Heimsmynd - 01.05.1993, Blaðsíða 96

Dœmi um híbýli sem stórar fjölskyldur urðu að gera sér að góðu á
kreppuárunum.
sérstökum barnaheimilum sem ýmis
samtök, svo sem Oddfellowar og Frímúr-
arar, gengust fyrir. Þá var og stofnað
Barnavinaféiagið Sumargjöf sem hafði
velferð barna að meginmarkmiði. Stein-
grímur Arason kennari var einn
aðalstofnandi félagsins og hann sagði á
stofnári þess:
„En hver ber nú ábyrgð
á barnaglæpum höfuð-
borgarinnar? Það er ekki
örgrannt um að börnin
sjálf séu stundum sökuð
um þetta en það er ekki
sanngjarnara en að saka
jurt, sem alin er í skugga,
um það að hún er gul.
Börnin verða eins og
umhverfið gerir þau. Þau
verða spegilmynd af því
sem þau sjá fyrir sér. Þá
eru foreldrarnir sakaðir
um þetta. Þau bera
auðvitað ábyrgð á börn-
unum og tilfinning fyrir
þeirri ábyrgð þarf stórum
að vaxa. Til er það
erlendis að foreldrum er
refsað fyrir afbrot barna
sinna. Til eru þó þeir
foreldrar sem kallast
mega ábyrgðarlausir á
þessu sviði. Veldur því
stundum meðfætt eðli
þeirra og stundum lífs-
skilyrðin. Reykjavík er
sem sé að taka á sig
stórborgarbrag eins og þær
eru á gelgjuskeiði áður en
opinberar ráðstafanir og
stofnanir hafa bætt að miklu
leyti úr meinum þeim er
sárast kreppa. Hér er
saman komið það besta og
jafnframt það versta úr
þjóðlífinu. Margir hafa
hrökklast hingað úr
sveitunum af því að þeir
urðu þar undir í lífsbarátt-
unni ... Sumir Reykvík-
ingar lifa og við þau
skilyrði að þeir geta ekki
risið undir þeirri ábyrgð er
uppeldisskyldan leggur
þeim á herðar. Til dæmis
verður margri móðurinni
það að koma börnunum út
á götuna þegar þau hafa
klæðst og reka þau þangað
jafnskjótt og þau koma inn.
Uppeldisskilyrði þeirra
verður útigangur og eftirlitsleysi á forugum
og þröngum götum í illum félagsskap og
oft frarn eftir nóttu. Margri móðurinni er
þetta vorkunn, til dæmis ef hún á allt að tíu
börnum, er ein um öll heimilisstörf og hefur
til umráða aðeins eina eða tvær stofur án
flestra þæginda.“
Steingrímur vildi koma á uppeldisstofn-
unum eða siðbótarheimili fyrir afvega-
leidd böm og smám saman komust slíkar
stofnanir á. Barnaverndarnefnd Reykja-
víkur var sett á stofn árið 1932. Hún fékk
strax fjölda mála til meðferðar sem fóru
Ijölgandi eftir því sem leið á fjórða ára-
tuginn þó að um þverbak keyrði á stríðs-
árunum er ástandsmálin komu til sögu.
Viðtal var við formann nefndarinnar,
Magga Júl. Magnússon lækni, árið 1937
og hann var spurður að ástæðunum fyrir
vaxandi fjölda vandræðabarna. Maggi
svaraði meðal annars:
„Þær eru vafalaust margar en eina
grundvallarástæðuna tel ég þá að íslend-
ingar kunna ekki að lifa í borg. Foreldrum
er yfirleitt ekki ljóst að börnin þurfa allt
annað eftirlit og meiri aga í borg en í sveit.
A eftirlitslausu rölti og flækingi um bæinn
kynnast þau misjöfnum félögum sem hafa
undir öllum kringumstæðum ill siðferðis-
leg áhrif á þau og oft tæla þau til ýmissa
óknytta ... Einkum er útirölt á kvöldin, sem
mikið ber á, hættulegt ... Lestur blaða og
bóka þar sem alls konar glæpalíf, innbrots-
þjófnaðir og aðrir glæpir eru gerðir
„spennandi" og þeim lýst nákvæmlega,
eru slæm siðferðisleg uppeldismeðöl, að
ógleymdri þeirri fræðslu sem fæst í kvik-
myndahúsunum þar sem sýnd eru mann-
dráp, innbrot og alls konar glæpir í fram-
kvæmdinni „með öllu tilheyrandi“... Enn
má nefna iðjuleysið ... Þarf að gera miklu
meira af því en gert er að hjálpa unglingum
til þess að komast að starfa við þeirra hæfi
og helst að koma þeim burt úr bænum.
Ekkert er þeim nauðsynlegra en að
kynnast sem best atvinnuvegunum og
atvinnumöguleikum í landinu. Það þroskar
unglingana sennilega betur en flest
annað.“
Þetta mælti formaður barnaverndar-
nefndar Reykjavíkur árið 1937. Þá bjuggu
í bænum aðeins um 35 þúsund manns. Nú
búa þar 100 þúsund manns og 150 þúsund
eða fleiri á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Samkvæmt því ættu vandamálin að hafa
margfaldast en efast má um að svo sé. Nú
á dögum taka skólaganga, íþróttir og
margs konar tómstundir nær allan tíma
flestra barna. Menntun og velferð fólks,
svo og rými í húsum, hefur aukist gríðar-
lega og sjaldnast sést fátæktin utan á fólki.
Hitt er annað mál að víða er falin fátækt í
Reykjavík og óregla og vímuefni setja
strik í reikninginn. Með vaxandi atvinnu-
leysi eru hættumerki á lofti. Ástandið á
fyrri hluta aldarinnar í Reykjavík ætti því
fremur að vera víti til varnaðar en for-
dæmi. Það er sá lærdómur sem við getum
dregið af sögunni. ■