Fréttablaðið - 05.01.2019, Qupperneq 16

ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Einar Þór Sverrisson FORSTJÓRI: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir ÚTGEFANDI: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
RITSTJÓRAR: Kjartan Hreinn Njálssson kjartanh@frettabladid.is, Ólöf Skaftadóttir olof@frettabladid.is, MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is FRÉTTABLAÐIÐ.IS: Sunna Karen Sigurþórsdóttir sunnak@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 85.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is
MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Gunnar
Kristín
Þorsteinsdóttir
kristin@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Auðvitað er
það mann-
skepnunni
eðlislægt að
vilja taka til í
eigin ranni,
laga það sem
úrskeiðis fer.
Save 50-70% on Dental Treatment
in Hungary
Your Specialist in Dental Tourism
Special winter oers!*
*for more informations, don’t
hesitate to contact us:
0036 70 942 9573
info@fedaszdental.hu
Þegar síðustu bandarísku hermennirnir yfirgáfu Saigon 30. apríl árið 1975 höfðu Bandaríkin verið við það að vinna Víetnamstríðið í áratug – eða
það sagði tölfræðin allavega.
Robert McNamara, varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna á erfiðustu árum stríðsins, var tölfræðinörd.
McNamara sem gjarnan er kallaður „arkítekt Víetnam-
stríðsins“ trúði því að eina leiðin til að skilja flókinn
veruleika stríðsins væri að safna um það gögnum og
greina þau af vísindalegri nákvæmni. Veröldin var að
hans mati glundroði af upplýsingum sem hægt var að
temja með tölulegri greiningu.
En hvernig vinnur maður stríð? Kenningin sem
Bandaríkjamenn byggðu nálgun sína á var einföld: Því
meiri skaða sem þeir ollu óvininum, því styttra var í
uppgjöf hans. Ein af lykiltölum stríðsins sem McNam-
ara vann út frá var því fjöldi fallinna óvina. Einnig rýndi
McNamara í tölur um fjölda sprengja sem var varpað,
stærð landsvæða sem voru hernumin og fjölda skipa
sem haldið var í herkví. Tölfræðina notaði McNamara
til grundvallar öllum helstu ákvörðunum sínum því
tölfræðina taldi hann hafna yfir óáreiðanleika tilfinn-
inganna; hún var vísindalegur sannleikur.
Bandaríkin unnu Víetnamstríðið í töflureikni
McNamara. En veruleikinn var allt annar. Á jörðu niðri
biðu Bandaríkjamenn afhroð.
Tveimur árum eftir að stríðinu lauk voru birtar
niðurstöður könnunar sem gerð var meðal fyrrverandi
hershöfðingja í bandaríska hernum sem varpaði ljósi
á hvað fór úrskeiðis. Aðeins tvö prósent hershöfðingja
töldu tölfræði um fjölda fallinna óvina nothæfan mæli-
kvarða á árangur í stríði. „Vita gagnslaust,“ sagði einn.
„Oft tómur uppspuni,“ sagði annar. „Margar hersveitir
ýktu tölurnar stórlega vegna þess gífurlega áhuga sem
menn eins og McNamara sýndu þeim,“ sagði sá þriðji.
Ekki alvitur
Aukið aðgengi að umfangsmiklum gögnum og getan
til að vinna úr þeim umbyltir samfélagi okkar nú um
stundir. Gögn hafa leitt til aukinnar skilvirkni á sviði
heilbrigðisvísinda, í viðskiptum og menntakerfinu
svo fátt eitt sé nefnt. En sagan af blindri trú Roberts
McNamara á tölur í Víetnamstríðinu ber því skýrt vitni
að tölfræði er ekki alvitur. Gögn geta verið léleg, hlut-
dræg og röng. Fyrir kemur að lesið er vitlaust í þau eða
þau mistúlkuð. Og stundum fanga gögn ekki það sem
þeim er ætlað að fanga.
Fátt eins fallvalt
Í nýársávarpi sínu vék forseti Íslands, Guðni Th.
Jóhannesson, talinu að samfélagsmiðlum og þeim
skaðlegu áhrifum sem þeir hafa á sjálfsmynd fólks,
einkum ungmenna. „Fátt er eins fallvalt og læk á Fés-
bók,“ sagði Guðni.
Með tilkomu samfélagsmiðla tók sjálfsmynd okkar
að reiða sig á tölfræði. Á skjáum snjallsíma blasa við
tölur inni í rauðum kúlum eins og umferðarljós sem
skipa okkur að hætta hverju því sem við höfum fyrir
stafni og skoða hvernig við mælumst í dag. Af ávana-
bindandi eftirvæntingu, spennu, ótta og von um viður-
kenningu hlýðum við: Hversu vinsæl er ég í dag? Líkar
einhverjum við mig? Er ég búin að eignast nýja vini?
