptastaðall sem gerir mögu-
legt að taka upp rafrænt og stýra
borðinu frá hvaða rafhljómborði
eða tölvu sem er. Einnig er hægt að
nota orgelið sem stjórnborð fyrir
önnur rafhljóðfæri. Orgelið er
(síðan 1985) elektro-pneumatískt,
41 rödd sem skiptist á 3 borð og
pedal. Það hefur tvö swellverk og
general crescendo.
Orgel Fríkirkjunnar er elsta
pípuorgel landsins sem enn er í
notkun. Það er smíðað í róman-
tískum stíl og hefur einstaklega
mjúkan hljóm.
Gunnar Gunnarsson, tónlistar-
stjóri Fríkirkjunnar
Um orgel Fríkirkjunnar
Í maíbyrjun árið 1926 komu til landsins með Lagarfossi 42 kassar frá Þýskalandi. Farmurinn sem
vó 11 tonn innihélt nýtt orgel fyrir Fríkirkjuna í Reykjavík. Með í för var orgelsmiðurinn Kramer.
Orgelið í Fríkirkjunni er einstaklega glæsilegt.
Hvað er fallegra en syngjandi börn? Það var á aðventu árið 2012 að spurning
kom frá Gunnari Gunnarssyni,
organista Fríkirkjunnar í Reykja-
vík, hvort ég hefði nokkur börn
á mínum snærum sem gætu
komið og sungið á aðventukvöldi
kirkjunnar.
Ég hóaði saman í lítinn engla-
hóp sem söng inn jólin ásamt
fríðu föruneyti Sönghópsins við
Tjörnina. Barnakórastarf í Frí-
kirkjunni hafði þá legið í dvala
um langt skeið en þessi stund
bjó til lítinn draum hjá mér að
stofna Barnakórinn við Tjörnina.
Fríkirkjan er dásamlegur staður
og vildi ég skapa tækifæri fyrir
börn að koma í fallegu kirkjuna
okkar og eiga góðar stundir í söng
og leik. Draumurinn varð mjög
f ljótt að veruleika og með hjálp
Gunnars og Hjartar Magna auk
velvildar safnaðarráðs var fyrsta
æfing haldin í mars 2013.
Tíu hressir krakkar mættu
til leiks og sungu saman fram
á sumar. Tilraunin um að opna
kirkjuna fyrir söngelskum
börnum tókst og var lagt kapp á að
efla hópinn og starfið. Góðir hlutir
gerast hægt og hefur litli barnakór-
inn við Tjörnina fengið að vaxa og
dafna síðustu árin. Syngjandi börn
í kórnum eru nú þrjátíu og fimm
talsins á aldrinum 6-11 ára. Á
hverjum þriðjudegi fyllist kirkjan
af kátum krökkum og húsið iðar
af lífi. Foreldrar og systkini njóta
þess að fylgjast með og einn og
einn ferðamaður lítur inn. Allir
fara heim með gleði í hjarta.
Barnakórinn við Tjörnina
tekur virkan þátt í safnaðarstarfi
Fríkirkjunnar og syngur í fjöl-
skylduguðsþjónustum einu sinni
í mánuði yfir vetrartímann. Eins
tekur kórinn þátt í aðventukvöldi
og sýnir jólaleikþátt á jólatrés-
skemmtun kirkjunnar. Helgihald
á páskum er einnig mikilvægur
punktur í okkar starfi. Samstarf
við aðra barnakóra hefur verið
farsælt. Kórinn hefur tekið þátt
í sameiginlegum tónleikum og
tekið þátt í frumflutningi á nýrri
barnakóratónlist eftir Ásbjörgu
Jónsdóttur. Verkefnin eru marg-
vísleg og fjölbreytt. Í lagavali
leitast ég við að f lytja lög við hæfi
barnanna auk þess að kynna fyrir
þeim fjölbreytta sálmatónlist.
Fjölskylduguðsþjónusturnar
í Fríkirkjunni gefa börnunum
tækifæri til að koma fram og
uppskera sína vinnu. Þar kynnast
þau helgihaldinu, prestinum,
organistanum og því dásam-
lega fólki sem starfar í kirkjunni.
Börnunum fylgja mjög gjarnan
fjölskyldur sem mæta til kirkju og
er aldrei þéttar setið í kirkjunni
en þegar fermingar ungmenni og
barnakórinn koma saman. Fyrstu
söngvarar í kórnum góða eru nú
orðnir unglingar. Það er gaman að
hitta þá og kórforeldra á förnum
vegi og finna fyrir þakklæti gagn-
vart starfinu í kirkjunni. Þarna er
takmarkinu náð.
Ég má til með að þakka fyrir
farsælt samstarf mitt við Gunn-
ar organista og hljómsveitina
Möntru. Það eru forréttindi að fá
að syngja við undirleik fagmanna
og barnsraddirnar skína þá enn
skærar. Við erum svo sannarlega
heppin að fá að starfa saman undir
græna þakinu við Tjörnina.
Álf heiður Björgvinsdóttir,
kórstýra við Tjörnina
Barnakórinn við Tjörnina
Barnakórinn syngur hér við barnamessu í Fríkirkjunni undir stjórn Álf-
heiðar Björgvinsdóttur. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Álfheiður Björgvinsdóttir.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
12 FRÍKIRKJAN 120 ÁRA 1 4 . N ÓV E M B E R 2 0 1 9 F I M MT U DAG U R
1
4
-1
1
-2
0
1
9
0
5
:4
3
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
4
3
A
-E
7
D
C
2
4
3
A
-E
6
A
0
2
4
3
A
-E
5
6
4
2
4
3
A
-E
4
2
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
7
2
s
_
1
3
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K