Fylgjendur?
Internetið er eilífðarúttekt á meintu virði okkar.
Tölur rísa og hníga, jafnskeytingarlausar um tilvist
okkar og tilfinningar og sjávarföllin. En virði ein-
staklings er ekki mælt í „lækum“ á Facebook; vinsældir
eru ekki mældar í fjölda vina; magn er ekki sama og
gæði. Sjálfsmynd reist á tölum er eins og hernaðarbrölt
Bandaríkjanna í Víetnam – tapað stríð.
Nú þegar nýtt ár er gengið í garð með heitum um
betrun á borð við hollt mataræði, hreyfingu og fjár-
hagslegt aðhald er kannski vert að gefa okkar innri
manni einnig gaum, hlúa að honum og strengja þess
heit að hlífa sjálfinu við merkingarlausri tölfræði sam-
félagsmiðla.
Tapað stríð
Eflaust ætla margir að breyta til betri vegar á nýju ári, temja sér hollari matar-venjur og hreyfa sig reglulega.Þau sem hafa tekið helst til hraustlega til matar síns, borðað salt og reykt kjöt og sælgæti ætla sér bót og betrun – hollari
mat. Sum ætla kannski að forðast kjöt með öllu í
janúar. Þau metnaðarfyllstu taka þátt í veganúar og
borða einungis grænfæði fyrsta mánuð ársins.
Aðrir hafa ef til vill drukkið ótæpilega í desember,
og einsetja sér að setja tappann í flöskuna, að
minnsta kosti um sinn. Jafnvel hafa einhverjir lofað
sjálfum sér þurrum janúar, eða enn lengri tíma án
víns.
Vafalaust eru líka margir sem hafa eytt jólafríinu
við sjónvarpið í sófanum og látið alla hreyfingu lönd
og leið. Mörg úr þeim hópi hafa einsett sér að taka
hraustlega á því í ræktinni á nýju ári. Ætla á skíði, út
að ganga, hlaupa eða hjóla.
Auðvitað er það mannskepnunni eðlislægt að
vilja taka til í eigin ranni, laga það sem úrskeiðis fer.
Enginn er fullkominn og því ljóst að allir eiga eitt-
hvað inni, geta lifað heilsusamlegra lífi. Allt það sem
að ofan er nefnt er líka jákvætt ef út í það er farið.
Fjölbreytt og heilbrigt mataræði er ekki bara gott
fyrir einstaklinga, heldur getur rétt mataræði haft
mikil áhrif á umhverfið – dregið úr sóun og mengun.
Nú síðast í gær sagði náttúrufræðingurinn rómaði Sir
David Attenborough að stærsta mögulega framlag
hvers einstaklings til umhverfismála væri að hætta
að borða kjöt. Ekki þarf heldur að fjölyrða um þau
áhrif sem óhófleg sykurneysla hefur á einstaklinga og
samfélagið í heild.
Sama gildir um áfengið sem er böl margra ein-
staklinga og fjölskyldna þegar þess er neytt í óhófi.
Óregla er líklega stærsta undirrót félagslegrar ógæfu
á Vesturlöndum.
Óþarft er að fjölyrða um hreyfinguna sem eflir
heilsu og kætir lund. Því er meira að segja haldið
fram að hreyfing sé öflugasti vímugjafinn – vímugjafi
sem getur fengist ókeypis.
Fyrirheit um bót og betrun er því bara af hinu
góða. Gallinn er sá að margir ætla sér of mikið á of
stuttum tíma. Enginn verður að þrautþjálfuðum
langhlaupara á einum mánuði. Þetta er ef til vill
ástæða þess að varla er hægt að fá pláss á hlaupa-
bretti í líkamsræktarstöðvunum á þessum tíma árs.
Það verður svo auðveldara eftir því sem vikunum á
nýju ári líður fram. Margir ætla sér einfaldlega um of.
Springa á limminu – kaupa kort og nota örfáa tíma.
Kannski er líka óraunhæft að ætla að umturna
hreyfingu og matar- og drykkjarvenjum sínum á
örfáum vikum. Og kannski er einfaldlega ekkert
að því að sleppa fram af sér beislinu í mat og drykk
annað slagið og leyfa líkamanum að jafna sig eftir
hreyfingu þess á milli.
Sennilega er þó allt best í hófi þegar öllu er á botn-
inn hvolft. Eitt skref í einu og lífsstílsbreytingar verða
líklegri til að skila varanlegum árangri en skyndiátak
til að friða vonda samvisku eftir hátíðarnar.
Að halda út
5 . J A N Ú A R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN